Opinion
Las Nòrmas ortograficas del catalan an cent ans... ont ne sèm en occitan?
Entre los usatgièrs de l’occitan, encara i de gents que se demandan se cal escriure ça que la o çaquelà, pròche o pròishe, Niça o Nissa... Encara i de gents que discutisson per saber se cal dire existir o existar, dialòg o dialògue, maquina o machina[1]...
Entre los usatgièrs del catalan, las questions d’aquela mena se pausan pas pus. Fa cent ans exactament, en 1913, l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) comencèt d’ordenar la lenga catalana en publicant lo tèxt celèbre de las Normes ortogràfiques (Nòrmas ortograficas), concebudas per lo lingüista Pompeu Fabra. Uèi, en catalan, i a pas lo mendre dobte sus las formas corrèctas dels mots usuals: existís una nòrma establa e fixa que totòm aplica sens discussion. E aital los catalans concentran melhor lors energias per donar una plaça creissenta a lor lenga... o per arribar a l’independéncia.
La codificacion pro ordenada del catalan
Lo trabalh de fixacion de la nòrma lingüistica (o codificacion) se faguèt en catalan segon las estapas seguentas, pro logicas e ordenadas, amb l’ajuda d’un contèxt social e istoric favorable.
Dins los ans 1900, la borgesiá catalana del Principat ligava de mai en mai lo desvolopament economic amb la valorizacion de la cultura catalana. Dins aquel sens, en 1907, lo politician Enric Prat de la Riba creèt l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) per promòure la cultura catalana. En 1913, l’IÈC amb Pompeu Fabra promulguèron las Normes ortogràfiques.
En 1917, Fabra dirigiguèt la publicacion d’un Diccionari ortogràfic (Diccionari ortografic), recuèlh dels mots usuals del catalan, ortografiats segon las nòrmas de 1913.
En 1918, Fabra publiquèt sa Gramàtica catalana (Gramatica catalana), amb lo sosten de l’IÈC. Lo catalan normatiu despassava la sola ortografia e dispausava de règlas gramaticalas completas.
En 1932, Fabra publiquèt son Diccionari general de la llengua catalana (Diccionari general de la lenga catalana), ont lo lexic usual del catalan teniá de definicions en catalan, amb una rigor scientifica. A l’encòp, la nòrma fabriana recebèt lo sosten creissent dels defensors de la lenga dins la rèsta dels Païses Catalans, e en particular al País Valencian amb un document nommat Normes de Castelló (Nòrmas de Castelhon). Las resisténcias inicialas a la nòrma fabriana demenissián considerablament.
De 1913 a 1932, que òc! Ne resultèt que lo catalan accediguèt, en vint ans, a una nòrma pro completa e coerenta, que fixava las formas essencialas, frequentas e usualas, dins los domenis seguents:
(1) La manièra corrècta d’escriure o ortografia.
(2) La manièra corrècta de parlar o nòrma orala, que compren:
(2a) Una gramatica de basa (forma dels mots-aisinas, modèls de conjugason, règlas de basa de la sintaxi, etc.)
(2b) Una fixacion dels mots usuals, e mai dels cultismes (mots sabents preses al latin e al grèc) e de certans mots novèls inspirats de l’usatge internacional.
A l’inici del sègle XX, d’autras lengas d’Euròpa, tanben, accedissián a una codificacion eficaça coma lo chèc, lo finlandés o l’albanés...
La dictatura franquista, de 1936 a 1975, destorbèt fòrça lo desvolopament social del catalan, mas almens, los defensors de la lenga s’arrapèron a aquel tresaur de la nòrma fabriana e se’n serviguèron per cultivar lo catalan dins de condicions advèrsas. De 1975 enlà, amb la transicion democratica espanhòla, faguèron frotjar tornarmai aquel catalan normatiu, qu’èra adeqüat e prèst per conquerir de mai en mai de foncions socialas novèlas.
La codificacion entrepachada de l’occitan
En comparason, la codificacion de l’occitan es estada plan caotica, qu’a conegut d’empaches, d’estapas escuras, de regressions e d’avançadas novèlas.
Abans Alibèrt, la grafia classica de l’occitan ja s’utilizava dins una partida de l’occitanisme, mas èra pas codificada (en mai d’aquò, la grafica mistralenca —afrancesada— èra majoritària).
En 1935, l’occitan comencèt de beneficiar de l’experiéncia catalana e fabriana, quand Loís Alibèrt publiquèt sa Gramatica occitana segon los parlars lengadocians. Geriguèt a l’encòp l’ortografia, las formas gramaticalas usualas e la formacion dels cultismes (mots sabents grècs e latins). Se limitèt al dialècte lengadocian mas considerèt d’adaptacions ulterioras als autres dialèctes occitans.
En 1945, se fondèt l’Institut d’Estudis Occitans (IEO) que promoguèt la nòrma d’Alibèrt per totes los dialèctes occitans.
Dels ans 1950 a 1970, divèrses libres e fasciculs, venent de l’IEO e de l’Universitat de Montpelhièr 3, expliquèron cossí adaptar la nòrma classica d’Alibèrt als autres dialèctes. I cal soslinhar los ròtles importants del gascon Pèire Bèc e del provençal Robèrt Lafont.
Alibèrt moriguèt en 1959 e daissèt un diccionari inacabat, a l’estat de manuscrit. En 1966, l’IEO l’editèt a títol postum amb lo títol Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens (Diccionari occitan-francés d’après los parlars lengadocians). Es un libre que donèt la forma ortografica de la majoritat dels mots usuals, mas s’estampèt amb d’errors d’interpretacion del manuscrit[2].
En 1972, lo grand lingüista gascon Pèire Bèc lancèt los primièrs trabalhs teorics per elaborar un occitan estandard, ont lo lengadocian ten un ròtle de guida mas ont los autres dialèctes son apelats a participar (estandardizacion pluricentrica).
A partir de 1975, l’IEO abandonèt progressivament sa mission de codificacion e daissèt se desvolopar un antinormisme creissent ...e mai dins sas publicacions pròprias!
En 1996-1997, lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) permetèt de rassemblar d’especialistas de sensibilitats divèrsas e ofriguèt de solucions concretas per sortir del desòrdre normatiu. Se’n publiquèt una sintèsien 2007.
D’istòrias estupidas de rivalitats personalas, venent sovent de l’exterior del CLO, an empachat lo CLO de trabalhar regularament a partir de 2002. Dempuèi 2008, vesèm aparéisser d’organismes novèls qu’assajan de remplaçar lo CLO mas qu’an pas capitat, ara per ara, de fornir un trabalh satisfasent.
Bilanç comparatiu en 2013
La comparason entre lo catalan e l’occitan es frapanta. Lo catalan bastiguèt l’essencial de sa nòrma ortografica e orala en un vintenat d’ans, de 1913 a 1932, gràcias a l’empencha de Pompeu Fabra e de l’IÈC e amb un sosten social important. L’occitan a bastit l’essencial de sa nòrma a un ritme pus lent, en avent començat en 1935... e sens aver acabat aquel procès, uèi, en 2013.
L’occitan manca encara de diccionaris complets e normatius (un fum de diccionaris se publican ara, mas sovent son incoerents e clafits d’errors). L’occitan a de gramaticas pro coerentas sonque dins certans dialèctes. La codificacion completa de l’occitan rèsta encara frenada per l’individualisme, l’amatorisme e l’irresponsabilitat de certans autors e de certans militants occitanistas: aqueles se preocupan pas brica de donar a lor lenga una forma establa; aqueles vòlon pas que l’occitan siá esquipat per conquerir de foncions novèlas. Alienacion tipica de la condicion de minoritat, complasença per la subordinacion, addiccion a la mediocritat...
Se los occitanistas militants començan d’èsser conscients d’aquel problèma, pòdon far cambiar las causas positivament e rapida. Se los lingüistas competents en codificacion recebon enfin lo sosten dels militants e de las institucions, poiràn trabalhar pus eficaçament per terminar la codificacion e per ofrir al public un occitan estable, eficaç e accessible.
_______
[1] Las solucions son: ça que la, pròche, Niça, existir, dialòg, maquina.
[2] Tre los ans 1990, Josiana Ubaud recensèt e donèt a l’IEO la lista de las rectificacions necessàrias del diccionari imprimit d’Alibèrt. Patric Sauzet quichèt dins aquel sens. Mas l’IEO n’a pas jamai tengut compte e a sempre reeditat lo diccionari d’Alibèrt, fins ara, amb las meteissas errors d’interpretacion del manuscrit. Es incomprensible... D’exemples tipics son adometgir estampat adomergir* e dimars estampat dimarç*.
Entre los usatgièrs del catalan, las questions d’aquela mena se pausan pas pus. Fa cent ans exactament, en 1913, l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) comencèt d’ordenar la lenga catalana en publicant lo tèxt celèbre de las Normes ortogràfiques (Nòrmas ortograficas), concebudas per lo lingüista Pompeu Fabra. Uèi, en catalan, i a pas lo mendre dobte sus las formas corrèctas dels mots usuals: existís una nòrma establa e fixa que totòm aplica sens discussion. E aital los catalans concentran melhor lors energias per donar una plaça creissenta a lor lenga... o per arribar a l’independéncia.
La codificacion pro ordenada del catalan
Lo trabalh de fixacion de la nòrma lingüistica (o codificacion) se faguèt en catalan segon las estapas seguentas, pro logicas e ordenadas, amb l’ajuda d’un contèxt social e istoric favorable.
Dins los ans 1900, la borgesiá catalana del Principat ligava de mai en mai lo desvolopament economic amb la valorizacion de la cultura catalana. Dins aquel sens, en 1907, lo politician Enric Prat de la Riba creèt l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) per promòure la cultura catalana. En 1913, l’IÈC amb Pompeu Fabra promulguèron las Normes ortogràfiques.
En 1917, Fabra dirigiguèt la publicacion d’un Diccionari ortogràfic (Diccionari ortografic), recuèlh dels mots usuals del catalan, ortografiats segon las nòrmas de 1913.
En 1918, Fabra publiquèt sa Gramàtica catalana (Gramatica catalana), amb lo sosten de l’IÈC. Lo catalan normatiu despassava la sola ortografia e dispausava de règlas gramaticalas completas.
En 1932, Fabra publiquèt son Diccionari general de la llengua catalana (Diccionari general de la lenga catalana), ont lo lexic usual del catalan teniá de definicions en catalan, amb una rigor scientifica. A l’encòp, la nòrma fabriana recebèt lo sosten creissent dels defensors de la lenga dins la rèsta dels Païses Catalans, e en particular al País Valencian amb un document nommat Normes de Castelló (Nòrmas de Castelhon). Las resisténcias inicialas a la nòrma fabriana demenissián considerablament.
De 1913 a 1932, que òc! Ne resultèt que lo catalan accediguèt, en vint ans, a una nòrma pro completa e coerenta, que fixava las formas essencialas, frequentas e usualas, dins los domenis seguents:
(1) La manièra corrècta d’escriure o ortografia.
(2) La manièra corrècta de parlar o nòrma orala, que compren:
(2a) Una gramatica de basa (forma dels mots-aisinas, modèls de conjugason, règlas de basa de la sintaxi, etc.)
(2b) Una fixacion dels mots usuals, e mai dels cultismes (mots sabents preses al latin e al grèc) e de certans mots novèls inspirats de l’usatge internacional.
A l’inici del sègle XX, d’autras lengas d’Euròpa, tanben, accedissián a una codificacion eficaça coma lo chèc, lo finlandés o l’albanés...
La dictatura franquista, de 1936 a 1975, destorbèt fòrça lo desvolopament social del catalan, mas almens, los defensors de la lenga s’arrapèron a aquel tresaur de la nòrma fabriana e se’n serviguèron per cultivar lo catalan dins de condicions advèrsas. De 1975 enlà, amb la transicion democratica espanhòla, faguèron frotjar tornarmai aquel catalan normatiu, qu’èra adeqüat e prèst per conquerir de mai en mai de foncions socialas novèlas.
La codificacion entrepachada de l’occitan
En comparason, la codificacion de l’occitan es estada plan caotica, qu’a conegut d’empaches, d’estapas escuras, de regressions e d’avançadas novèlas.
Abans Alibèrt, la grafia classica de l’occitan ja s’utilizava dins una partida de l’occitanisme, mas èra pas codificada (en mai d’aquò, la grafica mistralenca —afrancesada— èra majoritària).
En 1935, l’occitan comencèt de beneficiar de l’experiéncia catalana e fabriana, quand Loís Alibèrt publiquèt sa Gramatica occitana segon los parlars lengadocians. Geriguèt a l’encòp l’ortografia, las formas gramaticalas usualas e la formacion dels cultismes (mots sabents grècs e latins). Se limitèt al dialècte lengadocian mas considerèt d’adaptacions ulterioras als autres dialèctes occitans.
En 1945, se fondèt l’Institut d’Estudis Occitans (IEO) que promoguèt la nòrma d’Alibèrt per totes los dialèctes occitans.
Dels ans 1950 a 1970, divèrses libres e fasciculs, venent de l’IEO e de l’Universitat de Montpelhièr 3, expliquèron cossí adaptar la nòrma classica d’Alibèrt als autres dialèctes. I cal soslinhar los ròtles importants del gascon Pèire Bèc e del provençal Robèrt Lafont.
Alibèrt moriguèt en 1959 e daissèt un diccionari inacabat, a l’estat de manuscrit. En 1966, l’IEO l’editèt a títol postum amb lo títol Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens (Diccionari occitan-francés d’après los parlars lengadocians). Es un libre que donèt la forma ortografica de la majoritat dels mots usuals, mas s’estampèt amb d’errors d’interpretacion del manuscrit[2].
En 1972, lo grand lingüista gascon Pèire Bèc lancèt los primièrs trabalhs teorics per elaborar un occitan estandard, ont lo lengadocian ten un ròtle de guida mas ont los autres dialèctes son apelats a participar (estandardizacion pluricentrica).
A partir de 1975, l’IEO abandonèt progressivament sa mission de codificacion e daissèt se desvolopar un antinormisme creissent ...e mai dins sas publicacions pròprias!
En 1996-1997, lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) permetèt de rassemblar d’especialistas de sensibilitats divèrsas e ofriguèt de solucions concretas per sortir del desòrdre normatiu. Se’n publiquèt una sintèsien 2007.
D’istòrias estupidas de rivalitats personalas, venent sovent de l’exterior del CLO, an empachat lo CLO de trabalhar regularament a partir de 2002. Dempuèi 2008, vesèm aparéisser d’organismes novèls qu’assajan de remplaçar lo CLO mas qu’an pas capitat, ara per ara, de fornir un trabalh satisfasent.
Bilanç comparatiu en 2013
La comparason entre lo catalan e l’occitan es frapanta. Lo catalan bastiguèt l’essencial de sa nòrma ortografica e orala en un vintenat d’ans, de 1913 a 1932, gràcias a l’empencha de Pompeu Fabra e de l’IÈC e amb un sosten social important. L’occitan a bastit l’essencial de sa nòrma a un ritme pus lent, en avent començat en 1935... e sens aver acabat aquel procès, uèi, en 2013.
L’occitan manca encara de diccionaris complets e normatius (un fum de diccionaris se publican ara, mas sovent son incoerents e clafits d’errors). L’occitan a de gramaticas pro coerentas sonque dins certans dialèctes. La codificacion completa de l’occitan rèsta encara frenada per l’individualisme, l’amatorisme e l’irresponsabilitat de certans autors e de certans militants occitanistas: aqueles se preocupan pas brica de donar a lor lenga una forma establa; aqueles vòlon pas que l’occitan siá esquipat per conquerir de foncions novèlas. Alienacion tipica de la condicion de minoritat, complasença per la subordinacion, addiccion a la mediocritat...
Se los occitanistas militants començan d’èsser conscients d’aquel problèma, pòdon far cambiar las causas positivament e rapida. Se los lingüistas competents en codificacion recebon enfin lo sosten dels militants e de las institucions, poiràn trabalhar pus eficaçament per terminar la codificacion e per ofrir al public un occitan estable, eficaç e accessible.
_______
[1] Las solucions son: ça que la, pròche, Niça, existir, dialòg, maquina.
[2] Tre los ans 1990, Josiana Ubaud recensèt e donèt a l’IEO la lista de las rectificacions necessàrias del diccionari imprimit d’Alibèrt. Patric Sauzet quichèt dins aquel sens. Mas l’IEO n’a pas jamai tengut compte e a sempre reeditat lo diccionari d’Alibèrt, fins ara, amb las meteissas errors d’interpretacion del manuscrit. Es incomprensible... D’exemples tipics son adometgir estampat adomergir* e dimars estampat dimarç*.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Sénher Sumien
Disètz que la grafia occitana es englobanta mas refusatz "dimarTs"... curiosa nocion de l'englobància!
Proposètz de cambis ortografics e una logica grafica, mas acceptatz d'excepcions sotz pretèxte de "usatge, socializacion", Pompeu Fabra pensava que tota norma se pot (e deu) esmendar.
Era gent ditz que lo gascon qu'ei un dels dialectes mai dificils de l'occitan. Ai legut diverses libes de Peire Bec e me sembli que lo gascon literari de Peire Bec ei un dels dialectes mai comprenedors e facils de l'occitan. Lo madeish que passa damb lo provençau de Robert Lafont. Son dos autors occitans que recomandi plan de léger. Ensajatz de los léger !!!
Veni de legir dins lo comentari de D.Sumien que lo lingüista P.Bec preconizèt une forma d'occitan estandard, es a dire une mena de sintèsi de cada forma dialectala. Mi fa plaser, donat qu'es una ipotèsi qu'ai sempre preconizat. Per ieu tanben, la refuda d'aquela solucion es ligada a un sentiment d'embarrament d'unu occitans...e occitanistas dins la nebulosa francimanda, un sentiment de colonizats, ren d'autre ! Aquò dich, se lo sistèma s'endralhèsse un jorn, representaria un òbra grandassa, sobretot dins lo relarg dei paradigmas verbaus.
Poarta-ti ben.
#24 En brèu, en lemosin normatiu, i a pas de problèma de fonetica ni de fonologia.
S'es possible de dire en bon lemosin "lo public" [lu pyˈbli] e "los publics" [luː pyˈbliː], s'es possible de dire "lo ròc" [lu ˈrɔ] e "los ròcs" [luː ˈrɔː], alora tanben es possible de dire "lo dialòg" [lu djaˈlɔ] e "los dialògs" [luː djaˈlɔː].
Lo sentiment d'estranhesa ven unicament del condicionament causat per la lenga dominanta francesa.
De segur, farai maitot un article sus aquela question apassionanta.
#14 La question de quelas finalas amudidas (se ditz bien entau ?) me sembla complicat e important. Dins lo Lavalada (que demòra la referéncia en lemosin) la "e" de sosten es sistematica (manca per la finala "-ic"). Mas Lavalada es pas clar sus los pluraus : fisic/fisique/fisics/fisiques. Quò se prononciaria pas parier...
Ai pas la lista daus mots balhada dins lo diccionari, coma sei pas chas me. De memòria, n'i a daus excepcions per tots los tipes de finala (sens la "e" e emb la cosonanta sonòra o pas) manca per "-op", "-òf" e "-òg" - mas sei pas segur. Adonc, quand Lavalada balha una excepcion,quò me geina pas de me dire que podem ben ne'n aver mai (mas ne'n faudria 'na lista totparier). Per contra, quand ne'n i a pas qu'es mins 'cepte. Per "-op" e "-òf"me sembla que n'i a pas de mots que se 'chaben en "-op" emb una "p" o una "f" sorda. Adonc podem ben escriure grop e filosòf e dire [grup] e [filu'zɔf]. Mas per "-òg" me vese pas dire [djaˈlɔ]. Apondre una "e" quand l'usatge es de ne'n pas metre, ok. Ex : dire en lemosin estandard "subjècte" e "objècte" quand l'usatge es "subjet" e "object" (formas ensenhadas d'alhors), quò geina pas. Mas [djaˈlɔ] quò fai estranh totparier.
Faudria benleu un article per ne'n parlar !!! :-)
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari