L’occitan ei l’egau deu francés? La question ne’s deveré pas pausar. Dens las annadas setanta deu sègle passat, aus jacobins e aus ignorants de tot ordi qui’us reprochavan de defénder un patoès, los occitanistas que responèn: “L’occitan qu’ac pòt díser tot.” E s’ac podè díser tot, qu’ac devè díser tot. Qu’ei atau qui l’IÈO, ad aquera epòca, e publiquè un petit libe de quimia: n’èra pas ua publicacion qui hasosse besonh (per lavetz ne s’i podè pas saunejar a un ensenhament en occitan de la quimia), mes ua publicacion militanta, volontarista.
 
Uei lo dia, a qué n’èm? Eh donc, se la lenga nosta n’a pas autant d’enemics qui pensen que l’occitan ei un patoès, segon jo n’avem pas enqüèra tirat totas las conclusions de l’egalitat afirmada de l’occitan e deu francés (e de quina auta lenga que sia). Tà miélher har compréner çò qui voi díser, que vau préner l’exemple d’ua conversacion qui avoi dab quauqu’un a prepaus de la politica editoriau de l’associacion Reclams. Ne s’ageish pas ací de denonciar aquera persona; la soa concepcion de çò qui deu har ua maison d’edicion occitana que’m hè pro esmalir, mes las soas ideas que’m semblan malurosament espandidas dens lo movement occitanista; per tant, se aqueste tèxte ei ua denóncia, qu’ei la denóncia d’ua atitud collectiva davant la nosta lenga, e non ua denóncia ad hominem.
 
Que i a quauques annadas, las edicions Reclams que publiquèn un par de libes qui amuishavan ua volontat d’espandiment o au mensh de desbosigada de dus terrenhs, lo terrenh de las traduccions, dab L’Estranh d’Albert Camus, e lo de las reedicions d’òbras felibrencas, dab Ua Vengença de Jan Victòr Lalana. Òr aquera persona que contestava entramas causidas.
 

La question de las traduccions
 
A prepaus de L’Estranh, e de l’interès de publicar traduccions en occitan en generau, qu’afirmava, lo men interlocutor, qu’èra inutile d’arrevirar libes en occitan, per’mor que de tota faiçon que’s podèn léger tanben en francés. Qu’ac disè tanben peus libes estrangèrs: qu’avè ua tan hauta idea deu francés que pensava que tots los libes deu monde, en totas las lengas deu monde, e’s podèn léger en francés! Totun, ne cau pas cercar hèra luenh tà trobar libes en d’autas lengas qui ne sian pas disponibles a l’òra d’ara en francés: que vse’n poish dar de tira e shens cercar mei tres exemples, lo de ‘queste roman espanhòu deu sègle XIXau, lo de ‘queste roman catalan, un roman de sciéncia ficcion (adara qui la sciéncia ficcion e sembla d’aver vòga dens la literatura occitana, que poderé estar ua traduccion qui interessèsse pro de monde), o enqüèra lo d’un roman italian d’ua escrivana sarda qui descriu las mors deu son país d’ua faiçon interessanta au delà.
 
E los libes de qui la version originau ei en francés? Los catalans qu’arreviran libes publicats en castelhan, nosautes n’aurem pas lo dret de tradusir libes francés? L’occitan ne poderé pas estar arren mei qu’un complement deu francés? On ei aquiu l’egalitat enter las duas lengas? E ne disi pas arren de l’ignorància deu ròtle de las traduccions dens la fixacion d’ua lenga: quan Martin Luther arrevirè la Bíblia, que la metè a disposicion deus alemands qui ne sabèn pas lo latin, mes que contribuiva tanben puishantament a crear ua lenga literària alemanda. Se l’occitan a pro d’òbras literàrias darrèr tà aver dejà ua lenga literària foncionau, ne seré pas de tròp, totun, d’ahortir aquera lenga literària en lo hant díser causas qui n’a pas enqüèra dit, o guaire (que podem pensar ací a la literatura erotica e pornografica, o enqüèra a òbras com aquesta: tot un monde qui la lenga nosta n’a pas enqüèra pro desbosigat!)
 
Mes aquera persona, qui’m disè que ne s’ac valè pas de publicar traduccions, e n’èra conscienta? E pensava a tot de bon que l’occitan ei l’egau deu francés? Segon jo, la responsa qu’ei malurosament negativa, puishque n’utilizava pas los medishs critèris tà l’edicion en francés e tà l’edicion en occitan; e qu’èi l’impression que lo son punt de vista ei partatjat per un sarròt d’occitanistas.
 
Passem adara a la question de las reedicions.

 
La question de las reedicions d’òbras ancianas
 
A prepaus d’aquò de reeditar òbras ancianas (felibrencas e anterioras), que’m demandava aquera persona: “Tà qué reeditar òbras deu patrimòni?” Lo patrimòni! Aqueth concèpte n’ei pas necessàriament negatiu, mes ací que’n devè estar, lo men interlocutor que volè díser bahida quauquarren com: “Qu’avem a har de ‘queth vielhèr?” Imaginatz ua segonda las maisons d’edicion francesa refusar de reeditar a Balzac, a Zola, a Flaubert, per non pas parlar d’òbras mei ancianas, per’mor que serén òbras deu patrimòni, e donc, ne serén pas interessantas? D’aulhors, dens totas las literaturas las òbras d’epòcas anterioras que s’apèran classics; perqué a noste e s’aperarén lo patrimòni? On ei aquiu l’idea que l’occitan ei l’egau deu francés? On ei l’egalitat dab lo francés s’avem ua concepcion de la nosta literatura pro diferenta de las deus francés (e de tots los autes pòbles deu monde) entà considerar que tot çò d’anterior a 1945 ei patrimòni e, per tant, n’ei pas digne de’s léger uei lo dia. E mei pregonament, quau ei aqueth pòble tan desmemoriat tà non pas voler saber d’on vien e quaus estón las granas etapas de la soa cultura capvath l’istòria?
 
Que sembla que hèra d’occitanistas e pensen com ac hasè lo men interlocutor puishque dinc a las òbras de Mistrau ne’s reeditan pas, sonque quauques uas, en grafia felibrenca originau (e las reedicions de Mistrau, en generau, ne son pas lo fèit de maisons d’edicion occitana). Que sembla qu’arrés ne veja l’escandale de non pas aver ua edicion en grafia classica de tots los sons caps d’òbra, e non pas dab l’occitan e lo francés de dret a dret (dens aqueth cas, quan ne comprenem pas un mot provençau qu’espiam la traduccion francesa: qu’ei enqüèra e tostemps lo francés la referéncia), mes dab lo tèxte occitan e totas las nòtas qui calha devath, e lo tèxte en francés renviat tà la fin. E que poderem parlar de tant d’autes felibres qui escrivón òbras de compde har com Aubanèu, Valèri Bernat, Darbaud o Marcèla Drutèu. Açò d’enqüèra mei escandalós: ne i a pas, e tà plan díser ne i a pas jamei avut, nada edicion deus trobadors (o quan seré d’un sol trobador) en occitan ancian dab ua traduccion en occitan modèrne. Los trobadors medishs, que’us deisham a l’edicion francesa! Aquera qu’ei la realitat deu noste occitanisme desmemoriat e incapable de tirar totas las conclusions de l’afirmacion que l’occitan ei l’egau deu francés o de quina auta lenga se volha. Dinc a quan? Dinc a quan e refusaram d’estar majors? Dens aqueste cas, ne son pas los jacobins qui ns’empachan de har: n’avem pas nada excusa.