Opinion
Quand [ps], [ks] e [ts] finisson que se pronóncian parièr
Existís una tendéncia a uniformizar la pronóncia dels grops de consonantas [ps], [ks] e [ts]; totes tres devenon [ts]. En tèrmes scientifics, disèm qu’es una neutralizacion. Aquel fenomèn es pas brica general en occitan, se limita al dialècte lengadocian e a certanas varietats del dialècte gascon.
Primièra estapa
Dins l’istòria de l’evolucion fonetica, l’estapa primièra es de prononciar de faiçon distinta e clara los grops [ps], [ks] e [ts]. Aquela distincion èra generala en occitan medieval e rèsta abituala dins la màger part dels dialèctes actuals, levat en lengadocian.
Segonda estapa
La segonda estapa es l’uniformizacion o neutralizacion de [ps], [ks] e [ts] jos la forma fonetica unica [ts]. Es la tendéncia generala del dialècte lengadocian actual. Es tanben una possibilitat dins certans parlars gascons.
— [ps] deven [ts]:
— [ks] deven [ts]:
— [ts] se manten:
Dialèctes non concernits
La màger part dels dialèctes occitans son pas concernits per aquela evolucion. En vivaroalpenc, auvernhat, lemosin, provençal e niçard, e tanben dins las varietats mai conservatrises del gascon, es possible de manténer las sequéncias foneticas [ps] e [ks], que rèstan ben distintas de [ts]:
En fin de mot, lo vivaroalpenc (sustot a l’èst, dins los Alps) e lo gascon (dins sas varietats mai conservatrises) gardan la pronóncia de las consonantas finalas.
los taps[ps]
los sacs[ks]
los secrets [ts]
NB — Notem que lo vivaroalpenc pronóncia pas la ‑t finala dins certans mots, en particular dins los vèrbs al participi passat: es vengu(t) > son vengu(t)s.
En fin de mot, lo niçard amudís lo son [s] quand es una marca del plural.
lu tap(s) [p]
lu sac(s) [k]
lu secret(s) [t]
NB — Notem que lo niçard pronóncia la ‑p finala coma [w] dins tròp[tʀɔw], lo còp[lu ˈkɔw], lu còp(s) [ly ˈkɔw].
En fin de mot, lo provençal (sens lo niçard), l’auvernhat e lo lemosin (e tanben una partida del vivaroalpenc, sustot a l’oèst) amudisson l’ensemble de las consonantas finalas.
los/lei ta(ps)
los/lei sa(cs)
los/lei secre(ts)
Primièra estapa
Dins l’istòria de l’evolucion fonetica, l’estapa primièra es de prononciar de faiçon distinta e clara los grops [ps], [ks] e [ts]. Aquela distincion èra generala en occitan medieval e rèsta abituala dins la màger part dels dialèctes actuals, levat en lengadocian.
los taps[ps]
rapsodia [ps]
opcion [ps]
absent [ps]
los sacs[ks]
vexar [ks]
accent [ks]
los secrets [ts]
las abituds[ts]
rapsodia [ps]
opcion [ps]
absent [ps]
los sacs[ks]
vexar [ks]
accent [ks]
los secrets [ts]
las abituds[ts]
Segonda estapa
La segonda estapa es l’uniformizacion o neutralizacion de [ps], [ks] e [ts] jos la forma fonetica unica [ts]. Es la tendéncia generala del dialècte lengadocian actual. Es tanben una possibilitat dins certans parlars gascons.
— [ps] deven [ts]:
los taps[ts]
rapsodia [ts]
opcion [ts]
absent [ts]
rapsodia [ts]
opcion [ts]
absent [ts]
— [ks] deven [ts]:
los sacs[ts]
vexar [ts]
accent [ts]
vexar [ts]
accent [ts]
— [ts] se manten:
los secrets [ts]
las abituds[ts]
las abituds[ts]
NB — Notem que certans parlars lengadocians estendon aquel fenomèn a las sequéncias originàrias [tʃ] ‘tsh’, [dʒ] ‘dj’ e [dz], que pòdon evolucionar tanben vèrs [ts]. Per exemple, [tʃ] ‘tsh’ deven [ts] coma dins quichar, ponchut; [dʒ] ‘dj’ deven [ts] coma dins roge, pojar, viatge, viatjar; [dz] deven [ts] coma dins dotze...
NB — Remarquem en mai d’aquò que d’autres parlars lengadocians o pronóncian tot en [tʃ] ‘tsh’. Per exemple dins: los taps[tʃ] ‘tsh’, los sacs[tʃ] ‘tsh’, los secrets [tʃ] ‘tsh’. E atanben, dins aqueles parlars, [dʒ] deven [tʃ] ‘tsh’ coma dins roge, pojar, viatge, viatjar; [dz] deven [tʃ] ‘tsh’ coma dins dins dotze...
NB — Remarquem en mai d’aquò que d’autres parlars lengadocians o pronóncian tot en [tʃ] ‘tsh’. Per exemple dins: los taps[tʃ] ‘tsh’, los sacs[tʃ] ‘tsh’, los secrets [tʃ] ‘tsh’. E atanben, dins aqueles parlars, [dʒ] deven [tʃ] ‘tsh’ coma dins roge, pojar, viatge, viatjar; [dz] deven [tʃ] ‘tsh’ coma dins dins dotze...
Dialèctes non concernits
La màger part dels dialèctes occitans son pas concernits per aquela evolucion. En vivaroalpenc, auvernhat, lemosin, provençal e niçard, e tanben dins las varietats mai conservatrises del gascon, es possible de manténer las sequéncias foneticas [ps] e [ks], que rèstan ben distintas de [ts]:
rapsodia [ps]
opcion [ps] (mas en auvernhat dison [pʃ] ‘psh’ davant i)
absent [ps]
vexar [ks]
accent [ks]
NB — Notem qu’en lemosin, vivaroalpenc, provençal e niçard, es possible d’alterar o d’amudir [p] o [k] quand se tròban davant [s]: ra(p)sodia, o(p)cion, a(b)sent, vexar ont x se pronóncia [s], a(c)cent.
opcion [ps] (mas en auvernhat dison [pʃ] ‘psh’ davant i)
absent [ps]
vexar [ks]
accent [ks]
NB — Notem qu’en lemosin, vivaroalpenc, provençal e niçard, es possible d’alterar o d’amudir [p] o [k] quand se tròban davant [s]: ra(p)sodia, o(p)cion, a(b)sent, vexar ont x se pronóncia [s], a(c)cent.
En fin de mot, lo vivaroalpenc (sustot a l’èst, dins los Alps) e lo gascon (dins sas varietats mai conservatrises) gardan la pronóncia de las consonantas finalas.
los taps[ps]
los sacs[ks]
los secrets [ts]
NB — Notem que lo vivaroalpenc pronóncia pas la ‑t finala dins certans mots, en particular dins los vèrbs al participi passat: es vengu(t) > son vengu(t)s.
En fin de mot, lo niçard amudís lo son [s] quand es una marca del plural.
lu tap(s) [p]
lu sac(s) [k]
lu secret(s) [t]
NB — Notem que lo niçard pronóncia la ‑p finala coma [w] dins tròp[tʀɔw], lo còp[lu ˈkɔw], lu còp(s) [ly ˈkɔw].
En fin de mot, lo provençal (sens lo niçard), l’auvernhat e lo lemosin (e tanben una partida del vivaroalpenc, sustot a l’oèst) amudisson l’ensemble de las consonantas finalas.
los/lei ta(ps)
los/lei sa(cs)
los/lei secre(ts)
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Disètz : «en lemosin, vivaroalpenc, provençal e niçard, es possible d’alterar o d’amudir [p] o [k] quand se tròban davant [s]»
Quò-es quasi totjorn lo cas en Auvèrnhe mai, ente se pronóncia :
• accident [a:ʃiden] ~ [aʃiden]
• occitan [u:ʃi 'tɔ] ~ [uʃi 'tɔ]
• descapsulador [desca:ʃula'du] ~ [descaʃula'du]
• psiquiatre [ʃi 'tjiatre] ➡️ qu'aquí sabètz que las sequéncias -qui- e -ti- son equivalentas [tji]~[kji]...
Explica detalhada: Lo CLO preconisa "còp" e "tròp" coma formas refetrenciali, en admetent li formas "còup" e "tròup" coma variantas. Ma pàrlon de vocalisacion dau –P per explicar "còup" e "tròup", coma dins "cau" per "cap". Ma alora cauria escriure "còu" e "tròu"... Que n’en di l’etimologia? Lo latin "colaphus" (d’un mot grèc), en passant per una forma populària "*colpus", a donat "còlp" (italian "colpo", castilhan e portugués "golpe", catalan "colp"), e lo francic "*thorp"/"throp" (responsable de "tropeu" e "estròp") a donat "tròp", en passant per lo latin medieval "troppus" ("tròp", m’au sens de « foarça », « totplen », que si retròva dins lo francés parlat actual: « c’est trop beau! », « c’est trop bon »). "Còlp" e "tròp" son li formas de l’occitan medieval (e mai se RAYNOUARD nòta l’existença d’una forma "còp" sensa n’en donar minga exemple…): « Non fezetz colp d’espaza ni de lansa » (Albert Marqués & R. de Vaqueiras) « Colp de joi me fier que m’auci » (J. Rudel) « Trop vos am mais qu’ieu no sai dir » (E. de Barjòus) Dins lu dialèctes que vocalíson [l] en [w], deuriavam normalament aver "còup" e "tròp", e alhors "còlp" e "tròp". Ma es pas cen qu’avèm en realitat. Versemblablament per analogia, avèm d’un costat "còup" e "tròup", e de l’autre "còp" e "tròp": d’un costat es "tròp" que perde lo sieu caractèr etimologic per donar "tròup", de l’autre caire es "còlp" qu’a perdut lo sieu per donar "còp". Li doi coblas son doncas parierament legitimi, estent que pàuon tot-ai-doas lo meme problema en rapoart à l’etimologia ma respècton la prononciacion d’usatge dei uns e dei autres.
#13 Mai i a segurament de personas intelligentas que legísson denant de jutjar.
#12 @ Re(i)nat Toscano: sabes que t'estimi coma persona. Pasmens tei concepcions sus la lenga son sovent faussas. Desconselhi ais usatgiers de seguir teis idèas antinormistas.
#4http://toscanoreinat.chez-alice.fr/questlenga.html
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari