Opinion
L’umanisme en question (VI): l’imprescriptible
L’invencion de l’Inquisitio, tant importanta segon Michel Foucault per ben comprene la formacion de la figura de “l’òme” dins lo quadre de l’umanisme istoric d’Euròpa, es nascuda de la lucha contra l’eretgia dicha “catara” en Occitània entre los sègles XII e XIV, e plaçariá, coma o disiam, alavetz, l’istòria nòstra al còr de la problematica foucaldiana de la relacion entre subjectivitat e vertat dins l’istòria de l’occident. Aquò seriá justament, dins un darrièr movement de reflexion, l’escasença pr nosautres de:
L’inspiracion de Simone Weil (1909-1943): cap a un autre umanisme
Benlèu perque es tanben alai que la filosòfa Simone Weil, dins los darrièrs moments de sa vida creguèt reconéisser una claror d’espèr, la possibilitat d’una autra pensada possibla, d’un umanisme autre, portat per una autra civilizacion, una autra Renaissença, que lo chaple marquèt la fin, e d’ont nasquèt l’Euròpa modèrna:
La pensada filosofica de Simone Weil es plan coneguda, d’escrichs coma L’enracinement (1949) o La pesanteur et la grâce (1946), publicats per Albert Camus, marquèron son epòca, es-a-dire, qualquas annadas après la mòrt de son autora, l’Euròpa d’après-guèrra, sagnada e descorada per las atrocitats que sos òmes se rendèron capables. L’Euròpa de las lutzes, del progrés, de l’umanisme triomfant, se moriguèt dins lo freg e l’orror programada d’Auschwitz. Son de tèmas plan coneguts, insistissi pas.
Ça que la, sos escrichs sul catarisme e la civilizacion occitana medievala son, eles, pauc coneguts.
Francesa, parisenca, de familha josieva, mas espiritualament (e non “ecclesiasticament”, se gausi dire) convertida a la fin de sa vida al crestianisme, Simone Weil se moriguèt de malautiá, refugiada de la “França liura” en Angletèrra après una vida remirabla, que la menèt a quitar volontariament son trabalh de professora de filosofia, per anar dins los atelièrs de Bolònha-Bilhancort a fin de partetjar la vida de las classas obrièras, puèi dins la Catalonha de la guèrra civila d’Espanha, jos la bandièra de la Confederacion Generala del Trabalh, enfin una destinada exemplaria trevada per la lucha en favor de la Justícia e de la Vertat, a la recèrca del respècte e de la defensa de çò uman dins son integralitat, çò que sonava “la vocacion subrenaturala de l’òme.”
Aicí, ges de “catarolatria” mas simplament la descobèrta d’un fach excepcional: çò que liga l’occitanitat al “catarisme” se trapa pas tant dins lo contengut de la religion “catara” que dins lo sistèma de valors de la civilizacion sincèra ont lo “catarisme” prosperèt. Paratge, en primièr lòc e lo sentiment de “comuna” (cuminaltatz) que se manifesta dins lo “poèma de Tolosa”, coma ditz Simone Weil, e que los occitans del XIIen an portat a respècte dels persecutats. Paratge, pauc traduisible uèi, çò remarca Simone Weil, foguèt definit amb clartat per Renat Nelli dins son Antologia dels trobadors, citada per Anna Brenon:
I a doncas un pont que foguèt construch entre l’occitanitat e la defensa de l’umanitat contra la violéncia, defensa, que foguèt la dels occitans del XIIen, defensa fins al darrièr buf dels que dins sa fragilitat, foguèron expausats coma vida nusa a la violéncia de las armas e del fòc, a la falsièra, sens limites, autorizada per una Glèisa gelosa de son poder, a tot, enfin, çò que la filosofa sona “l’empèri de la fòrça”:
Doncas tornam trobar los concèptes fondamentals de la civilizacion d’òc de l’Edat Mejana, Paratge, Prètz, Jòi, Mercé , representant segon nòstra filosofa lo fondament axiologic d’una concepcion especifica de l’umanitat de l’uman:
Coma o comenta Anna Brenon, dins sa saberuta introduccion als articles de Simone Weil:
Lo tèma de “l’union de las classas”, amb aquela concepcion de la cuminaltatz inscricha dins un environament que refusa los dògmas e “l’empèri de la fòrça”, permet a nòstra filosofa de trantalhar pas per qualificar de “falsa” la Renaissença que coneissèm coma l’epòca que s’inicia a l’entorn XV-XVIen en Itàlia, a fin de donar lo títol de “Renaissença vertadièra” a aquela civilizacion que portèron los países d’òc del sègles XII-XIII:
Fàcia a aquela valorizacion nauta de l’umanitat de l’òme, cèrtas idealizada pel poèta de la Cançon, e mai que mai idealizada per la pensada de Simone Weil, e mai portada a una nautor metafisica e morala benlèu un pauc tròp elevada per los òmes modèrns que sèm, la filosòfa i vegèt un autra origina possibla, un autre començament, un lòc d’inspiracion per tornar construire e bastir l’avenir, a fin de remendar las errors passadas, los crimis complits e lors consequéncias dolorosas que nosautres recebèm uèi en eretatge:
L’imprescriptible
Òm pòt plan constestar, del punt de vista dels metòdes modèrns d’analisi e d’interpretacion, la lectura que fa Simone Weil de la Cançon e tota l’antropologia metafisica que ne tira, lo grand especialista de la literatura medievala Michel Zink, escriu, al comentar la diferéncia de punts de vista entre Guihèm de Tudèla, autor de las 130 premièras Laissas (que Simone Weil ignorèt volontariament) e lo Poèta Anonim:
Aicí l’istorian, especialista e saberut, pòt aver rason, emai se denega tot originalitat a un possible sistèma de valor occitan, originalitat pasmens reconeguda per una comunautat importanta d’istorians (Anna Brenon, Renat Nelli, Robèrt Lafont per citar pas qu’eles). Lo cas de Paratge es simptomatic, que dins l’adaptacion francesa de la Cançon publicada a çò de las “lettres gothiques”, facha pel totun simpatic Henri Gougaud, curiosament, quand es pas rendut per honneur, lo mòt despareis tot simplament; ne veicí d’exemples, dins la Laissa 205, v-1-4:
Imagini qu’existisson d’autras adaptacions o traduccions, mai “scientificas” que daissan mai de plaça a una vision precisa del tèxte. Mas s’es verai, coma o diguèt Robèrt Lafont que la Cançon es: “una epopèa ideologica que recapitula lei vertuts occitanas, despuèi longtemps enumeradas pels trobadors e lei satelliza a l’entorn dau concèpte de Paratge.” (Robèrt Lafont, “catarisme e literatura occitana: la marca de l’abséncia” in Les Cathares en Occitanie, Fayard, 1982, p.389, reviri ieu) alavetz lo fach que lo mòt Paratge desparesca del tèxte aicí, que desparesca de la lenga, que siá incapable d’èsser dich, o al mens presentat coma una valor pròpria o quitament una enigma, es plan simptomatic.
Me sembla que Paratge (coma Jòi, Mercé, Prètz) se poiriá comparar mutatismutandis a de paraulas coma λόγος (lógos “discors, paraula, rason”) per la Grècia anciana, al Taò (道 dào “la via”) per la China o encara a l’Ahiṃsā (sansk. अहिंसा, “la non-violéncia”) de las civilizacions d’Índia, es-a-dire a de paraulas que simptomaticament, de per lor impossibilitat a èsser reviradas sens ambiguitat, impossibilitat pas unicament deguda a de fachs purament lingüistics, denotan una cèrta inscripcion etica de l’umanitat dins lo mond, un enrasigament, una manièra especifica d’èsser-al-mond, enfin, çò que sonam una “civilizacion” originala, amb son sistèma axiologic especific, emai s’aquel mòt de “civilizacion” deuriá benlèu èsser abandonat, per causa de son caractèr sens dobte tròp ideologic. Ça que la, la fauta de l’abséncia de Paratge dins lo tèxte revirat reven doncas pas al reviraire, evidentament, mas puslèu al contèxte, a la continuitat istorica que rendèt aquela paraula fondamentala inacessibla, inausibla, incompreensibla pels legeires modèrnes que sèm.
Es la valor de Simone Weil d’aver insisitit sus aquela dimension axiologica del tèxte e sus la continuitat que se pòt ressentir entre los malaürs del XIIIen e los del XXen, amai se, segon ela: degun pòt aver l’espèr de ressuscitar aquel país d’Òc. Òm l’a, per malaür, tròp plan tuat.
E mai se faguèt benlèu d’errors d’interpretacion istorica, degudas a las dificultats, de son temps, de se documentar sul subjècte, aguèt l’engenhi de comprene, gràcias a un esfòrç remirable d’intuicion filosofica, lo sens que podiá cargar las valors de civilizacion dels païses d’òc del XIIIen, per una europèa del XXen, en presa a un periòde demièg los mai esglasiants de son istòria. En un mòt, Simone Weil comprenguèt l’imprescriptibilitat del crimi e dels malaürs que coneguèron los occitans del XIIIen. O comprenguèt, per que vegèt que foguèron benlèu los meteisses que los dels europèus del XXen.
Dich en passant, aquí se pausa tanben la question de l’interpretacion istorica, que lo XXen, Paul Veyne e Foucault en premièra linha, coneguèt plan. Vòli pas denegar als interprètes modèrns la valor de lor interpretacion; mas sabèm totes qu’interpretam totjorn l’istòria amb las preocupacions del present. Aquela interpretacion “minimalista” de Paratge vesedoira dins l’adaptacion francesa çai-dessús, certament justificabla, pr’amor de la distància que nos separa del mond occitan del XII-XIIIen, se déu totun plan comprene tanben despuèi lo contèxte dins lo qual se faguèt, es-a-dire a un moment critic ont las expressions istoricas e politicas de l’umanitat occitana son sul punt de desparéisser completament, per venir benlèu pas que l’afar d’una còla de happyfew o d’antiquaris saberuts. Aquò èra ièr. Aquò es benlèu uèi.
Perqué estudiar l’istòria, tornar sus tota aquela violéncia venguda de tempses doblidats? Benlèu perque ièr es encara uèi, benlèu qu’ièr pòt encara èsser uèi, se lo combat per nòstre avenir, se nòstra destresa presenta, se nòstra accion futura son guidadas e esclairadas per las d’ièr. Nietzsche, dins son grand pichon tèxte, De l’utilitat e dels inconvenients dels estudis istorics, segonda de sas Consideracions Inactualas o “intempestivas” (Unzeitgemässe) justificava aital los estudis istorics, en tot se mesfisar d’eles:
D’efièch pensi doncas qu’es dins aquela perspectiva, es-a-dire per que l’istòria d’Occitània pòsca servir l’accion e la vida d’una europèa e d’una Euròpa en crisi de valor e d’avenir, que Simone Weil foguèt tustada per l’actualitat, la contemporaneitat de la civilizacion dels occitans del XIIen, la natura imprescriptibla del crimi que patiguèron. Al bòrd del precipici ont Euròpa s’escampèt – butada dins l’abís pels nacionalismes, los totalitarismes, los colonialismes, e totes los descendents monstruoses d’aquel “umanisme” istoric, europèu, occidental que coneissèm- al quite moment doncas ont Weil legiguèt la Cançon, josieva refugiada del nazisme qu’èra, vegèt dins la civilizacion occitana del XIIen sègle una lutz cap un autre umanisme possible, una “inspiracion” pels tempses de venir, un autre començament que foguèt avalit e que l’estudi pòt dificilament, mas me pòdi enganar, nos daissar indiferent:
E justament, l’imprescriptibilitat sembla èsser aquel camin de pensada que Simone Weil bastiguèt, e que partís de la sang de Tolosa al sègle XII fins a nosautres, amb tota l’istòria que s’enseguiguèt. L’imprescriptibilitat del crimi que s’i acompliguèt, es aquel pont qu’òm pòt construire a travèrs lo temps, que nos permet de tornar questionar las fondacions, las sobereinetats, los assubjectiments nòstres, nòstras constitucions en òmes-subjèctes, que l’origina es una violéncia, un arrancament, una agression. Derrida, dins un bèl passatge, una reflexion sus la violéncia, lo pardon e la sobereinetat, remarcava que:
Totes los estats-nacions naisson e se fondan dins la violéncia. Cresi qu’aquesta vertat es irrecusabla. Emai sens exigir d’exibir a aquel subjècte d’espectacles atroces, sufís de soslinhar una lei d’estructura: lo moment de la fondacion, lo moment institutor es anterior a la lei o a la legitimitat qu’instaura. Es doncas fòra-la-lei e violent precisament per aquò (…) Abans las formas modèrnas de çò qu’apelam, al sens estrict, lo “colonialisme”, totes los estats (gausariái dire, sens tròp jogar suls mòts e l’etimologia, totas las “culturas”) troban lor origina dins una agression de tipe “colonial.” Aquela violéncia fondatritz es pas solament doblidada. La fondacion es facha per l’occultar; tend, per esséncia, a organizar l’amnesia, decòps jos la celebracion e la sublimacion dels grands començaments. (Jacques Derrida, “Le siècle et le pardon” op.cit, p.131)
Diriái que Simone Weil vegèt dins la Cançon una mena “d’ontologia critica de nos-meteisses” per utilizar una expression de Michel Foucault; el que al criticar lo “naturalisme umanista” de la teorias de l’Escòla de Francfòrt (Horkheimer, Adorno, Fromm, Habermas) que se desvolopèt dins l’après segonda guèrra mondiala, remarcava:
Aquò demòra, doncas, la question finala qu’èra ja al començament, “l’umanisme” en question, l’umanisme que fa question: se l’òme produís l’òme, se l’idèa d’umanitat es pas qu’una invencion de l’occident, e s’escampam definitivament tota teoria “umanista”, tota mena “d’umanisme” en defòra del nòstre orizont conceptual, qué tipe d’òme anam produire? Amb qualas valors? Quina “umanitat” volèm per deman? Foucault sembla dire dins lo tèxte çai-dessús qu’aquò, saique, se farà un pauc tot sol e que sufís d’agachar vèrs l’avenir. Mas Simone Weil al contrari, tre l’iníci de son segon article, criticava per avança aquela confiança dins l’avenir, exprimida pel filosòf francés:
En 1941 Simone Weil creguèt trobar dins la civilizacion occitana del XIIen un orizont, al moment ont los europèus anavan cometre lo crimi irreparable, l’imprescriptible, ela descobriguèt un passat melhor que nosautres. Se l’avenir es voide, coma ditz, e se partetja pas aquel opinion de Michel Foucault, es perque per ela ges de progrés se pòt pensar a partir de çò marrit, es-a-dire del nòstre present. Lo progrés pòt pas venir que de çò melhor que nosautres, e çò melhor se pòt trapar dins lo passat, aquò es la vertadièra finalitat dels estudis istorics: crear la condicions d’enrasigaments critics, que permeton de rendre melhor lo nòstre present.
E justament, l’istòria de la Crotzada albigesa foguèt per ela la destruccion d’una possibilitat mai umana d’èsser-al-mond, possibilitat que foguèt mesa a mòrt a Tolosa, per çò que s’impausèt e donèt a Euròpa sa fòrça e tot son poder de destruccion, que s’apliquèt per los sègles a venir dins l’istòria del mond, e que l’istòria del nòstre present procedís:
Conclusion: “l’èr que respiram...”
Per conclure, òm pòt dire, alavetz, sens tròp crénher de traïr la pensada de Simone Weil, que lo sens prigond de son interpretacion de la civilizacion d’òc del sègle XII es de nos far prene consciéncia que la destruccion volguda de las possibilitats umanas qu’i èran inscrichas foguèron pas solament la consequéncia d’una guèrra demièg tant d’autras, pas solament l’istòria, lo desvolopament puèi la mòrt, d’una civilizacion demièg tant d’autras, mas ben un crimi contre l’umanitat; crimi imprescriptible que los europèus de las annadas 1940 anavan repetir dins de proporcions encara mai esglasiantas, que la quita Simone Weil, despareguda en 1943, coneguèt pas, mas que pressentiguèt de segur:
Diriái que l’interpretacion per Simone Weil de la Cançon de la Crotzada es doncas la d’un raconte que relata un crimi contra l’umanitat, descrich per un poèta Anonim que coneissiá pas encara, mas que pressentiguèt la fin tragica de son mond, tot coma los escrichs de Simone Weil sus la civilizacion occitana son l’expression del crit d’esglasi d’una europèa que coneguèt pas, mas que pressentiguèt la fin de son mond e que cerquèt dins un autre començament, una autra origina, una autra umanitat, un autre enrasigament, una autra possibilitat d’èsser-al-mond, o tot simplament d’èsser umana.
Enfin daissarai la paraula finala a Simone Weil. S’es just de dire que lo moviment que destruiguèt la civilizacion romana menèt mai tard coma reaccion l’umanisme (“En quoi consiste...”, op.cit. p.424), alavetz es plan d’aquí que ven lo problèma, d’aquel umanisme qu’es en question e d’ont partiguèrem. Aquel umanisme qu’es certament la question que nos demòra entre las mans: qué vòl dire èsser “uman”? Qual tipe “d’umanitat” anam “produire” dins l’avenir, s’es verai que “l’òme produís l’òme”?
Al mens, dins las difficultats e las atrocitats del mond d’ièr e d’uèi, l’inspiracion occitana de Simone Weil serà benlèu totjorn en mesura de nos guidar sul camin de la nòstra destinada d’umans - e d’umanas, d’Euròpa; occitans e occitanas d’ièr e de deman:
Referéncias bibliograficas utilizadas
La Chanson de la Croisade Albigeoise, traduction Henri Gougaud, préface Georges Duby, éd. Poche coll. “Lettres gothiques”, París, 1989
BRENON, Anne, “Introduction” in WEIL, Simone, Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, pp. 383-401
DERRIDA, Jacques, “Le siècle e le pardon”, in Foi et Savoir, Seuil, París, 1996,
FOUCAULT, Michel, Histoire de la sexualité, la volonté de savoir (1969), Gallimard, París, 2001
FOUCAULT, Michel, Surveiller et Punir (1976), Gallimard, París, 2003.
FOUCAULT, Michel, Du gouvernement des vivants. Cours au Collège de France (1979-1980), Seuil/Gallimard, París, 2012.
FOUCAULT, Michel, “Entretien avec Michel Foucault,” Dits et écrits II, París, Gallimard, 2001
LAFONT, Robert, “catharisme et litterature occitane: la marque de l’absence” in Les Cathares en Occitanie, Fayard, 1982
NELLI, René, Lettre à Simone Pétrement, inedita, citada dins l’introduccion d’Anna Brenon a las Òbras Complètas de S.Weil, t. IV vol. II, Gallimard, París, 2009
NIETZSCHE, Friedrich, Considérations inactuelles I & II (1873-1876), Gallimard, París, 1990.
VEYNE, Paul, Foucault, sa pensée, sa personne, Albin Michel, París, 2008.
WEIL, Simone, “L’agonie d’une civilisation vue à travers un poème épique” in Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, pp.404-413.
WEIL, Simone, “En quoi consiste l’inspiration occitanienne” in Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, pp. 414-424
NB: totas las reviradas son mieunas, las que son pas d’un tèxte francés son fachas a partir d’una revirada francesa. Las citacions de Simone Weil son totas extrachas de l’edicion (Gallimard) mencionada çai-dejós.
1/ perspectivizar per de bon l’umanisme occidental e de mostrar sas raiçes istoricas, contingentas e quitament inquisitorialas, a fin doncas de poder esperar s’en liurar un jorn.
2/ De defendre finalament l’idèa, centrala dins nòstre prepaus, que l’occitanisme es un umanisme, mas un umanisme autre, una possibilitat d’umanisme autre, dins lo qual podèm nos enrasigar, es-a-dire construire d’autres rapòrts al verai que los que l’umanisme istoric nos menèt a adoptar, e particularament l’umanisme francés, despuèi la dicha Renaissance fins a la dicha Revolution, dins lo contèxte de la quala vivèm e nos pensam encara coma èssers liures.
Mas alavetz perqué Tolosa?2/ De defendre finalament l’idèa, centrala dins nòstre prepaus, que l’occitanisme es un umanisme, mas un umanisme autre, una possibilitat d’umanisme autre, dins lo qual podèm nos enrasigar, es-a-dire construire d’autres rapòrts al verai que los que l’umanisme istoric nos menèt a adoptar, e particularament l’umanisme francés, despuèi la dicha Renaissance fins a la dicha Revolution, dins lo contèxte de la quala vivèm e nos pensam encara coma èssers liures.
L’inspiracion de Simone Weil (1909-1943): cap a un autre umanisme
Benlèu perque es tanben alai que la filosòfa Simone Weil, dins los darrièrs moments de sa vida creguèt reconéisser una claror d’espèr, la possibilitat d’una autra pensada possibla, d’un umanisme autre, portat per una autra civilizacion, una autra Renaissença, que lo chaple marquèt la fin, e d’ont nasquèt l’Euròpa modèrna:
A la fin del Xen sègle l’estabilitat, la securitat foguèron trobadas tornarmai, las influéncias de Bizanci e de l’Orient circulèron liurament. Apareguèt alavetz la civilizacion romana. Las glèisas, las esculturas, las melodias gregorianas d’aquela epòca, las qualquas frescas que nos restan del Xen e del XIen, son las soletas a èsser gaireben equivalentas a l’art grèc per lor majestat e lor puretat. Aquò foguèt la vertadièra Renaissença. L’esperit grèc renasquèt sos la forma crestiana qu’es sa vertat.
Qualques sègles mai tard aguèt lòc l’autra Renaissença, la falsa, la que nommam uèi d’aquel nom. Aguèt un punt d’equilibri ont l’unitat dels dos esperits foguèt pressentida. Mas plan lèu, produiguèt l’umanisme, que consistís a prene los ponts que la Grècia nos leguèt coma abitacions permanentas. Òm creguèt poder se desviar del crestianisme per se virar vèrs l’esperit grèc, alara que se trapan dins lo meteis lòc. Despuèi alara la part de çò espiritual dins la vida d’Euròpa faguèt pas que diminuir per arribar gaireben al nient. Uèi la mordura del malaür nos faguèt nos descorar de l’evolucion que la situacion presenta n’es lo tèrme. Injuriam e volèm escampar aquel umanisme qu’an elaborat los de la Renaissença, del XVIIIen e de la Revolucion. Mas per aquí, luènh de nos elevar, abandonam la darrièra, palòta e confusa imatge que possedissiam de la vocacion subrenaturala de l’òme. (Simone Weil, “L’agonie d’une civilisation vue à travers un poème épique” in Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, p.404, reviri ieu).
Qualques sègles mai tard aguèt lòc l’autra Renaissença, la falsa, la que nommam uèi d’aquel nom. Aguèt un punt d’equilibri ont l’unitat dels dos esperits foguèt pressentida. Mas plan lèu, produiguèt l’umanisme, que consistís a prene los ponts que la Grècia nos leguèt coma abitacions permanentas. Òm creguèt poder se desviar del crestianisme per se virar vèrs l’esperit grèc, alara que se trapan dins lo meteis lòc. Despuèi alara la part de çò espiritual dins la vida d’Euròpa faguèt pas que diminuir per arribar gaireben al nient. Uèi la mordura del malaür nos faguèt nos descorar de l’evolucion que la situacion presenta n’es lo tèrme. Injuriam e volèm escampar aquel umanisme qu’an elaborat los de la Renaissença, del XVIIIen e de la Revolucion. Mas per aquí, luènh de nos elevar, abandonam la darrièra, palòta e confusa imatge que possedissiam de la vocacion subrenaturala de l’òme. (Simone Weil, “L’agonie d’une civilisation vue à travers un poème épique” in Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, p.404, reviri ieu).
La pensada filosofica de Simone Weil es plan coneguda, d’escrichs coma L’enracinement (1949) o La pesanteur et la grâce (1946), publicats per Albert Camus, marquèron son epòca, es-a-dire, qualquas annadas après la mòrt de son autora, l’Euròpa d’après-guèrra, sagnada e descorada per las atrocitats que sos òmes se rendèron capables. L’Euròpa de las lutzes, del progrés, de l’umanisme triomfant, se moriguèt dins lo freg e l’orror programada d’Auschwitz. Son de tèmas plan coneguts, insistissi pas.
Ça que la, sos escrichs sul catarisme e la civilizacion occitana medievala son, eles, pauc coneguts.
Francesa, parisenca, de familha josieva, mas espiritualament (e non “ecclesiasticament”, se gausi dire) convertida a la fin de sa vida al crestianisme, Simone Weil se moriguèt de malautiá, refugiada de la “França liura” en Angletèrra après una vida remirabla, que la menèt a quitar volontariament son trabalh de professora de filosofia, per anar dins los atelièrs de Bolònha-Bilhancort a fin de partetjar la vida de las classas obrièras, puèi dins la Catalonha de la guèrra civila d’Espanha, jos la bandièra de la Confederacion Generala del Trabalh, enfin una destinada exemplaria trevada per la lucha en favor de la Justícia e de la Vertat, a la recèrca del respècte e de la defensa de çò uman dins son integralitat, çò que sonava “la vocacion subrenaturala de l’òme.”
“Foguèri plan pertocat de veire quant lo catarisme, que coneissiá un pauc, sedusissiá son esperit” (Renat Nelli, Lettre à Simone Pétrement, inedita, citada dins l’introduccion d’Anna Brenon a las Òbras Complètas de Simone Weil, t. IV vol. II, ibid., p.383, reviri ieu) Escriguèt en genièr 1941 “l’agonie d’une civilisation vue à travers un poème épique” e en febrièr 1942 “En quoi consiste l’inspiration occitanienne” jol pseudonim d’Emile Novis, publicats dins los Cahiers du Sud, articles d’una bèla prigondor sus la civilizacion del país “occitanian” dels XIen e XIIen sègles, e ont propausa una interpretacion plan impressionanta e estimulanta de çò que poiriam apèlar una “metafisica” e benlèu una “antropologia” de la civilizacion occitana medievala; “civilizacion”, es la quita filosòfa qu’emplega lo tèrme, qu’analisa a partir de son aparelh conceptual pròpri e d’una lectura mostrant una sensibilitat aguda fàcia al tèma de la Cançon de la Crotzada Albigesa.
Mencionant la Cançon, escriu: Çò que truca d’en premièr, dins aquel raconte de guèrra de religion, es que, per o dire aital, i es pas question de religion. Sens dobte, Simon de Montfòrt e sos evesques i parlan tres o quatre còps dels eretges; d’evesques, en preséncia del Papa, accusan los comtes de Tolosa e de Foish de los afavorir, e lo comte de Foish s’en defend; los partisans de Tolosa e lo poèta el-meteis, a cada victòria, se felicitan d’èsser sostenguts per Dieu, lo Crist, lo filh de la Verge, la Trinitat. Mas òm cercariá en van una allusion mai a de controvèrsias religiosas; òm pòt gaire explicar aquel silenci, dins un poèma tant viu, ont palpita tota una vila, qu’en admetent qu’i aviá, pauc s’en manca, pas de dissensions religiosas dins la ciutat, e demièg sos defensaires.
Los desastres que s’abatèron sus aquel país aurian pogut menar la populacion siá a s’en prendre als catars, coma causa dels lors malaürs, per los persecutar, siá a adoptar las lors doctrinas, per asirança de l’envasidor, e a agachar los catolics coma de traites. Al paréisser, ni la premièra reaccion, nimai la segonda, se produiguèt pas. Aquò es extraordinari. (Simone Weil, “l’agonie d’une civilisation...” op.cit, p.406)
Aicí, ges de “catarolatria” mas simplament la descobèrta d’un fach excepcional: çò que liga l’occitanitat al “catarisme” se trapa pas tant dins lo contengut de la religion “catara” que dins lo sistèma de valors de la civilizacion sincèra ont lo “catarisme” prosperèt. Paratge, en primièr lòc e lo sentiment de “comuna” (cuminaltatz) que se manifesta dins lo “poèma de Tolosa”, coma ditz Simone Weil, e que los occitans del XIIen an portat a respècte dels persecutats. Paratge, pauc traduisible uèi, çò remarca Simone Weil, foguèt definit amb clartat per Renat Nelli dins son Antologia dels trobadors, citada per Anna Brenon:
“Lo paratge repausa essencialament sus l’union, al còr de la ciutat, de doas classas: los cavalièrs ciutadins e los borgeses (diferent dels mercants) que, per l’institucion del consulat, gerisson los afars municipals” (Renat Nelli, citat per Anna Brenon, ibid, p.390).
Lo ligam d’esséncia entre occitanitat e catarisme segon Simone Weil se trapariá doncas dins l’elaboracion comuna d’un sistèma de valors que la caracteristica principala seriá d’èsser fondat sul refús de çò que sona la fòrça: Lo besonh de puretat del país occitanian trobèt son expression extrèma dins la religion catara, escasença de son malaür. Coma los catars semblan aver praticat la libertat espirituala fins a l’abséncia de dògmas, çò qu’es pas sens inconvenients, caliá sens cap de dobte que fòra de chas eles lo dògma crestian foguèsse conservat per la Glèisa, dins son integritat, coma un diamant, amb una rigor incorruptibla. Mas amb un pauc mai de fe, òm auriá pas cregut que per aquela rason lor exterminacion a totes foguèsse necessaria. Botèron l’orror de la fòrça fins a la pratica de la non-violéncia, e fins a la doctrina que fa procedir del mal tot çò qu’es del domèni de la fòrça, es-a-dire tot çò carnal e tot çò social. Èra anar luènh, mas non pas pus luènh que l’Evangèli. (Simone Weil, “En quoi consiste...” ibid, p.423)
I a doncas un pont que foguèt construch entre l’occitanitat e la defensa de l’umanitat contra la violéncia, defensa, que foguèt la dels occitans del XIIen, defensa fins al darrièr buf dels que dins sa fragilitat, foguèron expausats coma vida nusa a la violéncia de las armas e del fòc, a la falsièra, sens limites, autorizada per una Glèisa gelosa de son poder, a tot, enfin, çò que la filosofa sona “l’empèri de la fòrça”:
Qu’òm volga laudar, blasmar o excusar los òmes de l’Edat Mejana, uèi òm crei amb plaser que l’intolerància èra una fatalitat de lor epòca, coma s’aguèsse de fatalitat pels tempses e los lòcs. Cada civilizacion, coma cada òme, a la totalitat de las nocions moralas a sa dispausicion, e causís. Se lo paire de Sant Loís, coma o raconta lo poèma, creguèt servir Dieu en autorizar frejament lo chaple d’una vila entièra après que se foguèsse renduda, es qu’aviá causit aital (…) Aurian pogut causir autrament, pròva n’es que las vilas del Miègjorn, al sègle XII, causiguèron autrament. Se l’intolerància vençèt, es sonque perque las espasas dels qu’avian causit l’intolerància foguèron victoriosas. Aquò foguèt una decision purament militaria. Contrariament a un prejutjtat plan espandit, una decision purament militaria pòt influir sul cors de las pensadas pendent de lòngs sègles e sus de vastes espacis; car l’empèri de la fòrça es grand. (Simone Weil, “l’agonie d’une civilisation...” ibid, pp.406-407)
Doncas tornam trobar los concèptes fondamentals de la civilizacion d’òc de l’Edat Mejana, Paratge, Prètz, Jòi, Mercé , representant segon nòstra filosofa lo fondament axiologic d’una concepcion especifica de l’umanitat de l’uman:
Lo poèta de Tolosa sentís fòrt vivament la valor espirituala de la civilizacion atacada; l’evòca de longa; mas sembla impotent a l’exprimir, e emplega totjorn los meteisses mòts, Prètz, Paratge, de còps Paratge e Mercé. Aqueles mòts, sens equivalents uèi, designan de valors cavalierescas. E pasmens es una ciutat, es Tolosa que viu dins lo poèma, e i palpita tota sincèra, sens deguna distinccion de classas. Lo comte fa pas res sens consultar tota la ciutat, “li cavalier el borgez e la cuminaltatz”, e li balha pas d’òrdres, li demanda son sosten; aquel sosten, totes o accordan, artisans, mercands, cavalièrs amb la meteissa devocion jòiosa e complèta. Es un membre del Capitòli que arenga davant Mureth l’armada opausada als crotzats; e es çò qu’aqueles artisans, aqueles mercands, aqueles ciutadans d’una vila – òm poiriá pas lor aplicar lo tèrme de borgeses- volian salvar al prètz de lor vida, èra Jòi e Paratge, èra una civilizacion cavalieresca. (“l’agonie d’une civilisation...”, ibid, pp.408-409)
Coma o comenta Anna Brenon, dins sa saberuta introduccion als articles de Simone Weil:
“Lo mòt occitan (de Paratge) se rementa del Par latin, que lo Franc feudal cèrca pas que demièg lo de sa sang, mas que l’Occitan trapa al còr de sa ciutat, demièg los que partetjan lo meteis sens de l’onor. Aicí Pèire Vidal, filh de mercants tolosans, es l’egal en cortesiá, ja que sap entrelaçar los mòts e los sons, d’un Guilhèm de Durfòrt, co-senhor de Fanjaus, canta las meteissas damas; aicí los borgeses – li borgez, es-a-dire los ciutadans, costejan los cavalièrs – li cavalier- per servir lo comte en òmes liures “amb la meteissa abnegacion joioisa e complèta.” Paratge es l’esperit de la cuminaltatz – “comuna”, melhor que “comunautat.” (Anne Brenon, “introduction”, id. reviri ieu)
Lo tèma de “l’union de las classas”, amb aquela concepcion de la cuminaltatz inscricha dins un environament que refusa los dògmas e “l’empèri de la fòrça”, permet a nòstra filosofa de trantalhar pas per qualificar de “falsa” la Renaissença que coneissèm coma l’epòca que s’inicia a l’entorn XV-XVIen en Itàlia, a fin de donar lo títol de “Renaissença vertadièra” a aquela civilizacion que portèron los países d’òc del sègles XII-XIII:
Nòstra destressa presenta ten sa raiç dins aquela falsa Renaissença. Entre la vertadièra e la falsa, que se passèt? Fòrça crimis e errors. Lo crimi decisiu es benlèu estat lo chaple d’aquel país occitanian sus la tèrra del qual vivèm. Sabèm que foguèt per mai d’un esgard lo centre de la civilizacion romana. Lo moment ont periguèt es tanben lo ont la civilizacion romana finiguèt. (“En quoi consiste...”, op.cit.,p.418)
Fàcia a aquela valorizacion nauta de l’umanitat de l’òme, cèrtas idealizada pel poèta de la Cançon, e mai que mai idealizada per la pensada de Simone Weil, e mai portada a una nautor metafisica e morala benlèu un pauc tròp elevada per los òmes modèrns que sèm, la filosòfa i vegèt un autra origina possibla, un autre començament, un lòc d’inspiracion per tornar construire e bastir l’avenir, a fin de remendar las errors passadas, los crimis complits e lors consequéncias dolorosas que nosautres recebèm uèi en eretatge:
Res qu’en agachar aquela tèrra, emai quand òm ne coneisseriá pas lo passat, òm i pòt veire la marca d’una ferida. Las fortificacions de Carcassona, tan visiblament fachas per la constrencha, las glèisas qu’una mitat es romana e l’autre es d’una arquitectura gotica tan visiblament importada, son d’espectacles que parlan. Aquel país sofriguèt la fòrça. Çò que foguèt tuat pòt pas jamai ressuscitar; mas la pietat conservada a travèrs los atges permet un jorn d’en far sorgir l’equivalent, quora se presentan de circonstàncias favorablas.
Res es mai crusèl envèrs lo passat que lo lòc comun segon lo qual la fòrça es impotenta per destruire las valors espiritualas; pr’amor d’aquela opinion, denegam que las civilizacions escafadas per la violéncia de las armas ajan un jorn existit; òm o pòt far sens témer la desmentida dels mòrts. Òm tua aital tornarmai çò que periguèt, e òm s’associa a la cruseltat de las armas. La pietat comanda de s’estacar a las traças, emai escassas, de las civilizacions destruitas, per ensajar d’en concèbre l’esperit. L’esperit de la civilizacion d’òc al XIIen sègle, tal coma o podèm entreveire, respond a d’aspiracions qu’an pas desparegut e que devèm pas daissar desparéisser, emai se podèm pas las esperar satisfar. (Simone Weil, “L’agonie d’une civilisation...”, ibid., p.412-413)
L’imprescriptible
Òm pòt plan constestar, del punt de vista dels metòdes modèrns d’analisi e d’interpretacion, la lectura que fa Simone Weil de la Cançon e tota l’antropologia metafisica que ne tira, lo grand especialista de la literatura medievala Michel Zink, escriu, al comentar la diferéncia de punts de vista entre Guihèm de Tudèla, autor de las 130 premièras Laissas (que Simone Weil ignorèt volontariament) e lo Poèta Anonim:
Guilhèm de Tudèla es ostil al eretges, mas non als barons meridionals. L’Anonim, de son costat, ignora los eretges e protèsta solament perque los meridionals, als quals es favorable, son de bons catolics. La contradiccion entre eles nos sembla, a nosautres modèrns, absoluda, perçò que sèm temptats de lor prestar de sistèmas de valors fondats sus de causidas moralas (cruseltat o “tolerància” a respècte dels eretges) e “nacionalas” (Nòrd contra Sud). Òr, aquelas valors lor son, a l’un coma a l’autre, estrangièras. Ben qu’apartenent a de partits diferents, Guilhèm e l’Anonim an lo meteis sistèma de valor, fondat sul drech feudal. (Michel Zink, “introduction”, dins La Chanson de la Croisade albigeoise, Poche, París, 1989, p.27 reviri ieu)
Aicí l’istorian, especialista e saberut, pòt aver rason, emai se denega tot originalitat a un possible sistèma de valor occitan, originalitat pasmens reconeguda per una comunautat importanta d’istorians (Anna Brenon, Renat Nelli, Robèrt Lafont per citar pas qu’eles). Lo cas de Paratge es simptomatic, que dins l’adaptacion francesa de la Cançon publicada a çò de las “lettres gothiques”, facha pel totun simpatic Henri Gougaud, curiosament, quand es pas rendut per honneur, lo mòt despareis tot simplament; ne veicí d’exemples, dins la Laissa 205, v-1-4:
Nos irem per la gata, car be nos a mestièrs; / E nos e vos essems la prendrem engaliers/ E Tholoza e Paratges er totz temps parïers / Tota la noit complida lor creis lor desiriers. (Chanson de la croisade albigeoise, op.cit. p.485)
Rendut aital en francés:En avant compagnons! C’est l’ultime bataille!/ Tous unis nous vaincrons la machine et demain/ Quand on dira “Toulouse”, on entendra “Honneur!” / Tout au long de la nuit l’ardeur n’a fait que croître. (id.)
O encara mai vesedor, quand la vila de Tolosa apren la mòrt de Simon de Monfòrt, Laissa 205, v-145-153:E laïns en Toloza intrec us messatgers/ Que·ls comtec las noelas; es es tals, alegriers/Que per tota la vila corron ves los mostiers/ Ez alumnan los ciris per totz los candelers;/Es escridan: “La joya! Car es deus merceners/ “E ar Paratges alumpna es er oimais sobrers./ E·l coms, qu’era malignes e homicidiers, / Es mortz ses penedensa car era glaziers.” (id.)
Que dona dins l’adaptacion francesa:C’est pas un messager fort essouflé qu’en ville/on apprend la nouvelle. Aussitôt l’allégresse/ envahit les ruelles. On accourt aux églises,/ et l’on brûle des cierges, et l’on rend mille grâces,/et l’on chante: “Vivat! Sire Monfort n’est plus/ Ce tueur, ce bandit qui nous fit tant de mal/est mort sans sacrements! Dieu miséricordieux veut que Joie resplendisse et triomphe à jamais. (id.)
Imagini qu’existisson d’autras adaptacions o traduccions, mai “scientificas” que daissan mai de plaça a una vision precisa del tèxte. Mas s’es verai, coma o diguèt Robèrt Lafont que la Cançon es: “una epopèa ideologica que recapitula lei vertuts occitanas, despuèi longtemps enumeradas pels trobadors e lei satelliza a l’entorn dau concèpte de Paratge.” (Robèrt Lafont, “catarisme e literatura occitana: la marca de l’abséncia” in Les Cathares en Occitanie, Fayard, 1982, p.389, reviri ieu) alavetz lo fach que lo mòt Paratge desparesca del tèxte aicí, que desparesca de la lenga, que siá incapable d’èsser dich, o al mens presentat coma una valor pròpria o quitament una enigma, es plan simptomatic.
Me sembla que Paratge (coma Jòi, Mercé, Prètz) se poiriá comparar mutatismutandis a de paraulas coma λόγος (lógos “discors, paraula, rason”) per la Grècia anciana, al Taò (道 dào “la via”) per la China o encara a l’Ahiṃsā (sansk. अहिंसा, “la non-violéncia”) de las civilizacions d’Índia, es-a-dire a de paraulas que simptomaticament, de per lor impossibilitat a èsser reviradas sens ambiguitat, impossibilitat pas unicament deguda a de fachs purament lingüistics, denotan una cèrta inscripcion etica de l’umanitat dins lo mond, un enrasigament, una manièra especifica d’èsser-al-mond, enfin, çò que sonam una “civilizacion” originala, amb son sistèma axiologic especific, emai s’aquel mòt de “civilizacion” deuriá benlèu èsser abandonat, per causa de son caractèr sens dobte tròp ideologic. Ça que la, la fauta de l’abséncia de Paratge dins lo tèxte revirat reven doncas pas al reviraire, evidentament, mas puslèu al contèxte, a la continuitat istorica que rendèt aquela paraula fondamentala inacessibla, inausibla, incompreensibla pels legeires modèrnes que sèm.
Es la valor de Simone Weil d’aver insisitit sus aquela dimension axiologica del tèxte e sus la continuitat que se pòt ressentir entre los malaürs del XIIIen e los del XXen, amai se, segon ela: degun pòt aver l’espèr de ressuscitar aquel país d’Òc. Òm l’a, per malaür, tròp plan tuat.
E mai se faguèt benlèu d’errors d’interpretacion istorica, degudas a las dificultats, de son temps, de se documentar sul subjècte, aguèt l’engenhi de comprene, gràcias a un esfòrç remirable d’intuicion filosofica, lo sens que podiá cargar las valors de civilizacion dels païses d’òc del XIIIen, per una europèa del XXen, en presa a un periòde demièg los mai esglasiants de son istòria. En un mòt, Simone Weil comprenguèt l’imprescriptibilitat del crimi e dels malaürs que coneguèron los occitans del XIIIen. O comprenguèt, per que vegèt que foguèron benlèu los meteisses que los dels europèus del XXen.
Dich en passant, aquí se pausa tanben la question de l’interpretacion istorica, que lo XXen, Paul Veyne e Foucault en premièra linha, coneguèt plan. Vòli pas denegar als interprètes modèrns la valor de lor interpretacion; mas sabèm totes qu’interpretam totjorn l’istòria amb las preocupacions del present. Aquela interpretacion “minimalista” de Paratge vesedoira dins l’adaptacion francesa çai-dessús, certament justificabla, pr’amor de la distància que nos separa del mond occitan del XII-XIIIen, se déu totun plan comprene tanben despuèi lo contèxte dins lo qual se faguèt, es-a-dire a un moment critic ont las expressions istoricas e politicas de l’umanitat occitana son sul punt de desparéisser completament, per venir benlèu pas que l’afar d’una còla de happyfew o d’antiquaris saberuts. Aquò èra ièr. Aquò es benlèu uèi.
Perqué estudiar l’istòria, tornar sus tota aquela violéncia venguda de tempses doblidats? Benlèu perque ièr es encara uèi, benlèu qu’ièr pòt encara èsser uèi, se lo combat per nòstre avenir, se nòstra destresa presenta, se nòstra accion futura son guidadas e esclairadas per las d’ièr. Nietzsche, dins son grand pichon tèxte, De l’utilitat e dels inconvenients dels estudis istorics, segonda de sas Consideracions Inactualas o “intempestivas” (Unzeitgemässe) justificava aital los estudis istorics, en tot se mesfisar d’eles:
Cèrtas, avèm besonh de l’istòria, mas n’avèm besonh d’un autre biais que lo del passejaire rafinat dels jardins del saber, e mai s’aquel besonh agacha de naut nòstras misèrias e nòstras mancas prosaïcas e sens gràcia. N’avèm besonh per viure e per agir, non pas per nos desviar commodament de la vida e de l’accion, encara mens per embellir una vida egoïsta e d’accions mesquinas e marridas. Volèm servir l’istòria pas que dins la mesura ont servís la vida.” (Friedrich Nietzsche, Considérations inactuelles I & II, Gallimard, París, 1990 p.93)
D’efièch pensi doncas qu’es dins aquela perspectiva, es-a-dire per que l’istòria d’Occitània pòsca servir l’accion e la vida d’una europèa e d’una Euròpa en crisi de valor e d’avenir, que Simone Weil foguèt tustada per l’actualitat, la contemporaneitat de la civilizacion dels occitans del XIIen, la natura imprescriptibla del crimi que patiguèron. Al bòrd del precipici ont Euròpa s’escampèt – butada dins l’abís pels nacionalismes, los totalitarismes, los colonialismes, e totes los descendents monstruoses d’aquel “umanisme” istoric, europèu, occidental que coneissèm- al quite moment doncas ont Weil legiguèt la Cançon, josieva refugiada del nazisme qu’èra, vegèt dins la civilizacion occitana del XIIen sègle una lutz cap un autre umanisme possible, una “inspiracion” pels tempses de venir, un autre començament que foguèt avalit e que l’estudi pòt dificilament, mas me pòdi enganar, nos daissar indiferent:
L’imprescriptible, escriu Derrida, coma nocion juridica, es cèrtas pas l’impardonable. Mas l’imprescriptible, fa signe vèrs l’òrdre transcendent de l’incondicional, del pardon e de l’impardonable, vèrs una mena d’anistoricitat, veire d’eternitat e de Jutjament darrièr, que desbòrda l’istòria e lo temps finit del drech: per totjorn, “eternament”, pertot e totjorn, un crimi contra l’umanitat serà passible d’un jutjament, e òm esfaçarà pas jamai l’arquiu judiciari.” (Jacques Derrida, “Le siècle e le pardon”, in Foi et Savoir, Seuil, París, 1996, p.127)
E justament, l’imprescriptibilitat sembla èsser aquel camin de pensada que Simone Weil bastiguèt, e que partís de la sang de Tolosa al sègle XII fins a nosautres, amb tota l’istòria que s’enseguiguèt. L’imprescriptibilitat del crimi que s’i acompliguèt, es aquel pont qu’òm pòt construire a travèrs lo temps, que nos permet de tornar questionar las fondacions, las sobereinetats, los assubjectiments nòstres, nòstras constitucions en òmes-subjèctes, que l’origina es una violéncia, un arrancament, una agression. Derrida, dins un bèl passatge, una reflexion sus la violéncia, lo pardon e la sobereinetat, remarcava que:
Totes los estats-nacions naisson e se fondan dins la violéncia. Cresi qu’aquesta vertat es irrecusabla. Emai sens exigir d’exibir a aquel subjècte d’espectacles atroces, sufís de soslinhar una lei d’estructura: lo moment de la fondacion, lo moment institutor es anterior a la lei o a la legitimitat qu’instaura. Es doncas fòra-la-lei e violent precisament per aquò (…) Abans las formas modèrnas de çò qu’apelam, al sens estrict, lo “colonialisme”, totes los estats (gausariái dire, sens tròp jogar suls mòts e l’etimologia, totas las “culturas”) troban lor origina dins una agression de tipe “colonial.” Aquela violéncia fondatritz es pas solament doblidada. La fondacion es facha per l’occultar; tend, per esséncia, a organizar l’amnesia, decòps jos la celebracion e la sublimacion dels grands començaments. (Jacques Derrida, “Le siècle et le pardon” op.cit, p.131)
Diriái que Simone Weil vegèt dins la Cançon una mena “d’ontologia critica de nos-meteisses” per utilizar una expression de Michel Foucault; el que al criticar lo “naturalisme umanista” de la teorias de l’Escòla de Francfòrt (Horkheimer, Adorno, Fromm, Habermas) que se desvolopèt dins l’après segonda guèrra mondiala, remarcava:
Pensi pas que l’Escòla de Francfòrt pòsca admetre que çò que nos cal far siá pas de tornar trobar la nòstra identitat perduda, de desliurar pas la nòstra natura emprisonada, de desvelar pas la nòstra vertat fondamentala; mas puslèu d’anar cap a quicòm qu’es tot autre. Rodejam a l’entorn d’una frasa de Marx: l’òme produís l’òme. Cossí o entendre? Per ieu çò que déu èsser produch, es pas l’òme, tal coma l’auriá dessenhat la natura o tal coma son esséncia o prescriu; nos cal produire quicòm qu’existís pas encara e que podèm pas saupre çò que serà. (Michel Foucault, “Entretien avec Michel Foucault,” Dits et écrits II, París, Gallimard, 2001, reviri ieu)
Aquò demòra, doncas, la question finala qu’èra ja al començament, “l’umanisme” en question, l’umanisme que fa question: se l’òme produís l’òme, se l’idèa d’umanitat es pas qu’una invencion de l’occident, e s’escampam definitivament tota teoria “umanista”, tota mena “d’umanisme” en defòra del nòstre orizont conceptual, qué tipe d’òme anam produire? Amb qualas valors? Quina “umanitat” volèm per deman? Foucault sembla dire dins lo tèxte çai-dessús qu’aquò, saique, se farà un pauc tot sol e que sufís d’agachar vèrs l’avenir. Mas Simone Weil al contrari, tre l’iníci de son segon article, criticava per avança aquela confiança dins l’avenir, exprimida pel filosòf francés:
Podèm pas èsser renduts melhors, senon per l’influéncia sus nosautres de çò melhor que nosautres. Çò melhor que nosautres, podèm pas o trobar dins l’avenir. L’avenir es voide e nòstra imaginacion o emplís. La perfeccion qu’imaginam es a la mesura nòstra; es exactament tant imperfacha que nosautres-meteisses; es pas d’una mica melhora que nosautres. Podèm la trobar dins lo present, mas confonduda amb çò mediòcre e marrit; e nòstra facultat de discriminacion es imperfacha coma nosautres. (“En quoi consiste...” op.cit., p.415-416)
En 1941 Simone Weil creguèt trobar dins la civilizacion occitana del XIIen un orizont, al moment ont los europèus anavan cometre lo crimi irreparable, l’imprescriptible, ela descobriguèt un passat melhor que nosautres. Se l’avenir es voide, coma ditz, e se partetja pas aquel opinion de Michel Foucault, es perque per ela ges de progrés se pòt pensar a partir de çò marrit, es-a-dire del nòstre present. Lo progrés pòt pas venir que de çò melhor que nosautres, e çò melhor se pòt trapar dins lo passat, aquò es la vertadièra finalitat dels estudis istorics: crear la condicions d’enrasigaments critics, que permeton de rendre melhor lo nòstre present.
E justament, l’istòria de la Crotzada albigesa foguèt per ela la destruccion d’una possibilitat mai umana d’èsser-al-mond, possibilitat que foguèt mesa a mòrt a Tolosa, per çò que s’impausèt e donèt a Euròpa sa fòrça e tot son poder de destruccion, que s’apliquèt per los sègles a venir dins l’istòria del mond, e que l’istòria del nòstre present procedís:
Quals fruches portèt o aguèsse portat una civilizacion tant rica d’elements divèrs? O ignoram; l’arbre foguèt copat.
Conclusion: “l’èr que respiram...”
Per conclure, òm pòt dire, alavetz, sens tròp crénher de traïr la pensada de Simone Weil, que lo sens prigond de son interpretacion de la civilizacion d’òc del sègle XII es de nos far prene consciéncia que la destruccion volguda de las possibilitats umanas qu’i èran inscrichas foguèron pas solament la consequéncia d’una guèrra demièg tant d’autras, pas solament l’istòria, lo desvolopament puèi la mòrt, d’una civilizacion demièg tant d’autras, mas ben un crimi contre l’umanitat; crimi imprescriptible que los europèus de las annadas 1940 anavan repetir dins de proporcions encara mai esglasiantas, que la quita Simone Weil, despareguda en 1943, coneguèt pas, mas que pressentiguèt de segur:
Aquel país, qu’es mòrt e que merita d’èsser plorat, èra pas França. Mas l’inspiracion que podèm i trobar concernís pas lo decopatge territorial d’Euròpa. Concernís nòstra destinada d’òmes. (“En quoi consiste...” op.cit., p.416)
Diriái que l’interpretacion per Simone Weil de la Cançon de la Crotzada es doncas la d’un raconte que relata un crimi contra l’umanitat, descrich per un poèta Anonim que coneissiá pas encara, mas que pressentiguèt la fin tragica de son mond, tot coma los escrichs de Simone Weil sus la civilizacion occitana son l’expression del crit d’esglasi d’una europèa que coneguèt pas, mas que pressentiguèt la fin de son mond e que cerquèt dins un autre començament, una autra origina, una autra umanitat, un autre enrasigament, una autra possibilitat d’èsser-al-mond, o tot simplament d’èsser umana.
Enfin daissarai la paraula finala a Simone Weil. S’es just de dire que lo moviment que destruiguèt la civilizacion romana menèt mai tard coma reaccion l’umanisme (“En quoi consiste...”, op.cit. p.424), alavetz es plan d’aquí que ven lo problèma, d’aquel umanisme qu’es en question e d’ont partiguèrem. Aquel umanisme qu’es certament la question que nos demòra entre las mans: qué vòl dire èsser “uman”? Qual tipe “d’umanitat” anam “produire” dins l’avenir, s’es verai que “l’òme produís l’òme”?
Al mens, dins las difficultats e las atrocitats del mond d’ièr e d’uèi, l’inspiracion occitana de Simone Weil serà benlèu totjorn en mesura de nos guidar sul camin de la nòstra destinada d’umans - e d’umanas, d’Euròpa; occitans e occitanas d’ièr e de deman:
Avèm pas de nos demandar cossí aplicar a nòstras condicions actualas d’existéncia l’inspiracion d’un temps tan luenchènc. Dins la mesura ont contemplam la beltat d’aquela epòca amb atencion e amor, dins aquela mesura son inspiracion davalarà dins nosautres e rendrà pauc cha pauc impossible una partida, al mens, de las bassessas que constituísson l’èr que respiram. (Simone Weil, “En quoi consiste...” op.cit., p.424)
Referéncias bibliograficas utilizadas
La Chanson de la Croisade Albigeoise, traduction Henri Gougaud, préface Georges Duby, éd. Poche coll. “Lettres gothiques”, París, 1989
BRENON, Anne, “Introduction” in WEIL, Simone, Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, pp. 383-401
DERRIDA, Jacques, “Le siècle e le pardon”, in Foi et Savoir, Seuil, París, 1996,
FOUCAULT, Michel, Histoire de la sexualité, la volonté de savoir (1969), Gallimard, París, 2001
FOUCAULT, Michel, Surveiller et Punir (1976), Gallimard, París, 2003.
FOUCAULT, Michel, Du gouvernement des vivants. Cours au Collège de France (1979-1980), Seuil/Gallimard, París, 2012.
FOUCAULT, Michel, “Entretien avec Michel Foucault,” Dits et écrits II, París, Gallimard, 2001
LAFONT, Robert, “catharisme et litterature occitane: la marque de l’absence” in Les Cathares en Occitanie, Fayard, 1982
NELLI, René, Lettre à Simone Pétrement, inedita, citada dins l’introduccion d’Anna Brenon a las Òbras Complètas de S.Weil, t. IV vol. II, Gallimard, París, 2009
NIETZSCHE, Friedrich, Considérations inactuelles I & II (1873-1876), Gallimard, París, 1990.
VEYNE, Paul, Foucault, sa pensée, sa personne, Albin Michel, París, 2008.
WEIL, Simone, “L’agonie d’une civilisation vue à travers un poème épique” in Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, pp.404-413.
WEIL, Simone, “En quoi consiste l’inspiration occitanienne” in Écrits de Marseille (1941-1942) Grèce – Inde - Occitanie, in Œuvres Complètes t.IV vol. II, Gallimard, París, 2009, pp. 414-424
NB: totas las reviradas son mieunas, las que son pas d’un tèxte francés son fachas a partir d’una revirada francesa. Las citacions de Simone Weil son totas extrachas de l’edicion (Gallimard) mencionada çai-dejós.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Podetz tanben retrobar los textes de Simone Weil en francés dins nòstra edicion numerica, o esperar la publicacion de la revirada en occitan facha per Matiàs Gibert.
http://caillon-dorriotz.com/spip.php?article7
Sénher Gibèrt, indicatz, a la debuta d'una de las vòstras frasas : "Fàcia a aquela valorizacion nauta de l’umanitat de l’òme, cèrtas idealizada pel poèta de la Cançon, e mai que mai idealizada per la pensada de Simone Weil, e mai portada a una nautor metafisica e morala benlèu un pauc tròp elevada per los òmes modèrns que sèm…" Aiceste darrièr punt reten tot bèl just mon atencion, estant que per non trobada aquela nautor metafisica e morala "un pauc tròp elevada" mas tot simplament necessària, me faguèri ieu tractar de "faiscista" (s.i.c.) per un ase que voliá bramar mai fòrt que los autres sens entendre res a çò de que m'esforçavi de parlar. Me regaudissi d'aitant mai de l'auta tenguda umanista de la vòstra intervencion e soi rassegurat que d'autres que non pas ieu solet pòrten (e amb quina qualitat d'expression) lo meteis punt de vista, sens se daissar entrapelar pels mots. Plan mercés.
#1 Los reis-ducs d'Alienòr se fasián la guerra mas avián un Bertran de Bòrn per cantar... e per plorar.
Benlèu qu' aquò tanben es l'umanisme.
#2
Erratum: Durant la guèrra civila espanhòla, SW luchèt contra lo franquisme amb los de l'organizacion anarquista catalana de la CNT (Confederación Nacional del Trabajo) e non pas la CGT francesa.
(mea culpa)
Adiu, soi pas segur qu'ajatz comprés lo sens de mon prepaus.
Qu'aperatz umanisme?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari