Opinion
Mossur*, oei*, nani*, sioplèt*: signes de subordinacion
Dins l’usatge medievau de l’occitan se disiá Sénher, òc, non, se vos plai. A l’entorn dau sègle XVI, amb la dominacion creissenta de la lenga francesa, aquelei mots comencèron de subir la concurréncia de formas afrancesadas:
D’autrei francismes se son incrustats en occitan. Mai aquestei que venèm de mençonar son especialament significatius. S’utilizan tipicament quand se parla amb una persona que cau vosejar. E representan ben lo procès de dominacion dau francés sus l’occitan.
Dau sègle XVI au sègle XVIII (pendent lo periòde que li disèm Regim Ancian o Edat Modèrna), una sèria de fenomèns se produson en parallèl dins lo país d’Occitània.
Aquelei francismes de cortesiá son donc la rèsta d’una societat tresanada dau Regim Ancian, ont la dominacion rigida de l’elèit sus lo pòble èra parallèla a una dominacion rigida dau francés eleitista sus l’occitan popular.
Aquelei francismes se son mantenguts dins l’usatge popular de l’occitan fins a uei a causa de l’inèrcia e de l’abitud. Cau pas estigmatizar un locutor primari, qu’es pas occitanista, quand ditz Mossur* o nani* sens s’avisar de ren, car s’apren pas a eu.
Per còntra, dins l’occitanisme, la nòrma classica de la lenga (de Loís Alibert e dau CLO) demanda de restaurar Sénher, òc, non, se vos plai e d’evitar Mossur*, oei*, nani*, sioplèt*. Es l’indici que volètz refortir l’occitan e qu’aprovatz pas la dominacion dau francés.
Certaneis occitanistas pauc seriós e pauc exigents, dins leis ans 70 e 80, contestèron la nòrma e assagèron de legitimar lei francismes. Editèron d’adesius provocaires ont escriguèron Nucleari? Que nani!* e En occitan sioplèt*. En occitan digne aurián degut escriure Nuclear? Que non! e En occitan se vos plai.
L’occitanisme a retrobat de vigor a partir deis ans 90 mai lei degalhs de l’antinormisme an pas desparegut. Uei, pron d’occitanistas coneisson pas aquestei problèmas e sabon pas coma se pòdon exprimir en occitan corrècte e restaurat.
Nòtas
— Sénher còntra Mossur* (dau francés Monsieur)
— òc còntra oei*/voei*/voí*/oí*/oé*... (dau francés oui)
— non còntra nani* (dau francés nenni, fòrça utilizat a passat temps)
— se vos plai còntra sioplèt*/siuplèt* (dau francés s’il vous plait)
— òc còntra oei*/voei*/voí*/oí*/oé*... (dau francés oui)
— non còntra nani* (dau francés nenni, fòrça utilizat a passat temps)
— se vos plai còntra sioplèt*/siuplèt* (dau francés s’il vous plait)
D’autrei francismes se son incrustats en occitan. Mai aquestei que venèm de mençonar son especialament significatius. S’utilizan tipicament quand se parla amb una persona que cau vosejar. E representan ben lo procès de dominacion dau francés sus l’occitan.
Dau sègle XVI au sègle XVIII (pendent lo periòde que li disèm Regim Ancian o Edat Modèrna), una sèria de fenomèns se produson en parallèl dins lo país d’Occitània.
— L’occitan a perdut sa posicion de lenga de poder e de prestigi maximau, es lo francés qu’ocupa aquela posicion.
— L’occitan rèsta una lenga de cultura e de literatura, de segur, mai lo francés li fa concurréncia e es mai presat.
— L’occitan es conegut dins totei lei classas socialas, dei païsans ai nòbles. Per còntra lo francés s’utiliza ren que dins lei classas pus elevadas, çò es, la noblesa e la borgesiá, perque parlar francés es una marca d’elevacion sociala.
— Lei frontieras rigidas entre classas socialas, pendent lo Regim Ancian, impausan de tabós. Una persona dei classas popularas, çò es, de l’immensa majoritat de la populacion, a pas drech de s’atribuir de comportaments dei classas autas. Donc lei gents dau pòble parlan solament occitan e jamai francés (fan excepcion certanei marchands, artisans e viatjaires que son ben obligats d’aprene un pauc de francés per de rasons practicas). Es pus tard, ai sègles XIX e XX, que l’assopliment dei barrieras socialas permetrà ai classas popularas de parlar francés.
— Lei nòbles e lei borgés, quand son entre elei, se parlan en francés de maniera formala e en occitan de maniera informala. Per còntra, parlan occitan ai gents dau pòble e ais animaus.
— L’occitan rèsta una lenga de cultura e de literatura, de segur, mai lo francés li fa concurréncia e es mai presat.
— L’occitan es conegut dins totei lei classas socialas, dei païsans ai nòbles. Per còntra lo francés s’utiliza ren que dins lei classas pus elevadas, çò es, la noblesa e la borgesiá, perque parlar francés es una marca d’elevacion sociala.
— Lei frontieras rigidas entre classas socialas, pendent lo Regim Ancian, impausan de tabós. Una persona dei classas popularas, çò es, de l’immensa majoritat de la populacion, a pas drech de s’atribuir de comportaments dei classas autas. Donc lei gents dau pòble parlan solament occitan e jamai francés (fan excepcion certanei marchands, artisans e viatjaires que son ben obligats d’aprene un pauc de francés per de rasons practicas). Es pus tard, ai sègles XIX e XX, que l’assopliment dei barrieras socialas permetrà ai classas popularas de parlar francés.
— Lei nòbles e lei borgés, quand son entre elei, se parlan en francés de maniera formala e en occitan de maniera informala. Per còntra, parlan occitan ai gents dau pòble e ais animaus.
— De mots d’origina francesa penètran dins l’usatge popular de l’occitan, mai aquò significa pas que lei classas popularas parlen francés.
— La cortesiá e lo formalisme son pus exigits dins lei classas elevadas. Òr, lo francés es una marca exclusiva dei classas elevadas. Donc lei mots francés liats a la cortesiá remplaçan lei mots occitans dins lei classas elevadas.
— Aqueu modèl francés impausa de francismes de cortesiá quand leis gents dei classas popularas parlan ai gents dei classas elevadas. E mai se siatz dau pòble, e mai se sabètz parlar solament occitan, devètz franchimandejar per vos adreiçar amb deferéncia a una persona importanta (Monsieur > Mossur*), per dire de òc cortesament (oui > oei*), per dire de non cortesament (nenni > nani*) o per demandar quicòm cortesament (s’il vous plait > sioplèt*).
— Fin finala, a causa dau prestigi dei bònei manieras, aquelei francismes de cortesiá intran massissament dins l’usatge popular de l’occitan, tanben quand lei gents dau pòble se parlan entre elei.
— La cortesiá e lo formalisme son pus exigits dins lei classas elevadas. Òr, lo francés es una marca exclusiva dei classas elevadas. Donc lei mots francés liats a la cortesiá remplaçan lei mots occitans dins lei classas elevadas.
— Aqueu modèl francés impausa de francismes de cortesiá quand leis gents dei classas popularas parlan ai gents dei classas elevadas. E mai se siatz dau pòble, e mai se sabètz parlar solament occitan, devètz franchimandejar per vos adreiçar amb deferéncia a una persona importanta (Monsieur > Mossur*), per dire de òc cortesament (oui > oei*), per dire de non cortesament (nenni > nani*) o per demandar quicòm cortesament (s’il vous plait > sioplèt*).
— Fin finala, a causa dau prestigi dei bònei manieras, aquelei francismes de cortesiá intran massissament dins l’usatge popular de l’occitan, tanben quand lei gents dau pòble se parlan entre elei.
— Lei formas occitanas autoctònas de cortesiá despareisson pas completament, mai resquilhan vèrs d’usatges pus especializats, pus restrenchs o mens elevats. Lei formas pus occitanas òc e non son per tutejar, lei francismes oei* e nani* son per vosejar... Lo mot occitan autentic Sénher deven un títol que se resèrva a d’òmes venerables mai pròches, a un papet per exemple, mentre que Mossur* es lo títol que donatz en generau a un òme que vosejatz...
Aquelei francismes de cortesiá son donc la rèsta d’una societat tresanada dau Regim Ancian, ont la dominacion rigida de l’elèit sus lo pòble èra parallèla a una dominacion rigida dau francés eleitista sus l’occitan popular.
Aquelei francismes se son mantenguts dins l’usatge popular de l’occitan fins a uei a causa de l’inèrcia e de l’abitud. Cau pas estigmatizar un locutor primari, qu’es pas occitanista, quand ditz Mossur* o nani* sens s’avisar de ren, car s’apren pas a eu.
Per còntra, dins l’occitanisme, la nòrma classica de la lenga (de Loís Alibert e dau CLO) demanda de restaurar Sénher, òc, non, se vos plai e d’evitar Mossur*, oei*, nani*, sioplèt*. Es l’indici que volètz refortir l’occitan e qu’aprovatz pas la dominacion dau francés.
Certaneis occitanistas pauc seriós e pauc exigents, dins leis ans 70 e 80, contestèron la nòrma e assagèron de legitimar lei francismes. Editèron d’adesius provocaires ont escriguèron Nucleari? Que nani!* e En occitan sioplèt*. En occitan digne aurián degut escriure Nuclear? Que non! e En occitan se vos plai.
L’occitanisme a retrobat de vigor a partir deis ans 90 mai lei degalhs de l’antinormisme an pas desparegut. Uei, pron d’occitanistas coneisson pas aquestei problèmas e sabon pas coma se pòdon exprimir en occitan corrècte e restaurat.
Nòtas
— Per parlar a una femna, la forma classica que se recomanda per defaut es Dòna (o Dauna en gascon). La forma Madama es dificil de saber s’es un francisme (en francés Madame).
— En aranés, quand parlatz cortesament a una persona que vosejatz, vau mai preferir lei formas classicas Sénher e Dauna e evitar leis espanholismes Senhor* e Senhora* (de l’espanhòu Señor e Señora).
— En occitan medievau, probable abans la francizacion, òi ja podiá existir coma varianta de òc. Donc lo tipe òi seriá pas un francisme a l’origina. Pasmens l’an reïnterpretat coma un francisme bòn per vosejar a causa de sa semblança amb oei* e oui.
— En aranés, quand parlatz cortesament a una persona que vosejatz, vau mai preferir lei formas classicas Sénher e Dauna e evitar leis espanholismes Senhor* e Senhora* (de l’espanhòu Señor e Señora).
— En occitan medievau, probable abans la francizacion, òi ja podiá existir coma varianta de òc. Donc lo tipe òi seriá pas un francisme a l’origina. Pasmens l’an reïnterpretat coma un francisme bòn per vosejar a causa de sa semblança amb oei* e oui.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Adessiatz en totei ! Oai ! Aqueu discors bèn sedusent mi fai un pauc tremolar. Li legissi quaucarèn sus una supausada puretat de la lenga, coma n'en entendèm cada jorn sus lo francés que seriá menaçat pèt l'anglés... Lo retorn an una nòrma anciana que seriá melhora ? N'en siáu pas tant segur qu'aquò.
En aqueus exemples cal apondre la prononciacion deus noms de familha. Vèni d'acabar una enquèsta sus las formas occitanas dels patronimes sarladés. Sèi estat estonat d'auvir qu'i a deus noms qu'an perdut completament lor prononciacion occitana. Per exemple : Borie (totjorn /bor'i/), Faure (totjorn /fòr/, manca un còp /f'awre/), Boissy (totjorn /bwash'i/, mès Bouyssi se ditz bien /bujsh'i/), etc. Me sembla qu'aquí la subordinacion e la vergonha an jogat un ròtle importent tanben. Quand damandèri a un "mossur" Pons coma se ditz son nom en occitan, me respondiguèt /pònsh/ (/sh/ es la realizacion normala de "s" en sarladés), mès d'autras personas dins sa comuna me diguèron /pun/ çò que correspond bien a la prononciacion qu'esperavi per "Ponç".
#57 Era tua posicion qu'ei interessanta totun que i a quauquarren de qui m'hè chepic. N'èi pas en pormor un mot qu'ei gallicisme qu'ei forçadament d'un registre baish e decretar que'n son qu'ei negar tot eras nuanças semanticas de qui pòrtan e de qui podem observar era varietat segon eths parçans sonque en leguir eths comentaris. Per exemple, a nosta, quan "nani" exprimeish era insisténcia e era irritacion, eth sué emplec qu'apòrta quauquarren en tèrme de recors discursiu e sense marcar, uei lo dia, eth nivèu de lenca car, estosse eth occitan en situacion de diglossia, que i a totun en çò de plan de locutors naturaus diferents registre de lenca, e encòra mes quan trobam aqueths mots en tèxtes administatius de Biarn avant 1789 e enes escriuts de Desporrins, que de mau negar uei era legitimitat deth loé emplec en escriut de registre haut puish que i precedents.
Pensi que fau destingar, quora n'en pàrlam, de les diferentas nòrmas : fonetica, lexicala, ortografica, etc. Per exemple, sui favorable ad una normalisacion ortografica mès pas lexicala. La lenga d'òc èra emplegada per tot lo monde pendent de siègles shens qu'existèssi (perdon, existissi) una academia (perdon, acadèmia) per normalisar.
#59 "anglosaxona", plan segur… Perdonatz l'accent, signe de l'influéncia dau francés sus la qualitat de mon occitan escrich… ;-)
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari