L’istòria deu rugbi n’ei pas hèita sonque de estonas de las bonas, de victòrias, de pavés portats au cap deu braç e de tresau miei-temps. Lo nòste art nacionau occitan a coneishut tanben un periòde néguer, plan acabat adara, mès qui ne cau pas totun desbrombar. Aquò que’s debanèc a la debuta deu sègle XX-au, au passatge entre las annadas vint e trenta.
 
Dens las annadas vint, lo professionalisme n’existissèva pas au rugbi e l’International RugbyBoard que s’avisava que sia respectat un amatorisme estricte. Totun, un personatge anère començar d’enfrénher las règlas, non pas per aganidèr mès meilèu per passion d’aqueste art. Lo tipe s’aperava Joan Borrel. Entreprenaire dens la vila de Quilhan, qu’èra lo proprietari de la fabrica de capèth “Tibet” qui prosperava dens aqueras annadas on lo cobricap èra enqüèra de mòda. Qu’aimava lo rugbi e que decidiscoc de dotar la soa bona vila d’ua equipa capabla de ganhar lo títol sobiran. Entad aquò, que recrutèc jogadors navèths en tot hèr shens de las leis de l’amatorisme: cada recruta serà emplegada dens l’usia de capèths on receberà un bon salari, mès abans ed après l’encontre, cadun qu’averà de portar un feutre estampilhat “Tibet”. Un investiment economic vertadièr, mès aquò n’ei pas tot. Sèt d’aquestes transfugas que vengón deu club vesin de Perpinhan, tot escàs batut en finala per l’Estadi Tolosenc e enemic ereditari de Quilhan. Aquò que pudís au cremat. Au demiei deus sèt navèths se tròbava un cèrt Joan Galia, jogador de qualitat, catalan solide mès qui avèva començat a Quilhan. L’auhèrta deu Borrel qu’agradèc, e monde qu’afluiscón de Tolosa e de Tarba. Qu’èm en 1926. La sason comença e lo rugbi dit “francés” que’s tuma a la soa dusau plaga: la violéncia. Lo 20 de març 1927, totis los elements d’un còcktel explosiu que son amassats entà l’encontre entre Perpinhan lo pilhat e Quilhan dab los sons “tradidors”. N’ei pas ua partida, qu’ei ua batèsta. Ua mesclanha que s’espotís ed un jogador ne’s tornarà pas apitar: lo Gaston Ribièra de Quilhan que’s moriscoc d’ua fractura a las vertebras cervicaus. Mòrt au camp d’aunor, lo jòc qu’ei de dòu.
 
Estranhament, los “mercenaris” plan pagats que practican un jòc agradiu ed ofensiu, mès que’s tuman ad equipas verimosas e revenjairas qui ne’us perdonan pas lo poder deus dinèrs. A la prima 1929, cinc Quilhanés be son seleccionats a l’internacionau, la pròva benlèu d’un apatzament o, au mensh d’ua reconeishença nacionau. Totun, lo 19 de mai, los emplegats de l’usia de capèths d’arretròban en finala a Tolosa en fàcia d’ua equipa de Lesinhan arreganhosa, enchafrada “Lesinhan-lo-malhuc”. L’encontre ei ua matèra un còp de mei. L’òdi se sentís a cada contacte, brutalitat contra dinèrs. Sus l’empont, las insultas que plavan e l’inevitabla batsarra qu’espeta lèu. Lo quite apracticaire de Lesinhan n’esitèc pas d’uglar de cap tà Borrel que “los ardits ne hèn pas tot!!”. Fin finau, Quilhan ganharà après prolongacion. Cada jogador vencedor que recebrà ua mòstra de punhet d’aur gravada au son nom, mentre que lo pavés de Brennus desapareishèva!
 
La sason 1929-1930 ne s’anoncia pas apatzada tampauc. La susmauta que bronís e la federacion ei acusada tanben d’estar complícia d’aquesta situacion d’amatorisme bòrni. Ei vertat qu’avèva votada, puish anullada mentre un conselh federau tapatjós la règla enquadrant los tranferiments de jogadors. Lo Joan Galia passa de Quilhan tà Vilanuèva d’Òlt qui vaserà un deus purmès clubs deu navèth Rugbi de XIII de 1934 enlà. L’encontre deu Tornei entre França e lo país de Galas s’acaba en trucs e patacs, tanvau suu prat que non pas sus l’empont. Numerós jogadors seran blaçats e Galas que refusarà d’encontrar França un aute còp, com hascoc Escòcia en 1910.
 
En abriu, dotze clubs impòrtants qu’adreçan ua letra a la federacion dab reïvendicacions. Shens de reponsa, los susmautats (Aviron Baionés, Estadi Bordalés, FC Lyon, Estadi Francés, Seccion Paulina, US Perpinhan, Estadi Tolosenc, Biàrritz Olimpic, FC Grenòble, US Carcassona, USA Lemòtges, Estadi Nantés) qu’organizan un tornei autogerit on sonque los punts marcats suu terrenh son comptabilizats, puish qu’envian ua letra de demission en deceme. L’esquisma qu’ei consomat e l’Union Francesa de Rubgi Amator ei nascuda. Dus autes clubs, lo Stadocèste Tarbés e l’US Narbonesa, creada en concurréncia deu RC Narbona qui, eth, demorarà fidèu a la federacion que vengon arrejúnher lo grop deus revolucionaris. Los dus campionats “bis” seràn ganhats per l’Estadi Tolosenc, dinc a la reconciliacion en 1932. Deu lor costat, los clubs “leialistas” que creén, a l’iniciativa deu Racing, ua competicion baptiada “challenge Yves du Manoir” en l’aunor deu joen jogador tròp lèu desapareishut. Mès qu’ei tròp tard. Los Britanics, en·hastiats peu lèd espectacle balhat de l’aute costat deu Channel, que horabandiscon l’equipa de la federacion francesa deu Tornei de las Cinc Nacions. Aquesta castigada que durarà 8 ans, dinc a … 1939, darrèr Tornei abans un estanc forçat per guèrra mondiau. A l’iniciativa deu Joan Galia, lo rugbi de XIII que vaserà oficiaument en 1934 dens un encastre clarament professionau, mès que serà interdit en 1940 peu govèrn de Vichy per Revolucion Nacionau dinc a la Liberacion. La represa deu Tornei dab los Blaus ne’s harà pas abans 1947, epòca de dominacion de l’Irlanda.
 
Quan s’i pensa, n’ei gaireben pas de créser que lo rugbi aja suberviscut a l’annus terribilis 1930. Gangrenat per la violéncia extrèma, dab l’auburi d’un mòrt sus la consciència, esquiçat peus problèmas de professionalisme, dividit en duas federacions ed excludit deu concèrts de las nacions màgers, tot que’u sembrava predíser ua mòrt cèrta. Mès sabèm de plan en çò nòste las rencuras ne son pas ponhastras e per amor deu bèth jòcs, los òmis de bona volentat se podon tostemps aviéner. Aqueras annadas negras, per astre, que son plan luenh au darrèr de nosautes adara. E paucs son los qui se’n bromban.