las armas, ciutadans! La Patria deus Drets de l’Òmi es en dangèr.
 
Dambe la campanha electorala presidenciala qu’es ara au mès hòrt, vesèm lo gran retorn de cèrtas tematicas, que daubuns apèran dambe justessa “sèrps de mar”, e qu’emberogissen lo debat gràcias a uns punts “qu’enmalissen”. Tot aquò sovent pertòca l’identitat, vertadièra o saunejada, que sia la religion, la cultura o l’istòria. La lenga poderé n’estar, mes se cau brembar que l’Estat francés es un país antilingüe.
 
Es lo François Fillon qu’a començat. Desirós de distànciar sos adversaris de la primària de la dreta (e deu centre), lo candidat es anat tocar la bona còrda de son electorat. La resulta le balhèc rason, per malastre. Petit flòc de frasòtas deu sartés:
   
La purmèra part desbremba qu’eth tamben vòu tornar escríver l’istòria ende tanben balhar son espiar de la societat. La dusau part, per contra, es complètament faussa.
   
Ací tocam lo hons de sa pensada. Fillon vòu desviar l’istòria de sa tòca vertadièra: la de s’interrogar e de’s tornar botar en question sens de cès. Pres au purmèr grad, aquesta frasa pòt estar considerada com la declaracion d’un futur dictator. Le podèm grasir que s’agís pas que d’una manòvra drin espessa e mahutra ende motivar sas tropas.
 
Mes lo candidat s’engrava quan perpausa (discors d’agost 2016) de tornar redigir los programas per “tres academicians … dambe l’idèa de’us concéber coma un raconte nacionau”. Solide, se los academicians, especialistas de la lenga, s’encuentan deus programas d’istòria, calerà deishar la tasca d’escríver lo diccionari … aus istorians.
 
Sèm ací au bèth miei deu retorn de çò de pièger de l’òbra de la III-au Republica que’ns engibanèc los Gauleses, lo mantèu de Sent Martin de Tours e la vita de Jeanne d’Arc. Propaganda e enregimentacion deus joens dens la mira d’aprestir la Purmèra Guèrra Mondiala.
 
Es pas possible d’evocar aqueste subjècte sens de parlar de la frasa d’Emmanuel Macron en Argeria, que comparèc la colonizacion a un “crimi contra l’umanitat”. Ne cau pas totun desseparar aqueste tròç de frasa de sa seguida, on lo candidat ni-d’esquèrra-ni-de-dreta ditz que la colonizacion a portat au país colonizat los Drets de l’Òmi.
 
Segon la definicion de l’article 7 de l’estatut de Roma de la Cort Penala Internacionala, la colonizacion entre plan dens l’encastre d’un crimi contra l’Umanitat: “ataca sistematica e generalizada dirigida contra una poblacion civila sancèra”.
 
Solide, tot lo monde a reagit en foncion, non pas de la definicion, mes de la connotacion afectiva qu’aqueste mot pòrta, e que hè pensar a un genocidi, en particular la Shoah.
 
Mes que la colonizacion aja portat los Drets de l’Òmi, aquò poderé estar l’enjòc d’una charradissa mès pregonda, quand sabèm que las votz d’uns Argerian, au moment de las eleccions, valèva dètz còps mens que non pas la votz d’un Francés. Cau lavetz tornar véser la definicion de “l’Òmi”.
 
Mes nòste amic Macron es benlèu mès un academician que non pas un istorian. O ni-academician-ni-istorian …