Opinion
Lenga còrsa: una elaboracion mancada?
“Pace è salute”, de còps “paci è saluta”, valent a dire “patz e santat”, aital se ditz en lenga còrsa e aital seràn mos vòts als legeires en aqueste començament d’annada!
Es lo segond còp qu’escrivi un article sus Corsega, ont passèri las calendas, e degun s’estonarà pas que mon interès ane primièr a la lenga. Dins “Viatge en Corsega”, notèri los limits de la preséncia del còrs dins la societat de l’illa, lenga escricha, sempre mai escricha, mas fin finala pauc parlada.
Ara bensai vos atediarai un pauc amb d’observacions tecnicas mas que totun cresi importantas. Aquò dich, las convèrsas occitanistas s’afògan sovent quand se tracta d’estandardizacion, del biais d’articular la dignitat de la lenga nòstra, son unitat e sa varietat.
Totòm sap que lo còrs es una lenga italoromanica, e es sonque despuèi una epòca recenta que se considèra distint de l’italian estandard, lo toscan. Quand Pasquale de Paoli èra General, valent a dire cap de l’estat de Corsega, los còrses coneissián una situacion de diglossia amb doas varietats concurrentas de la meteissa lenga, lo còrs coma lenga bassa e l’italian coma lenga nauta, e aquesta situacion s’esperlonguèt fins a la debuta del sègle XX, amb l’introduccion progressiva, après l’annexion de 1769, del francés. L’estapa decisiva foguèt la fin de l’oficialitat de l’italian en Corsega, decidida paradoxalament per un òme d’origina còrsa, Napoleon III, qu’alestiguèt la dominacion de la lenga francesa.
Uèi, doncas, lo còrs seriá una lenga italoromanica, de còps qualificada d’”italica”, per li dire pas “italiana”, per de rasons evidentas qu’empachan pas qu’aja agut pogut veire de parlaires de còrs e d’italian charrar entre eles. S’es difusat e mai impausat dins l’illa lo concèpte de lenga polinomica, teorizat per Ghjuvan Battista Marcellesi, segon lo qual lo còrs es una lenga perque sos parlaires lo veson aital. Aquò fa pensar a la lenga Ausbau, o lenga per elaboracion, conceptualizada, entre autres, per Heinz Kloss, mas m’a totjorn semblat que la lenga polinomica teniá la caracteristica pròpria d’acceptar totas sas variacions sens cap de ierarquia intèrna. Se poiriá dire que, contrariament a çò que se passèt pel catalan que desvolopèt una codificacion precisa, totun nuançada pel pluricentrisme, lo còrs refusa l’estandardizacion.
D’efièch, dins l’ensenhament, dins los mèdias, res sembla pas impausar una varietat de lenga sus una autra, malgrat una diversitat puslèu granda, del nòrd al sud de l’illa, e los professors de còrs se devon adaptar als parlars locals, coma o fan los professors d’occitan se, gascons, an d’ensenhar en Provença, per exemple. Un modèl de democracia lingüistica? De respècte de la varietat?
Òc, se los parents aguèsson contunhat de parlar la lenga còrsa als filhs: en aquel cas, lo drollet o la drolleta poiriá escriure la lenga que li seriá estada transmesa dins l’espaci de la familha. Mas, en realitat, la transmission intergeneracionala es febla en Corsega, e fòrça familhas comptan amb los grands (se parlan còrs e se de blocatges diglossics los empedisson pas de parlar als felens çò que volguèron pas transmetre als filhs) o amb l’escòla (gràcias a l’ensenhament primari, sobretot) per que la lenga passe las generacions. Amb una lenga que, coma o escriguèri dins mon article precedent, se legís de mai en mai, lo jove còrs, lengacopat dins sa familha o eissit, coma o soi, d’un mitan allofòn, deu acarar un maquís (sens jòc de mots) de formas divèrsas. Per aiçò sembla que la polinomia entrepache l’aprendissatge, al qual fa mestièr de regularitat per estabilizar lo sistèma que se met en plaça en nosautres quand estudiam una lenga. A ieu, per exemple, sens ligams de familha amb de corsofòns, me costèt d’aprene lo còrs, amb la dificultat suplementària d’èsser dins una vila, Aiacciu, que se situa dins una zòna de transicion, coma o pròva l’esitacion entre “pace è salute” e “paci è saluta” qu’i observèri fa qualques setmanas dins l’afichatge public dels vòts per l’an nòu.
Aquesta polinomia, digam-o, entrepacha tanben la coeréncia que se poiriá esperar d’una usança administrativa. Cossí li dire, per exemple, a l’administracion insulara, la Collectivat territoriala de Corsega? Cullettività/cullittività territuriale/tarrituriale/tarrituriali di Corsica?
La manca d’estandardizacion concernís pas sonque l’acceptabilitat de tota la variacion intèrna en tota situacion: pòt pertocar l’ortografia. S’atròba que, coma l’italian (o lo catalan e lo gascon), lo pronom personal complement es enclitic après un infinitiu. Doas practicas graficas concorron: escriure l’infinitiu e lo pronom en un mot (rispondemi, me respondre), del biais italian (rispondermi), o los separar (risponde mi), segon una usança pauc frequenta dins las lengas romanicas e que, pensi, dificulta la lectura perque se poiriá prononciar mi coma se foguèsse accentuat. Quand l’infinitiu es oxiton (parlà), se pòt escriure siá parlammi, amb una geminacion que s’explica per las leis foneticas del còrs, siá parlà mi. Quand un nom o un adjectiu es proparoxiton, l’usança trantalha tanben: cal escriure pòpulu (pòble), amb un accent grafic, coma o fariá lo castelhan, o populu coma l’italian popolo? En mai d’aquò, de còps un meteis autor se contraditz: Pasquale Marchetti, a l’origina de la codificacion del sistèma grafic actual, dins son obratge de 1971 amb Dumenicantone Geronimi (que foguèt lo principal del collègi de mon adolescéncia), Intricciate è cambiarine, a cambiat de vejaire sus d’unes ponches. Per exemple, a quitat d’escriure hè, è, e (es, e, las), amb una h que permetiá de destriar los dos primièrs mots, per lor preferir è, e, e, çò que torna sarrar lo còrs de l’italian (è, e, le).
Creis la confusion amb l’impression, de part de parlaires del sud de l’illa, entre los quals l’escrivan Rinatu Coti, que la polinomia es pas vertadièrament respectada, que las formas del nòrd dominan, dins lo cant e dins los mèdias.
Totun, una solucion existissiá e existís encara: l’estandardizacion pluricentrica. N’ai trobada la sola propòsta clara, que ieu sàpia, dins una gramatica de 1984, L’usu di a nostra lingua, redigida per un arqueològ, Paulu Maria Agostini. L’autor prepausèt, per exemple, de grafias englobantas (nostra – nòstra – pòt correspondre foneticament a noscia, cavallu a cavaddu – caval) e una simplificacion de la conjugason en doas zònas, lo nòrd e lo sud, que cèrtas pòt semblar arbitrària mas permet de conciliar la regularitat necessària a l’aprendissatge e la bipolaritat fondamentala de la lenga, entre lo toscan e lo gallurés de Sardenha.
Sens estandardizacion pluricentrica, se poiriá creire, fin finala, que l’estandard del còrs... es l’italian! Amb lo problèma aquest, totun, que los còrses coneisson fòrça mens lo toscan que fa un sègle. Dins lo Corsica Sera, lo jornal del ser de France 3 Corse, es estranh de veire de reportatges en lenga còrsa sens los sotatítols que se mòstran a la television cada còp qu’un italofòn s’exprimís.
Lo còrs o una elaboracion mancada que l’abandona a la mar?
Es lo segond còp qu’escrivi un article sus Corsega, ont passèri las calendas, e degun s’estonarà pas que mon interès ane primièr a la lenga. Dins “Viatge en Corsega”, notèri los limits de la preséncia del còrs dins la societat de l’illa, lenga escricha, sempre mai escricha, mas fin finala pauc parlada.
Ara bensai vos atediarai un pauc amb d’observacions tecnicas mas que totun cresi importantas. Aquò dich, las convèrsas occitanistas s’afògan sovent quand se tracta d’estandardizacion, del biais d’articular la dignitat de la lenga nòstra, son unitat e sa varietat.
Totòm sap que lo còrs es una lenga italoromanica, e es sonque despuèi una epòca recenta que se considèra distint de l’italian estandard, lo toscan. Quand Pasquale de Paoli èra General, valent a dire cap de l’estat de Corsega, los còrses coneissián una situacion de diglossia amb doas varietats concurrentas de la meteissa lenga, lo còrs coma lenga bassa e l’italian coma lenga nauta, e aquesta situacion s’esperlonguèt fins a la debuta del sègle XX, amb l’introduccion progressiva, après l’annexion de 1769, del francés. L’estapa decisiva foguèt la fin de l’oficialitat de l’italian en Corsega, decidida paradoxalament per un òme d’origina còrsa, Napoleon III, qu’alestiguèt la dominacion de la lenga francesa.
Uèi, doncas, lo còrs seriá una lenga italoromanica, de còps qualificada d’”italica”, per li dire pas “italiana”, per de rasons evidentas qu’empachan pas qu’aja agut pogut veire de parlaires de còrs e d’italian charrar entre eles. S’es difusat e mai impausat dins l’illa lo concèpte de lenga polinomica, teorizat per Ghjuvan Battista Marcellesi, segon lo qual lo còrs es una lenga perque sos parlaires lo veson aital. Aquò fa pensar a la lenga Ausbau, o lenga per elaboracion, conceptualizada, entre autres, per Heinz Kloss, mas m’a totjorn semblat que la lenga polinomica teniá la caracteristica pròpria d’acceptar totas sas variacions sens cap de ierarquia intèrna. Se poiriá dire que, contrariament a çò que se passèt pel catalan que desvolopèt una codificacion precisa, totun nuançada pel pluricentrisme, lo còrs refusa l’estandardizacion.
D’efièch, dins l’ensenhament, dins los mèdias, res sembla pas impausar una varietat de lenga sus una autra, malgrat una diversitat puslèu granda, del nòrd al sud de l’illa, e los professors de còrs se devon adaptar als parlars locals, coma o fan los professors d’occitan se, gascons, an d’ensenhar en Provença, per exemple. Un modèl de democracia lingüistica? De respècte de la varietat?
Òc, se los parents aguèsson contunhat de parlar la lenga còrsa als filhs: en aquel cas, lo drollet o la drolleta poiriá escriure la lenga que li seriá estada transmesa dins l’espaci de la familha. Mas, en realitat, la transmission intergeneracionala es febla en Corsega, e fòrça familhas comptan amb los grands (se parlan còrs e se de blocatges diglossics los empedisson pas de parlar als felens çò que volguèron pas transmetre als filhs) o amb l’escòla (gràcias a l’ensenhament primari, sobretot) per que la lenga passe las generacions. Amb una lenga que, coma o escriguèri dins mon article precedent, se legís de mai en mai, lo jove còrs, lengacopat dins sa familha o eissit, coma o soi, d’un mitan allofòn, deu acarar un maquís (sens jòc de mots) de formas divèrsas. Per aiçò sembla que la polinomia entrepache l’aprendissatge, al qual fa mestièr de regularitat per estabilizar lo sistèma que se met en plaça en nosautres quand estudiam una lenga. A ieu, per exemple, sens ligams de familha amb de corsofòns, me costèt d’aprene lo còrs, amb la dificultat suplementària d’èsser dins una vila, Aiacciu, que se situa dins una zòna de transicion, coma o pròva l’esitacion entre “pace è salute” e “paci è saluta” qu’i observèri fa qualques setmanas dins l’afichatge public dels vòts per l’an nòu.
Aquesta polinomia, digam-o, entrepacha tanben la coeréncia que se poiriá esperar d’una usança administrativa. Cossí li dire, per exemple, a l’administracion insulara, la Collectivat territoriala de Corsega? Cullettività/cullittività territuriale/tarrituriale/tarrituriali di Corsica?
La manca d’estandardizacion concernís pas sonque l’acceptabilitat de tota la variacion intèrna en tota situacion: pòt pertocar l’ortografia. S’atròba que, coma l’italian (o lo catalan e lo gascon), lo pronom personal complement es enclitic après un infinitiu. Doas practicas graficas concorron: escriure l’infinitiu e lo pronom en un mot (rispondemi, me respondre), del biais italian (rispondermi), o los separar (risponde mi), segon una usança pauc frequenta dins las lengas romanicas e que, pensi, dificulta la lectura perque se poiriá prononciar mi coma se foguèsse accentuat. Quand l’infinitiu es oxiton (parlà), se pòt escriure siá parlammi, amb una geminacion que s’explica per las leis foneticas del còrs, siá parlà mi. Quand un nom o un adjectiu es proparoxiton, l’usança trantalha tanben: cal escriure pòpulu (pòble), amb un accent grafic, coma o fariá lo castelhan, o populu coma l’italian popolo? En mai d’aquò, de còps un meteis autor se contraditz: Pasquale Marchetti, a l’origina de la codificacion del sistèma grafic actual, dins son obratge de 1971 amb Dumenicantone Geronimi (que foguèt lo principal del collègi de mon adolescéncia), Intricciate è cambiarine, a cambiat de vejaire sus d’unes ponches. Per exemple, a quitat d’escriure hè, è, e (es, e, las), amb una h que permetiá de destriar los dos primièrs mots, per lor preferir è, e, e, çò que torna sarrar lo còrs de l’italian (è, e, le).
Creis la confusion amb l’impression, de part de parlaires del sud de l’illa, entre los quals l’escrivan Rinatu Coti, que la polinomia es pas vertadièrament respectada, que las formas del nòrd dominan, dins lo cant e dins los mèdias.
Totun, una solucion existissiá e existís encara: l’estandardizacion pluricentrica. N’ai trobada la sola propòsta clara, que ieu sàpia, dins una gramatica de 1984, L’usu di a nostra lingua, redigida per un arqueològ, Paulu Maria Agostini. L’autor prepausèt, per exemple, de grafias englobantas (nostra – nòstra – pòt correspondre foneticament a noscia, cavallu a cavaddu – caval) e una simplificacion de la conjugason en doas zònas, lo nòrd e lo sud, que cèrtas pòt semblar arbitrària mas permet de conciliar la regularitat necessària a l’aprendissatge e la bipolaritat fondamentala de la lenga, entre lo toscan e lo gallurés de Sardenha.
Sens estandardizacion pluricentrica, se poiriá creire, fin finala, que l’estandard del còrs... es l’italian! Amb lo problèma aquest, totun, que los còrses coneisson fòrça mens lo toscan que fa un sègle. Dins lo Corsica Sera, lo jornal del ser de France 3 Corse, es estranh de veire de reportatges en lenga còrsa sens los sotatítols que se mòstran a la television cada còp qu’un italofòn s’exprimís.
Lo còrs o una elaboracion mancada que l’abandona a la mar?
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#9 "Toteis leis especialistas dison que lo còrs dau nòrd e lo còrs dau sud apertenon a una meteissa lenga"
"Toteis" ? Quina decepcion. Passam d'un còp del scientific a l'ideologic. Del professional a l'amator.
#9 Òc, Domergue. Me demandi s'aquò ven pas de mapas estranhas qu'ai agut vistas en circulacion dins l'occitanisme que presentavan Corsega talhada en dos: d'un caire "còrses italians", d'autre "còrses sardes"...
#7 En lingüistica romanica —e en lingüistica seriosa—, ges d'especialista a pas jamai dich que i auriá doas lengas autoctònas en Corsega.
Toteis leis especialistas dison que lo còrs dau nòrd e lo còrs dau sud apertenon a una meteissa lenga.
Lo debat, en lingüistica, es de saber se l'ensemble còrs forma una lenga distinta de l'italian o s'es un grop dialectau italian.
#7 Me sembla excessiu de dire que i a doas lengas còrsas, d'un caire perque i a un sentiment unitari, e d'autre caire perque i a d'elements comuns que malgrat la diversitat dels parlars percorron l'illa, coma los fonèmas "chj" e "ghj", la sonorizacion de las consonantas, las alternàncias vocalicas, l'article definit "u, a", lo mot-frasa "ié" (òc), de correspondéncias fòrtas dins la conjugason e dins lo lexic. Per contra, i a una bipolaritat fondamentala que, per ieu, justifica una estandardizacion pluricentrica.
Ai oblidat que i aviá d'enclavas liguras (genoesas) a Calvi (desapareguda) e a Bunifaziu (fragila).
Es logic que los còrses capitan pas plan a uniformizar en una lenga unica doas lengas plan diferentas, l'italian central del Nòrd de l'illa, e lo còrse del Sud. Es coma se nos demandàviatz, als occitans, d'uniformizar a l'encòp nòstres dialectes e lo peitavin-sentongés. E coma lo senhalatz, lo primièr problèma es l'utilizacion (e la visibilitat) de la lenga.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari