Bandièra01 1180x150: Comuna de Tolosa

Opinion

Lo ris pelau

Vicent Marqués · La bona taula

Vicent Marqués · La bona taula

Cosinièr e escrivan, presenta dins aquesta tribuna çò de melhor de la cosina populara occitana.

Mai d’informacions
Lo pelau o pilau (o pilaf) es d’origina persana (significa “ris cuèch”, en aquela lenga) e agandiguèt Euròpa sota l’Empèri Otoman. Coma totes los empèris, mentre que durava exportèt de mòdas e de costumas, qu’una ne foguèt aquel ris, qu’actualament es tanben conegut dins una brava partida del continent asiatic e lo nòrd d’Africa. Del temps que lo ris èra un produch rar e exotic, lo pelau arribèt quitament a las taulas finas e distinguidas de la noblesa europèa e, un còp cuèch, se metiá dins un mòtle en forma de corona, se quichava leugièrament amb un culhièr e se capvirava dins un plat. En cò nòstre, se faguèt abitual a la còsta provençala e lengadociana, sabèm pas per quinas datas, mas ara es un dels pauques rises que ne dispausam. A Marselha ne fan de tres sòrtas: amb de favolhas (crancs), de muscles e de polet, e a Agde, près de Montpelhièr, ne fan amb de crancas. Lo ris emplegat per aquel mestièr es lo de gran long, que ne resulta mai entièr, o se que non gran mejan.
 
L’atestacion mai anciana qu’ai pogut trobar es la del sainet provençal Lo barbierd’Auriòu, anonim, publicat en 1815[1]; un dels personatges polemica amb un autre d’aqueste biais:
 
Mauvestit, rasonas pas mau,
Cresi qu’au fons de la cosina,
Quand as preparat lo pelau,
T’amusè[re]s a la medecina;
L’a ren de tau d’aver de sen,
Siás un òme de consequéncia;
Quauque jorn ti daràn d’encens
Per onorar ton eloquéncia.
 
De Pèire Belòt es la cançon “Ma frema e mon chin’”publicada dins Lei radieras[2] (1854); ne donam los primièrs vèrses:
 
Ai perdut ma frema e mon chin,
Dos animaus de bona raça:
Medòr mi veniá d’un bachin[3],
Aviáu raubat ma frema a Grassa.
Mon chin a cadun fasiá gaug,
En tot ma frema èra acomplida;
Sensa ris fasiá lo pelau
E sensa peisson la borrida.
 
E la poesia Fau se n’anares de Carles Onorat Ganteume (1820-1890); ne donam una part[4]:
 
Quand sus lei tranchas de viandutge
Podetz plus mòrdre a bèlei dents; 
Quand vos fau faiçon e saussutge, 
Que lo rostit vos ditz plus ren; 
Quand v’aduen per plat de ribòta 
Un pelau de ris safranat, 
Es temps que vos greissen lei bòtas: 
Fau se n’anar, fau se n’anar.
 
 


[1]   Aquela edicion, escanerizada, l'avètz aicí: http://documents.univ-toulouse.fr/150NDG/PPN090652169.pdf.
[2]  Lei radieras, avètz aquel libre aicí: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5495142p?bt=europeanaapi.
[3]   Chafre pels genoveses.
[4]  Se tròba dins Lo cançonier de l'escòla de la Targa, l'avètz aicí: http://www.cieldoc.com/libre/integral/libr0689.pdf.



 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris

Vicent Marqués
4.

#3 Hola, Lilian. Gràcies pel teu comentari. Un plat excel·lent, la crica! S'ha fet rar perquè ha de coure a foc molt suau, una bona estona, a la llar, i ara tot són presses. Un altre dia en parlarem!

  • 0
  • 0
Lilian Ch.
3.

Me rapele d'un plat que nos fasiá ma maire quand èrem petiòts, mos fraires e ieu...
Quò-èra 'na galeta de trueflas raspadas que nautres sonavèm «La Crica», z-es 'na especialitat ardechesa que li veniá de son grand que damoravá ès Las Oleiras d'Ardecha... De braves sovenirs, nos regalavèm ben!

https://fr.wikipedia.org/wiki/Crique_(cuisine)

  • 0
  • 0
Vicent Marqués
2.

#1 Mercés plan per la informacion!

  • 0
  • 0
MC M
1.

Seriá interessant de parlar dau Jambalaia tanben, simbèu de la cosina de la Loïsiana d'America mai que vendriá de Provença puei qu'es atestat promier en provençau e que Mistral ne'n fa una descripcion.

  • 2
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article