Opinion
Los fruits sauvatges
Lo còp passat, parlèri deus fruits que tròban dens lo comèrce. Vegem adara los fruits sauvatges e çò que n’en pòdem hèser.
Entremitan los pus comuns son los pruvècs. Aquestas petitas pruvas rishas en tanins son astrigentas mès fòrt acceptablas quòra son maduras. Pensi que lur milhor usatge es en licor, mès son bonas tanben en confitura, encara que lo sucre e la coison n’arribin pas a hèser pèrder l’astringéncia. Un usatge pus originau: los pruvècs coma condiments[1].
D’autas pruvas sauvatjas, avarchas, son los fruits de Prunus mahaleb[2]. Se tròban sonque sus los plèirs calcaris. Èi dejà parlat de les amandas de’queras pruvas que sèrven a hèser lo mahalèb, una espècia utilisada en cosina mediterranèia per perfumar una pastisseria, lo τσουρέκι o çörek. Demb los fruits empenats, hèsen divèrsas licors. Lo pruvèir tardiu, un aubre invasiu originari d’America deu Nòrd, balha tanben de fruits petits mès equivalents aus guindolhs. Quant a l’afaton, fruit de Prunus brigantina (tipicament aupenc), es comestible e sembla l’aubricòt.
Tots los Prunus (pruvèirs, pruvequèirs, mès tanben cerigèirs, guindolhèirs, pesseguèirs, brenhonèirs, aubricotèirs, alamandèirs e laurèirs-cerija) contènen, dens les partidas autas que la carn deus fruits, d’amigdalina, un eteroside cianogenetic que libèra cianure d’idrogène e benzaldeïde per idrolisa. Lo benzaldeïde es aromatic, çò qu’explica qu’i augi tota una corriolada de licors demb brostas de Prunus, coma lo Bròc (especialitat de Sent German de Grava[3]).
Les pomas e peras sauvatjas son petitas, duras e avarchas; lur interès es redde lemitat. Pòden rentrar dens la preparacion d’un beuratge.
Les aligas, lo pan d’ausèth[4], son hariós –lo pan d’ausèth se pòrta bien lo nom. Èran utilisats en temps de diseta per fabricar haria, mès perqué les dishar per costat anuit? Pòden s’hèser fermentar dens d’aiga sucrada pr’hèser beuratge o èster incorporats au pan.
Lo grata-quiu s’en rapròisha; fau díser qu’es lo fruit deu rosèir sauvatge qu’es de la medissa familha que l’aliguèir o lo bròc blanc. Mès eth, es mèi saborós e mèi interessant nutritivament: es 20 còps mèi concentrat en vitamina C que los agrumes; es tanben rishe en vitaminas B e PP e en carotène. Bèth-arremat de pòples n’en hèsen de confituras (rozenbotteljam aus País-Bas)[5], de licors, de sopas (nyponsoppa en Suèda[6]), de chuc e fòrça autas causas encara. L’ivèrn, los grata-quius clònches flòcan los rosèirs sauvatges qu’an perdut ses hulhas. Los rosèirs orticòles, coma Rosa rugosa qu’es asiatic, an de fruits pus gròs e tanben comestibles.
Les sòrbas, pròishas de les aligas, son çaquelà consideradas per François Couplan[7] coma un delice de la natura. Semblan de peròtas dont an la fòrma mèi l’audor, mès son pro astringentas e diven èster minjadas clònchas. Son bonas en beuratge, en compòta o mèi simplament crusas. Tanplan fau hèser cas a Sorbus aucuparia, dont los fruits roges son pauc digèstes e consomables sonque dens certènas condicions.
Les mèsplas son encara un exemple de fruits minjats clònches. Ad aqueth estade de maturitat, los fruits an generalament un gost vinós perque lo sucre vèn etanòl. L’utilisacion es la medissa que per les sòrbas.
Les moras, eras, son tant comunas que vau benlèu pas la pena de les presentar... Lur gost es fòrt variable mès an l’avantatge d’èster pauc caloricas e rishas en vitaminas e mineraus. Fau pas les confónder demb les moras deus morèus, originaris d’Asia mès ancianament implantats dens lo Bassin mediterranèu.
Les amelencas son apreciadas, crusas o còitas, per lur sabor sucrada; se tròban sustot dens la montanha provençala.
Los fruits secs de nòstes bòscs son pas utilisats anuit per l’alimentacion umana; pertant, n’en èran d’auts còps. Solide, los aglands èran mèi que mèi un aliment per los pòrcs, son fòrt nutritius per nosauts tanben! A notar que los tanins, toxics a hauta dòsa, diven èster eliminats per un trempatge de quauques jorns; l’espècia de casse reputada per auger d’aglands doç (‘quò’s a díser demb pauc de tanins) es Quercus rotundifolia, dont los aglands son moluts en haria en Turquia. Les hajòlas, mens comunas dens los Bassins aquitan e mediterranèu mès puslèu en montanha, son tanben comestiblas. Contènen colina qu’es nociva a hauta dòsa, mèi trimetilamina dens les hajòlas crusas, mès pòden les hèser gresilhar o –gràcia a lur rishessa en lipides– les preishar per n’en tirar un òli de bona qualitat. Mencionaram tanben los pinhons, granas deu pin franc, bien coneishuts.
Lo genèbre[8], frequent sus los plèirs calcaris, balha de fruits utilisats coma condiments e coma alcòl. En Guièna, n’en hasèvan un beuratge aperat ”genebreta”. Çò qu’es mens coneishut es que n’en pòden hèser una confitura[9].
Les falabregas[10] son de febla qualitat gustativa mès n’en hèsen a còps una licor en Provença[11].
Les ledonas, tipicas de la costèira, balhan lo ledonat, un béver deu Bassin d’Arcaishon vendut d’auts còps a Bordèu. Es generalament presentat coma una licor, mès coma lugissen a còps qu’es una licor petilhanta, pòdem supausar que seré en realitat un beuratge.
Les bolas deu sahuc son minjablas –shens abusar!– a condicion qu’èstin maduras e de preferéncia còitas. N’en hèsen gelada, chuc, siròc... Son utilisadas dens la quita industria agrò-alimentària dens de preparacions a basa de fruits roges o dens la grenadina.
Les còrnhas (fruits deu cornhièr, Cornus mas) son raras en Aquitània, pus comunas en Lengadòc. Saborosas, se minjan en geladas, confituras, mès tanben confidas a la sau, e l’alcòl que n’en tiran es redde perfumat. Lur òs perfumèva lo cafè d’auts còps.[12]
L’espina-vineta, fòrt rara en País d’Òc, a de fruits fòrt petits mès comestibles madurs; son comercialisats en Iran ont son aperatsزرشک) (zereshk); en Ozbequistan, sèrven de saburas per lo plov, un plat de ris, legumatge e carn.
Los fruits de l’argosièr an baucòp d’utilisacions: confituras, compòtas, glaças, condiments (en Asia)... Lo chuc, notadament, es rishe en vitaminas A, C (30 còps mèi que l’irange), E, F e P. Demb les granas e la carn deu fruit, hèsen tanben un òli qu’es un produït farmaceutic de l’Antiquitat avant e que s’utilisa en cosmetica.
Les carróbias[13] an de nombrosas utilisacions tanben: coma ersatz deu shocolat, coma additiu, dens la Boga Cidre (un béver tunisian), en haria, en melassa (pekmez en Turquia), etc.
Los fruits deu pudís (indigène, sus sòu calcari) e deu mahonià (orticòle vinent d’America) son utilisables demb precaucion, bien madurs en confitura[14]. Cruds o en excès, causan de trobles digestius.
Per acabar,’quò’s pas inutile de balhar una petita lista deus fruits que vau mèi evitar de gostar:
De color negra: craba-hulha, erilha, sanguin, sanguina, aumèc, sanguin negre, sanguin blanc, alatèrne, eule, tinturèir...
De color roja: mataplomb, agrèu, gringon, cugèra, espinglada...
De color blanca: visc, sinforina...
De color ròsa: crèba-hus...
Los fruits deu tèish son particulièrs: lur carn es la sola partida comestibla de la planta empenada. Lo rèste es absoludament mortau.
[1] http://la.cuisine-sauvage.org/les-plants/la-prunelle/prunelles-en-olivettes.html.
[2] ”Amarèl” en lengadocian, ”amarèu” en provençau. Lo fruit es aperat ”amarèla”.
[3] http://www.lerepublicain.net/le-broc-un-aperitif-local_30911.
[4] Pain d’oiseau en francés regionau de Bordèu.
[5] Atz achí la recèpta loseriana: http://cardoule.com/gastronomie/index.php?pg=recettes/confiture-de-cynorhodon.txt&lang=fr.
[6] La recèpta es sus http://www.swedishfood.com/swedish-food-recipes-desserts/217-rosehip-soup.
[7] Etnobotanista, doctor en sciéncias, es lo pus grand especialista francés en plantas comestiblas.
[8] Varianta ”gimbre”, qu’a balhat lo patronime Gimbre, lo toponime Gimbreda...
[9] Per exemple: http://www.recettesdecuisine.tv/recette-r11882/gelee+de+genievre/recette+gelee+de+genievre.html.
[10] En Gironda, apèram l’aubre ”abidèir” o ”perpinhan”. L’i vésem coma esséncia ornamentala.
[11] http://garrigue-gourmande.fr/index.phpoption=com_content&view=article&id=5043&Itemid=200.
[12] http://ailly.com/une-curiosit%C3%A9-la-cornouille/le-cornouiller-qualit%C3%A9s-et-vieilles-l%C3%A9gendes.
[13] O ”corrópias” en gascon.
[14] http://mahonia.canalblog.com/archives/2008/06/25/5793620.html.
Entremitan los pus comuns son los pruvècs. Aquestas petitas pruvas rishas en tanins son astrigentas mès fòrt acceptablas quòra son maduras. Pensi que lur milhor usatge es en licor, mès son bonas tanben en confitura, encara que lo sucre e la coison n’arribin pas a hèser pèrder l’astringéncia. Un usatge pus originau: los pruvècs coma condiments[1].
D’autas pruvas sauvatjas, avarchas, son los fruits de Prunus mahaleb[2]. Se tròban sonque sus los plèirs calcaris. Èi dejà parlat de les amandas de’queras pruvas que sèrven a hèser lo mahalèb, una espècia utilisada en cosina mediterranèia per perfumar una pastisseria, lo τσουρέκι o çörek. Demb los fruits empenats, hèsen divèrsas licors. Lo pruvèir tardiu, un aubre invasiu originari d’America deu Nòrd, balha tanben de fruits petits mès equivalents aus guindolhs. Quant a l’afaton, fruit de Prunus brigantina (tipicament aupenc), es comestible e sembla l’aubricòt.
Tots los Prunus (pruvèirs, pruvequèirs, mès tanben cerigèirs, guindolhèirs, pesseguèirs, brenhonèirs, aubricotèirs, alamandèirs e laurèirs-cerija) contènen, dens les partidas autas que la carn deus fruits, d’amigdalina, un eteroside cianogenetic que libèra cianure d’idrogène e benzaldeïde per idrolisa. Lo benzaldeïde es aromatic, çò qu’explica qu’i augi tota una corriolada de licors demb brostas de Prunus, coma lo Bròc (especialitat de Sent German de Grava[3]).
Les pomas e peras sauvatjas son petitas, duras e avarchas; lur interès es redde lemitat. Pòden rentrar dens la preparacion d’un beuratge.
Les aligas, lo pan d’ausèth[4], son hariós –lo pan d’ausèth se pòrta bien lo nom. Èran utilisats en temps de diseta per fabricar haria, mès perqué les dishar per costat anuit? Pòden s’hèser fermentar dens d’aiga sucrada pr’hèser beuratge o èster incorporats au pan.
Lo grata-quiu s’en rapròisha; fau díser qu’es lo fruit deu rosèir sauvatge qu’es de la medissa familha que l’aliguèir o lo bròc blanc. Mès eth, es mèi saborós e mèi interessant nutritivament: es 20 còps mèi concentrat en vitamina C que los agrumes; es tanben rishe en vitaminas B e PP e en carotène. Bèth-arremat de pòples n’en hèsen de confituras (rozenbotteljam aus País-Bas)[5], de licors, de sopas (nyponsoppa en Suèda[6]), de chuc e fòrça autas causas encara. L’ivèrn, los grata-quius clònches flòcan los rosèirs sauvatges qu’an perdut ses hulhas. Los rosèirs orticòles, coma Rosa rugosa qu’es asiatic, an de fruits pus gròs e tanben comestibles.
Les sòrbas, pròishas de les aligas, son çaquelà consideradas per François Couplan[7] coma un delice de la natura. Semblan de peròtas dont an la fòrma mèi l’audor, mès son pro astringentas e diven èster minjadas clònchas. Son bonas en beuratge, en compòta o mèi simplament crusas. Tanplan fau hèser cas a Sorbus aucuparia, dont los fruits roges son pauc digèstes e consomables sonque dens certènas condicions.
Les mèsplas son encara un exemple de fruits minjats clònches. Ad aqueth estade de maturitat, los fruits an generalament un gost vinós perque lo sucre vèn etanòl. L’utilisacion es la medissa que per les sòrbas.
Les moras, eras, son tant comunas que vau benlèu pas la pena de les presentar... Lur gost es fòrt variable mès an l’avantatge d’èster pauc caloricas e rishas en vitaminas e mineraus. Fau pas les confónder demb les moras deus morèus, originaris d’Asia mès ancianament implantats dens lo Bassin mediterranèu.
Les amelencas son apreciadas, crusas o còitas, per lur sabor sucrada; se tròban sustot dens la montanha provençala.
Los fruits secs de nòstes bòscs son pas utilisats anuit per l’alimentacion umana; pertant, n’en èran d’auts còps. Solide, los aglands èran mèi que mèi un aliment per los pòrcs, son fòrt nutritius per nosauts tanben! A notar que los tanins, toxics a hauta dòsa, diven èster eliminats per un trempatge de quauques jorns; l’espècia de casse reputada per auger d’aglands doç (‘quò’s a díser demb pauc de tanins) es Quercus rotundifolia, dont los aglands son moluts en haria en Turquia. Les hajòlas, mens comunas dens los Bassins aquitan e mediterranèu mès puslèu en montanha, son tanben comestiblas. Contènen colina qu’es nociva a hauta dòsa, mèi trimetilamina dens les hajòlas crusas, mès pòden les hèser gresilhar o –gràcia a lur rishessa en lipides– les preishar per n’en tirar un òli de bona qualitat. Mencionaram tanben los pinhons, granas deu pin franc, bien coneishuts.
Lo genèbre[8], frequent sus los plèirs calcaris, balha de fruits utilisats coma condiments e coma alcòl. En Guièna, n’en hasèvan un beuratge aperat ”genebreta”. Çò qu’es mens coneishut es que n’en pòden hèser una confitura[9].
Les falabregas[10] son de febla qualitat gustativa mès n’en hèsen a còps una licor en Provença[11].
Les ledonas, tipicas de la costèira, balhan lo ledonat, un béver deu Bassin d’Arcaishon vendut d’auts còps a Bordèu. Es generalament presentat coma una licor, mès coma lugissen a còps qu’es una licor petilhanta, pòdem supausar que seré en realitat un beuratge.
Les bolas deu sahuc son minjablas –shens abusar!– a condicion qu’èstin maduras e de preferéncia còitas. N’en hèsen gelada, chuc, siròc... Son utilisadas dens la quita industria agrò-alimentària dens de preparacions a basa de fruits roges o dens la grenadina.
Les còrnhas (fruits deu cornhièr, Cornus mas) son raras en Aquitània, pus comunas en Lengadòc. Saborosas, se minjan en geladas, confituras, mès tanben confidas a la sau, e l’alcòl que n’en tiran es redde perfumat. Lur òs perfumèva lo cafè d’auts còps.[12]
L’espina-vineta, fòrt rara en País d’Òc, a de fruits fòrt petits mès comestibles madurs; son comercialisats en Iran ont son aperatsزرشک) (zereshk); en Ozbequistan, sèrven de saburas per lo plov, un plat de ris, legumatge e carn.
Los fruits de l’argosièr an baucòp d’utilisacions: confituras, compòtas, glaças, condiments (en Asia)... Lo chuc, notadament, es rishe en vitaminas A, C (30 còps mèi que l’irange), E, F e P. Demb les granas e la carn deu fruit, hèsen tanben un òli qu’es un produït farmaceutic de l’Antiquitat avant e que s’utilisa en cosmetica.
Les carróbias[13] an de nombrosas utilisacions tanben: coma ersatz deu shocolat, coma additiu, dens la Boga Cidre (un béver tunisian), en haria, en melassa (pekmez en Turquia), etc.
Los fruits deu pudís (indigène, sus sòu calcari) e deu mahonià (orticòle vinent d’America) son utilisables demb precaucion, bien madurs en confitura[14]. Cruds o en excès, causan de trobles digestius.
Per acabar,’quò’s pas inutile de balhar una petita lista deus fruits que vau mèi evitar de gostar:
De color negra: craba-hulha, erilha, sanguin, sanguina, aumèc, sanguin negre, sanguin blanc, alatèrne, eule, tinturèir...
De color roja: mataplomb, agrèu, gringon, cugèra, espinglada...
De color blanca: visc, sinforina...
De color ròsa: crèba-hus...
Los fruits deu tèish son particulièrs: lur carn es la sola partida comestibla de la planta empenada. Lo rèste es absoludament mortau.
[1] http://la.cuisine-sauvage.org/les-plants/la-prunelle/prunelles-en-olivettes.html.
[2] ”Amarèl” en lengadocian, ”amarèu” en provençau. Lo fruit es aperat ”amarèla”.
[3] http://www.lerepublicain.net/le-broc-un-aperitif-local_30911.
[4] Pain d’oiseau en francés regionau de Bordèu.
[5] Atz achí la recèpta loseriana: http://cardoule.com/gastronomie/index.php?pg=recettes/confiture-de-cynorhodon.txt&lang=fr.
[6] La recèpta es sus http://www.swedishfood.com/swedish-food-recipes-desserts/217-rosehip-soup.
[7] Etnobotanista, doctor en sciéncias, es lo pus grand especialista francés en plantas comestiblas.
[8] Varianta ”gimbre”, qu’a balhat lo patronime Gimbre, lo toponime Gimbreda...
[9] Per exemple: http://www.recettesdecuisine.tv/recette-r11882/gelee+de+genievre/recette+gelee+de+genievre.html.
[10] En Gironda, apèram l’aubre ”abidèir” o ”perpinhan”. L’i vésem coma esséncia ornamentala.
[11] http://garrigue-gourmande.fr/index.phpoption=com_content&view=article&id=5043&Itemid=200.
[12] http://ailly.com/une-curiosit%C3%A9-la-cornouille/le-cornouiller-qualit%C3%A9s-et-vieilles-l%C3%A9gendes.
[13] O ”corrópias” en gascon.
[14] http://mahonia.canalblog.com/archives/2008/06/25/5793620.html.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#7 OK, mercés, lo bròc, ten, sabiá pas qu'entau 'pelavatz la "trousse-pinéte" daus Peitavins chas vos.
Per lo pudís, mercés de las precisions. Chas nos, l'i a tanben Ligustrum vulgare que 'pelem "pudent", entre autres.
Una darriera remarca, ai legit sus Sapiéncia occitana que se tròba Berberis vulgaris sus l'isla dau Casse qu'es forçadament non indigenéia au Canadà çò que podriá atestar que los Romans avián descubert l'America (puei que ne'n utilizavan beucòp las granas) : http://sapiencia.eu/%ef%bb%bfera-america-coneguda-per-roma/
#5
De vrai, i a quauquas confusions entre Frangula alnus (anc. Rhamnus frangula), Rhamnus cathartica, Viburnum lantana, Cornus sanguinea...
Aquí lo pudís es Viburnum lantana, çò que se compren quòra sènten l'audor que desgatja un còp secat.
Frangula alnus es la sanguina, que creish a nòste tanben sus sòu acide.
Sahuc : Sambucus nigra
Espina-vineta : Berberis vulgaris, solide.
Lo bròc es l'equivalent de la trousse-pinéte.
Mea culpa au subject de l'espina-vineta, ai totjorn cregut que l'espina-vineta èria la mesma chausa que l'espina-negra a causa dau "vin d'espina" mas m'avise que qu'es pas parier coma lo vin que se fai emb l'espina-vineta (qu'es, ela, berberis vulgaris, qu'es quò ?) .
La frucha de l'espina-negra (ieu dise lo boisson negre), tu ne'n parlas au començament (pruvas sauvatjas ; sabe pus coma disen en lemosin, tè, vau cherchar).
Desolat.
Mercés Gabrièu per quel article que m'a passionat. Dija, podriàs precisar mai suvent los noms latins que, daus còps, sei pas segur de saubre exactament de çò que parlas ?
Per exemple, en lemosin, l'i a mai d'un aubre, aubrilhon, aubrisson que podem 'pelar pudís o pudet o pudent. Per me, lo pudet negre (qu'es queraque ço que 'pelas "pudís" totparier), qu'es Rhamnus frangula, "bourdaine" en francés, qu'un tròba aquí en Lemosin, dins las landas umidas e torbieras mas coma dises que se tròba sus sòu calcari, ai 'gut un dobte puei que chas nos, qu'es totjorn sus sòu umide e acide.
Lo sahuc, qu'es lo suec/suecau ? (Vau verifiar dins un diccionari).
L'espina-vineta, qu'es lo fruch dau boisson negre o espina negra, "prunelle" en francés ? En peitavin-sentongés, disen l' "épine-vinéte" tanben e ne'n fan un aperitiu (aquí tanben en fach), la "trousse-pinéte" (aquí, disem pas entau per contra).
Mercés per las concessions, e per l'article.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari