Opinion
Las Georgicas de Paulèta e Andrèu. Paisans de Roergue, annadas 1960
Fa un bel briu, mai d’un an, que voliái partejar mon estrambord pel film de Paulette et André Andrieu, Paisans de Roergue (Piget films, 2016) que n’ai comprat lo DVD. Me lo torni passar a tròces de temps en temps, per n’ausir la lenga polida e pantaissejar sur sos imatges ipnoticas. La magia d’aqueste film ven de la qualitat de la presa de vista, de la votz que parla e de l’efèit de remontanda dins un temps abalit mas a portada de memòria, almens per ièu. Es un viatge dins un monde qu’ai a pena conegut, mas que treva mon esperit dempuèi l’enfància: lo dels paisans de l’aprèp guèrra, agantat juste al moment qu’es a disparaisser, amb l’espandiment de la mecanisacion e l’acceleracion de l’exòde rural.
Paulette e André son d’enfants de paisans roergats; ela es nascuda al mas de Combia, comuna de Vilanòva, el es sortit de Salussas a Montsalès, a quatre quilomètres. Al moment dels films, èran un jove coble de trente ans que, coma tant d’autres, vivián lenh del país, a Nemours (Sèna-e-Marna). El fasiá l’ingenior en cò de Corning, entrepresa americana especializada dins la vitròceramica (foguèt l’inventor d’un procediment – l’encapsulatge de grafita dins lo veire – e anava sovent en America). A la debuta de las annadas 60 comprèron una bona camerà d’amatur, una CAMEX cellula Reflex 8, que caliá remontar a la manivèla cada 13 segondas (!), per filmar lor filh pichon, Éric, totjorn vestit coma un princilhon, que dèu aver uèi mai o mens mon atge.
Mas lèu lèu se botèron a filmar lor país e lors familhas, cada còp que tornavan, mai que mai lors parents, encara en activitat e los filmèron al trabalh e dins totas las ocupacions importantas, non pas a l’astre, coma se podriá creire, mas d’un biais plan soscat, scenarizat per Paulette e amb l’ajuda d’esplèches – lampas de cromas, magnetofòne (mas lo son nos es pas demorat) –, e amb una volontat de quasi exaustivitat. Tant qu’entre 1962 e 1971, lo coble ramusèt en familha una mèna d’enciclopedia visuala de la vida paisana en Roergue, ont manca quasiment pas res de las activitats quòtidianas e dels grands trabalhs de l’annada, al fial de las sasons, de la prima a l’autona e de l’autona a la prima. D’en far la lista, òm demora espantat, plan segur per la quantitat de trabalh (benlèu encara mai la de las femnas que las dels òmes), mas benlèu d’abòrd per la qualitat e lo nombre dels sabers far d’aquel monde. Sabián tot far çò que i aviá a far dins aqueste temps de policultura: menar de parels de vacas vendemiar, faunhar lo rasin, pressar lo vin, amassar las pomas, far la citra, curar lo castanhal e amassar las castanhas, derrabar las blèdas, recòltar e despolhar lo milh, tuar lo pòrc, engraissar las òcas e preparar lo fetge gràs, far lo pan, empeutar los noguièrs, laurar amb lo brabant e la dombasla, semenar a la volada, dalhar, far los fens, amassar lo telh, sonhar la polalha, amai la tuar, la preparar e cosinar, plantar las trufas, meissonar la civada e lo blat, escodre, dondar de vacas, ajudar lo vedelatge, sonhar e enferrar las bestias sul mestièr, far de palhassons e de palhassas (amai en forma de bombonièira pels toristas!), vendre e comprar a la fièira, etc. etc. Òm i vei pr’aquò tanben de simples moments de bonur ordinari: lo despartin pels camps, un repais de batusa, una velhada d’espelofatge, la culhida dels reponchons (lo tamièr, una especificitat de nòstre país), un oncle que pòt pas s’empachar de far lo colhon, lo pichon Éric botat dins una saca… e tanben d’eveniments locals: las feiras e festas de Vilanòva e de Vilafranca, una procession per las rogacions (la darrièra que se faguèt), l’usatge particulièr a la parròquia de Setfons de far, cada dimentge abans messa, una pichona procession al torn de la crotz davant la gleisa…
Tot aquò es filmat amb un uèlh precis, assabentat, que vòl mostrar lo biais e la tecnica, los ligams tanben dins l’accion entre los òmes, las bestias, los esplèches e la tèrra. Lo quadre es totjorn sonhat, l’imatge impecable, de còps que i a, sovent – lo passar del temps ajuda fòrça – d’una granda poesia. Los vestits, los còs, los biais de caminar e de se tener… una forma d’umanitat uèi desapareguda torna passar davant los uèlhs, coma sul rebat d’un veirial. Aquí parli dels parents dels filmaires, nascuts probablament a la tota debuta del sègle, a mai benlèu un pauc abans pers los d’André. Sul mercat pr’aquò s’encontran encara de vièlhs paisans en bloda (los paires d’André e de Paulette l’avián deja quitada), de grandas tota de nègre vestidas amb las robas longas e los pichons panièrs nègres. Sus las pòtas, se devina mème de còps que i a los mòts franceses e occitans, amai se los enregistraments son venguts malurosament inaudibles e an pas pogut èsser utilisats.
Aqueste tresaur, plan catalogat dins de tiradors, e un film de 5 oras d’imatges deja montat, dormissiá a l’ostal de Paulette e André. Ne parlèron pr’aquò a Christian-Pierre Bedel, vengut dins lo parçan per far de collectatge. Es aital que lo film foguèt pres en man per son filh talentuos Amic (l’òme de la situacion, el qu’a realizat la seria “Biais”, sus el vesètz aqueste article de la Despacha), tornat montat per Lila Fraysse en seguissent lo cicle de las sasons (en doas partidas: de la prima a l’auton e de l’auton a la prima) e portat a la durada rasonabla de 2 oras 30.
Lo son pr’aquò mancava e aviá pas de sens de far una reconstitucion sonora que seriá estada del tot artificiala. De fait, Amic Bedel s’es limitat a apondre qualquas raras evocacions sonoras e a comandat a Christophe Rulhes una musica, simpla e discreta, a la guitara, que fa sentir lo temps que passa sens èsser una evocacion de la musica del temps passat (qu’aquò es la fauta maja costumièra dels documentaris fachs d’imatges ancianas). Mas subretot, e aquò fa mai de la mitat de la qualitat del film, Amic a demandat al quite André de parlar, de situar e descriure, a flor e mesura, çò que mòstran los imatges. Me confidèt el meteis qu’André prenguèt lo micrò dins l’estùdio e, tot en visionant los imatges, en una sola presa, sens cap d’esitacion, tranquillament e simplament, dins un occitan remirable, amb un vocabulari retengut, conciu e precis coma sos imatges, contèt tot çò que vesiá e qu’aviá filmat, mai de 50 ans de per abans: “Paul e Milon son en tren de jónjer un parel de biaus, un parelh de biaus joves per los domdar. Aquò se passa al mas de Combias, dins la parròquia de Setfons dins la comuna de Vilanòva. Los van mestre de morrials per los empachar de paisser pendent lo trabalh. […] Aquí mon paire Felix a la Salussa dins la comuna de Montsalès que laura amb lo brabant atanben, un parelh de biaus… Aquí ma maire Marià que planta de las trufas, ma ela las planta dins la relha, jos la tèrra qu’es estada virada […] Aquí Milon que laura d’un autre biais, amb la dombasla. La dombasla conven melhor per laurar la ont i a dels ròcs, perque amb las doas estèbas i a manièra de la virar per far lo torn dels ròcs. Aquò tanben es un retrincatge: retrican per seminar de milh.”. Vaquí qualques tròces de la debuta que, me pensi, vos balhan l’enveja de veire los imatges e d’escotar la votz. Per aquò far, es pas complicat: avetz pas qu’a crompar lo DVD (ont podètz causir de jostitols en francés, anglés e esperanto[1], amai una version comentada directament en francés) que, per un còp, me fau una joia de far de reclama: vaquí lo bon de comanda!
PS De legir tanben l’excellent article de Benezet Roux sul blòg de Viure al País.
Paulette e André son d’enfants de paisans roergats; ela es nascuda al mas de Combia, comuna de Vilanòva, el es sortit de Salussas a Montsalès, a quatre quilomètres. Al moment dels films, èran un jove coble de trente ans que, coma tant d’autres, vivián lenh del país, a Nemours (Sèna-e-Marna). El fasiá l’ingenior en cò de Corning, entrepresa americana especializada dins la vitròceramica (foguèt l’inventor d’un procediment – l’encapsulatge de grafita dins lo veire – e anava sovent en America). A la debuta de las annadas 60 comprèron una bona camerà d’amatur, una CAMEX cellula Reflex 8, que caliá remontar a la manivèla cada 13 segondas (!), per filmar lor filh pichon, Éric, totjorn vestit coma un princilhon, que dèu aver uèi mai o mens mon atge.
Mas lèu lèu se botèron a filmar lor país e lors familhas, cada còp que tornavan, mai que mai lors parents, encara en activitat e los filmèron al trabalh e dins totas las ocupacions importantas, non pas a l’astre, coma se podriá creire, mas d’un biais plan soscat, scenarizat per Paulette e amb l’ajuda d’esplèches – lampas de cromas, magnetofòne (mas lo son nos es pas demorat) –, e amb una volontat de quasi exaustivitat. Tant qu’entre 1962 e 1971, lo coble ramusèt en familha una mèna d’enciclopedia visuala de la vida paisana en Roergue, ont manca quasiment pas res de las activitats quòtidianas e dels grands trabalhs de l’annada, al fial de las sasons, de la prima a l’autona e de l’autona a la prima. D’en far la lista, òm demora espantat, plan segur per la quantitat de trabalh (benlèu encara mai la de las femnas que las dels òmes), mas benlèu d’abòrd per la qualitat e lo nombre dels sabers far d’aquel monde. Sabián tot far çò que i aviá a far dins aqueste temps de policultura: menar de parels de vacas vendemiar, faunhar lo rasin, pressar lo vin, amassar las pomas, far la citra, curar lo castanhal e amassar las castanhas, derrabar las blèdas, recòltar e despolhar lo milh, tuar lo pòrc, engraissar las òcas e preparar lo fetge gràs, far lo pan, empeutar los noguièrs, laurar amb lo brabant e la dombasla, semenar a la volada, dalhar, far los fens, amassar lo telh, sonhar la polalha, amai la tuar, la preparar e cosinar, plantar las trufas, meissonar la civada e lo blat, escodre, dondar de vacas, ajudar lo vedelatge, sonhar e enferrar las bestias sul mestièr, far de palhassons e de palhassas (amai en forma de bombonièira pels toristas!), vendre e comprar a la fièira, etc. etc. Òm i vei pr’aquò tanben de simples moments de bonur ordinari: lo despartin pels camps, un repais de batusa, una velhada d’espelofatge, la culhida dels reponchons (lo tamièr, una especificitat de nòstre país), un oncle que pòt pas s’empachar de far lo colhon, lo pichon Éric botat dins una saca… e tanben d’eveniments locals: las feiras e festas de Vilanòva e de Vilafranca, una procession per las rogacions (la darrièra que se faguèt), l’usatge particulièr a la parròquia de Setfons de far, cada dimentge abans messa, una pichona procession al torn de la crotz davant la gleisa…
Tot aquò es filmat amb un uèlh precis, assabentat, que vòl mostrar lo biais e la tecnica, los ligams tanben dins l’accion entre los òmes, las bestias, los esplèches e la tèrra. Lo quadre es totjorn sonhat, l’imatge impecable, de còps que i a, sovent – lo passar del temps ajuda fòrça – d’una granda poesia. Los vestits, los còs, los biais de caminar e de se tener… una forma d’umanitat uèi desapareguda torna passar davant los uèlhs, coma sul rebat d’un veirial. Aquí parli dels parents dels filmaires, nascuts probablament a la tota debuta del sègle, a mai benlèu un pauc abans pers los d’André. Sul mercat pr’aquò s’encontran encara de vièlhs paisans en bloda (los paires d’André e de Paulette l’avián deja quitada), de grandas tota de nègre vestidas amb las robas longas e los pichons panièrs nègres. Sus las pòtas, se devina mème de còps que i a los mòts franceses e occitans, amai se los enregistraments son venguts malurosament inaudibles e an pas pogut èsser utilisats.
Aqueste tresaur, plan catalogat dins de tiradors, e un film de 5 oras d’imatges deja montat, dormissiá a l’ostal de Paulette e André. Ne parlèron pr’aquò a Christian-Pierre Bedel, vengut dins lo parçan per far de collectatge. Es aital que lo film foguèt pres en man per son filh talentuos Amic (l’òme de la situacion, el qu’a realizat la seria “Biais”, sus el vesètz aqueste article de la Despacha), tornat montat per Lila Fraysse en seguissent lo cicle de las sasons (en doas partidas: de la prima a l’auton e de l’auton a la prima) e portat a la durada rasonabla de 2 oras 30.
Lo son pr’aquò mancava e aviá pas de sens de far una reconstitucion sonora que seriá estada del tot artificiala. De fait, Amic Bedel s’es limitat a apondre qualquas raras evocacions sonoras e a comandat a Christophe Rulhes una musica, simpla e discreta, a la guitara, que fa sentir lo temps que passa sens èsser una evocacion de la musica del temps passat (qu’aquò es la fauta maja costumièra dels documentaris fachs d’imatges ancianas). Mas subretot, e aquò fa mai de la mitat de la qualitat del film, Amic a demandat al quite André de parlar, de situar e descriure, a flor e mesura, çò que mòstran los imatges. Me confidèt el meteis qu’André prenguèt lo micrò dins l’estùdio e, tot en visionant los imatges, en una sola presa, sens cap d’esitacion, tranquillament e simplament, dins un occitan remirable, amb un vocabulari retengut, conciu e precis coma sos imatges, contèt tot çò que vesiá e qu’aviá filmat, mai de 50 ans de per abans: “Paul e Milon son en tren de jónjer un parel de biaus, un parelh de biaus joves per los domdar. Aquò se passa al mas de Combias, dins la parròquia de Setfons dins la comuna de Vilanòva. Los van mestre de morrials per los empachar de paisser pendent lo trabalh. […] Aquí mon paire Felix a la Salussa dins la comuna de Montsalès que laura amb lo brabant atanben, un parelh de biaus… Aquí ma maire Marià que planta de las trufas, ma ela las planta dins la relha, jos la tèrra qu’es estada virada […] Aquí Milon que laura d’un autre biais, amb la dombasla. La dombasla conven melhor per laurar la ont i a dels ròcs, perque amb las doas estèbas i a manièra de la virar per far lo torn dels ròcs. Aquò tanben es un retrincatge: retrican per seminar de milh.”. Vaquí qualques tròces de la debuta que, me pensi, vos balhan l’enveja de veire los imatges e d’escotar la votz. Per aquò far, es pas complicat: avetz pas qu’a crompar lo DVD (ont podètz causir de jostitols en francés, anglés e esperanto[1], amai una version comentada directament en francés) que, per un còp, me fau una joia de far de reclama: vaquí lo bon de comanda!
PS De legir tanben l’excellent article de Benezet Roux sul blòg de Viure al País.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari