Avem encapat la mapa d’Occitània (lo terç sud de la França actuala) qu’es simplament una mapa linguistica fixada a la debuta del sègle passat. Seriá dessenat de prene aquel encastre per imaginar una nacion segon lo modèl de l’Estat-nacion a la francesa. La realitat actuala de l’occitanofonia nos buta a considerar l’airal occitan non pas coma un espandi de contunh, plan definit e clavat, mas coma un malhum en bastison. Non pas en mòde de reproduccion mas d’invencion. Gerorges Balandier propausava d’inventar de lòs exotopics (al delai dels lòcs costumièrs) e de lòcs utopics a bastir endacòm.^[1]
 
La metafòra archipelica nos pòt ajudar a melhor comprene los enjòcs : un archipèl se compausa d’islas màgers, d’islons a de còps religats per de correjas de sabla, e de capelets d’isletas mai o mens verges. Edouard Glissant a menat una soscadissa filosofica sul sicut (pas pron coneguda) a partir de la situacion antilhesa^[2]. Felip Gardy i faguèt resson quora publiquèt en 1992 son estudi sus la poesia occitana: Une écriture en archipel^[3]. E podem pensar que lo recuèlh de Mistral Lis Isclo d’Or seriá tanben una metafòra dels países d’òc.
 
La cartografia de la dinamica occitanista desplega un malhum pron descordurat de fogals mai mens importants, mai o mens denses, mai o mens religats. E s’i pòdon destriar aisidament los airals voids. Lo problema es aquel de l’articulacion entre las islas-fogals, de la capacitat a cabotar de l’una a l’autra e de menar sintèsi. E tanben aquel de l’articulacion amb lo nivèl internacional e los autres archipèls.
 
Lo dedins se pòt pas concebre sens lo defòra. Cal cambiar d’orizont, se despegar mentalament de l’embarrament nacionalista francés e del seu replec mortinèl. Avem talament encapat la mapa exagonala que las frontièras nos son vengudas opacas. Una part del nòstre cervèl es estat anestesiat. Tant que la propaganda escampava que França èra al centre la civilizacion universala e qu’èra als autres de la rejónher, l’anestesia durava. Aquel periòde es acabat e França ven una potència sus la davalada. “Nulle part ailleurs qu’en France, la crise de la modernité n’est ressentie aussi fortement…Le pays s’est retranché dans sa rancœur”, escriu Roger Cohen^[4]. 
 
Los tabós de la pensada francesa, los impensats coma autonomia, federalisme, interdependéncia, diversalitat, aquò’s a nosauts de los experimentar dins l’encastre europèu. Benlèu que la novèla region transfrontalièra Miègjorn-Pirenèus/Lengadòc-Rosselhon ne podriá èsser lo laboratòri fàcia a la pujada del Front Nacional e a l’abséncia de projècte a l’esquèrra tradicionala. Una batalha ideologica es a se menar en çò nòstre: novèla e vièlha a l’encòp. D’origina fonsament  miègjornala e venguda nacionala, data de la fin del sègle XIX, debuta del sègle XX: Maurras contra Jaurés. Una guèrra fratricida: an tuat Jaurés. Los felibres roges se son opausats als blancs, lo republicanisme al nacionalisme integral. Mas totes se son daissats embarrar belament dins l’ideologia de la pichona patria al servici de la Granda. Avem encara demest nosaus d’unas Vestalas occitanas al servici de la grandor de la França etèrna e d’una diversitat que foguèt aquela de l’Empèri colonial.
 
La pensada en malhum, la pensada en diaspòra —aquela del dedins, aquela del defòra— es una responsa als embarraments programats (terroirs et territoires). Ja sabem que la batèsta per nòstra dignitat dins lo sol exagòn, sufís pas. Sabem d’ara enlà que podem beneficiar en defòra non pas solament d’una escota mas tanben d’una ajuda. Quichadas alencòp al dintre e al defòra: aquí l’Estaca de Lluís Llach.
 
Rets socials, sitis web, forums, camins tranversals: l’engatjament ciutadan de las generacions novèlas, se vei que passa pas forçadament per la votacion. “Les citoyens d’aujourd’hui et de demain veulent être en capacité d’agir eux-mêmes plutôt que de déléguer leurs pouvoirs de décision et d’action à d’autres…Notre monde est désormais en réseau, c’est-à-dire que les personnes et les organisations y sont interconnectés”, çò escriu Armel Le Coz^[5]. L’escrivan Kenneth White o formula diferentament: “un esprit vraiment créateur ne travaille pas en se référant à un centre (hypothétique), mais dans un champ de tensions et de contradictions, producteur d’idées nouvelles et qui provoque un renouvellement perpétuel de l’identité”.
 
 
 
 
_____
^[1] Georges Balandier, Pour en finir avec le XX° siècle, Fayard, 1994
^[2] Edouard Glissant, Poétique de la relation (1991), Tout-monde, Gallimard, 1993
^[3] Philippe Gardy, Une écriture en archipel, Fédérop, 1992
^[4] Roger Cohen in New York Times, 11/07/2013
^[5] Armel  Le Coz, Forum mondial de la démocratie, Strasbourg 1/9 novembre 2014
^[6] Kenneth White in Le Monde, 11/03/1983