Òc, aquò es de grandeur! En aprenent lo francés, un(a) designer de mòda d’Itàlia ganha una compreneson mai granda del catalanovalencian e, dins una mendre mesura, del castelhan e del portugués, e quitament del romanés – aital coma del sard, occitan, galèc, eca. – Merci! Li poiriá èsser util a l’ora de vestir diferent(a)s modèls de cabeladura bruna. Mas, de fach, se prevei un tour per divèrsas capitalas latinas, alavetz parler francés es un bon détour, subretot ara qu’es demodé tanben. E mai se ditz tanben parlar a Barcelona (e Tolosa), s’ausís hablar a Madrid o falar a Lisbona (e Compostèla), sens parlar d’a vorbi a Bucarèst. Un détour aital coma lo language anglés o deguèt èsser pels locutors de spreeken germanics d’aquel temps que la langue française èra la lingua franca.
 
Me demandi cossí se despatolhavan los germans dins lo nòrd freg amb la lenga de Napoleon mentre que regnava (la lenga, vòli dire). Aquí aval, solelhava. Per nosautres, los latins, es fòrça mai aisit d’aprene. Coma romanç es un pauc estranh – siam onèstes –, totun se podiá aprene (o lor digas pas als franceses, mas es aital; oblides pas que lo francés pren son nom dels francs, una tribú germanica!). A la diferéncia de l’anglais a l’ora d’ara, dempuèi que la reina Victòria e après ela l’Oncle Sam prenguèron las retnas. Per aquò, es pas evident que nòstre amic plan estilat d’Itàlia (o amiga) aja capitat d’aprene l’anglés. Alavetz, cossí comunica dins totas aquelas vilas latinas? Lo pòdon parlar las gents d’ailà?
 
Los latins, partejan pas cap de lingua romana (latin o francés, per exemple) ni tongue barbara (anglés), recorron espontanèament a las bonas vièlhas tecnicas de l’acomodacion (assimilacion parciala) e de l’intercompreneson. De mots bèls per qualificar un estèc que los italians utilizan lèumens quora coneisson de nòus amigos a Madrid: dison “Hola” e contunhan puèi la convèrsa en italian, qu’es fòrça comprenesible ailà. Tant coma los espanhòls a Roma pòdon dire “Ciao” als amichi (o es amici? Aquò rai!). Doncas, dins de situacions informalas coma aquelas mas tanben per la lectura, las lengas romanicas pòdon encara foncionar, dins una cèrta mesura, coma de “dialèctes” d’una meteissa lenga: lo romanç, un latin que viu, e mai quinze sègles après la casuda de Roma!
 
Aquela meravilha es possibla perque, d’efièch, sèm una familha mediterranèa. O sabes dejà: sèm fòrça units. Lo manten, fins fa vertadièrament pauc, de la nòstra benvolguda lingua latina (la mamma!) coma lenga de cultura a evitat una divergéncia gròssa e a permés una cèrta coordinacion (mas lo romanés, la filha rebèla, evitèt un pauc lo contraròtle parental, lo temps d’una aventura amb l’eslau eclesiastic, hmm). En mai d’aquò, los escambis istorics intenses entre païses latins (totjorn la màfia!) an fòrça encoratjat la “re-union” lingüistica (e culturala): la fèsta! Doncas, nos comprenèm pro plan. Encara que tanben avèm de còps qualques dramas (es lo temperament!).
 
Mas après la fèsta, trabalham. Tornem doncas a la virada internacionala de presentacion de la nòva colleccion d’estiu. Cossí comunican los latins dins de situacions mai formalas? L’acomodacion e l’intercompreneson se pòdon encara far. Pr’aquò, dins una reünion de negòcis o dins un corrièr electronic comercial, l’improvisacion de mesclas lingüisticas o lo risc d’aver de malentenduts semblan pas brica apropriats (la claretat e l’estil son importants!). Donc òc, los que pòdon parlar “britanic” (qu’es coma dire lo castelhan “espanhòl”) l’utilizan, de segur. Facilita la comunicacion e a l’ora d’ara demòra professional; MAS utilizar un parlar germanic entre latins es en realitat absurd e traís lo nòstre patrimòni comun. Ausisses las paraulas de Cesar que se lamenta d’aquela traïson novèla? Tu quoque, fili mi! Se virariá dins son cròs se sabiá que uèi los quites toristas latins participan a la conspiracion! I auriá pas en realitat una autra opcion?
 
Ara, pensa a aqueles vikings del nòrd, que se son rafinats fa pas gaire. Prèsan fòrça lo nòstre art sublim, lo vin, lo clima caud, las fèstas e las sièstas. Venon cada an per se pausar (los sacatges se son acabats, gràcias a Dieu). E parlan anglés (ara son eles que s’alègran). Pr’aquò, aquí, aquela lenga germanica lor es utila de verai? Los portugueses e los romaneses se son benlèu acostumats al parlar dels filmes nòrd-americans a dich de los agachar en version originala sostitolada (mas respondre es un autre afar). Ça que la, los latins mantenon en general amb orguèlh lors lengas (quitament pel concors de l’Eurovision, que la lingua de Camões ganhèt en 2017!). De manièra que nòstres visitaires nordics an pas d’autra opcion que d’aprene un pauc de romanç se vòlon interagir endacòm mai que dins d’ostalariás e de restaurants.
 
Quina varietat romanica lor calriá aprene als non latins? Sosquem los avantatges que caduna d’elas a en defòra de sas frontièras. La langue de Molière l’avèm dejà escartada, oui. Los catalans intervendràn lèu per suggerir (s’encreson, tè!) que lor llengua de Ramon Llull es – amb sa bessona, la lenga dels trobadors – un ponch lingüistic mejan per sa geografia. Mas qui se tafura per eles? La lengua de Cervantes te permet tanben de gausir de fados o demandar una pizza, quitament una paella. Pr’aquò, es pas de romanç intermediari (o es encara mens sa sòrre iberica, amb sa bessona, la lingua de Rosalía), en particular se preveses de pojar sus una tour metallica o explorar de castèls trevats. Bon astre amb la limba lui Eminescu (malgrat l’arderosa identitat latina de sos locutors). Una melhora dintrada al romanç e sas diferentas passions se pòt far amb la conservatritz lingua de Dante, que manten sovent la forma originala pròtoromanica que las autras lengas an perduda: bĕne (lat.) > bène (pròtorom. e ita.) >bine, bien, ben, bem, bé. Mas pas totjorn: bŏnam (lat.) >bòna (pròtorom. e cat.) >buona (ita.), buena, bona, bonne, boa, bună. Lo romanç ideal combinariá bène e bòna, qu’englòban e explican las diferentas variantas.
 
Es per aquò que los alemands, eficaces e agaçats per nòstre caos, començan dirèctament amb lo latin. Demest eles, fòrça an passat d’annadas a aprene, amb disciplina, la lenga de Roma (a ela conduson totes los camins!). Servís d’introduccion, sens dobte. Totun, es una dintrada centrala al romanç per darrièr (me malinterprètes pas!): es un détour de 2000 ans! La vertat es que lo latin classic es estat modernizat al cors dels sègles, amb de mots novèls a mesura qu’apareissián de concèptes novèls (recebèm una titatio del Papa cada jorn). Pr’aquò, remembra que, levat sa prononciacion – e en partida solament –, nòstre estandard comun tradicional es practicament pas estat actualizat en acòrdi amb l’evolucion generala de la gramatica de las lengas vivas (perqué auriam besonh de las declinasons ara?). Lo latin es donc vengut fin finala incomprenesible per nosautres, coma lo grèc ancian o pòt èsser pels grècs modèrnes.
 
L’actualizacion del latin foguèt empachada per la manca d’unitat politica après la casuda de l’Imperium Romanum, aital coma, segon mon vejaire, pel ròtle addicional de lingua franca que lo latin aguèt dins de grands airals del cristianisme, ont una nòva Roma capitèt d’espandir son influéncia (rai, un imperialisme tornarmai!). E aquelas personas, Dieu enclaus, en defòra de las ancianas frontièras, èran pas interessadas per l’evolucion. Lingua aeterna. De manièra que, fin finala, cada país latin se regussèt las margas e faguèt una actualizacion locala de l’estandard, per un usatge intèrne. Et voilà çò que nomenam ara las lengas romanicas. Mas lo vent a virat darrièrament. La comunicacion entre latins a extraordinàriament aumentat (Erasmus!) e los païses romanofòns, tant en Euròpa coma en America, son a intensificar los contactes sempre mai. Amai, nòstres amics europèus an besonh d’una dintrada centrala al romanç per davant.
 
Rebecca Posner de l’Universitat d’Oxford afirmèt, fa dejà qualques decennis, que la creacion d’una interlenga romanica es pas “fòra dels limits de çò possible” (The Romance languages. 1996: 344). Al sègle XX, de (novèls) estandards foguèron desvolopats per d’especialistas. Es lo cas pel grèc, lo chèc, l’afrikaans, lo basco o lo romanch, per mencionar pas que qualques exemples de diferentas familhas. Òm apèla aquò codificacion e es una branca de la lingüistica aplicada. Doncas, una actualizacion de l’estandard comun dels latins es possibla. E fa tròp de temps que se fa esperar (ne i a pro de mañana, mañana!). Tot çò qu’avèm besonh per metre la maquina en marcha es de volontat e l’ajuda de la metodologia scientifica (los usatgièrs prendràn la seguida, coma n’es costuma). De fach, un projècte internacional, Vía Neolatina, trabalha dempuèi mai de dètz ans sus una tala codificacion. Una nòva varietat panromanica, una sintèsi de la variacion existenta que pòsca èsser representativa del romanç dins son ensemble, serà prepausada dins un futur pròche. La primièra version se pòt ja consultar sus www.neolatino.eu (vai donar una ulhada!). Es coma d’italian melhorat, amb bène e bòna.
 
II
 
Evidentament, los latins convergisson dins l’Euròpa actuala en contacte amb doas autras grandas familhas lingüisticas (las lengas germanicas e eslavas) e d’autres grops lingüistics mai restrenches. Alara, an besonh non solament d’un neolatin per comunicar entre eles, mas tanben d’un biais d’interagir amb d’autres europèus. Avèm mestièr aquí d’una estrategia comuna. Aürosament, las familhas eslava e germanica trabalhan tanben vèrs lor pròpria convergéncia lingüistica. E los europèus mai avançats dins aquel movement complementari son, o te creiràs pas, los de l’èst. Lo intereslau, qu’a dejà recebut una granda atencion de la part de la premsa, es quitament utilizat dins lo rodatge d’un nòu filme, The painted bird, basat subre una istòria que se debana dins una region eslava indeterminada. Òsca! Aurem aital lo neolatin, l’intereslau e lo germanic. Tres lengas.
 
Justament, l’objectiu actual de l’Union Europèa es que totes los europèus parlen tres lengas. Ça que la, s’agís del parlar mairal plus doas lengas mai, quinas que sián! Aquela politica lingüistica es corrècta, mas dona sus una dispersion e, doncas, resòlv pas las necessitats comunicativas d’Euròpa. La resulta es que la lenga mondiala, l’anglés, marcha sul nòstre continent e que la politica de facto acaba per èsser lo “nòrd-american” (qui sap ara quina lenga poiriá arribar dins lo futur: saique lo mandarin?). Per aquò, e mai capitam de complir aquel “objectiu del multilingüisme” (oficialament, se sona aital), lo que ganha la partida es lo monolingüisme. E es lo visitaire (“E pluribus unum” es sa devisa). Se nos preocupam vertadièrament de las diferentas lengas d’Euròpa, avèm besonh d’una politica linguistica que siá non solament practica e naturala (excusatz, esperantistas!), mas tanben respectuosa de la diversitat e que siá neutra, evidentament.
 
En mai d’aquò, la lenga dels Estats Units (great country!), per tant utila que siá dins lo monde de uèi, poiriá d’efièch geinar lo desvolopament d’Euròpa. I a d’estudis que mòstran que los europèus de uèi religan l’identitat nacionala mai que mai a la lenga. Pas a las costumas, al luòc de naissença, ni a la religion, mas al biais de parlar. Per aquò, se cal demandar cossí una freja aisina de comunicacion coma l’anglés es per los europèus continentals (o exagèri?) los pòt far se sentir mai europèus. Ni mai capita pas de manténer los britanics dins l’UE! En definitiva, lo globish a pas res de veire amb Euròpa (lo poiriam dire un jorn “europèu”?). Per contra, lo germanic, lo romanç o l’eslau son pròpris a la grand majoritat dels europèus (los angleses enclauses!). Amai, partejan una meteissa moder/matre/mati. Una familha enòrma! Òc, aquò poiriá afortir l’identitat supranacionala europèa!
 
Donc, quina es l’idèa exactament? De convèrsas multilinguas. Per la comunicacion internacionala, los europèus utilizarián l’estandard de segond nivèl de lor lenga (neolatin, intereslau, eca.) e los autres serián capables de comprene, puèi qu’aurián estudiat tanben los fondaments d’autras familhas lingüisticas (una competéncia passiva bastariá). Aprene l’estandard internacional de ta lenga es pas coma aprene una lenga entièrament novèla, e aprene de comprene una autra lenga es fòrça mai aisit que d’aprene a la parlar. De manièra qu’amb aquela politica lingüistica coordenada (e en agachant pus de filmes europèus!), nosautres, los europèus, poiriam èsser capables de comunicar entre nos en servant (e en desvolopant) nòstre patrimòni lingüistic aimat.
 
Soïssa nos ofrís d’exemples de comunicacion multilingua amb de lengas de diferentas familhas. Los soïsses, que parlan quatre lengas nacionalas e qu’aiman lor cultura (as dejà ausit las maravilhosas trompas dels Alps?), vivon amassa e subrevivon pro aüroses sens recórrer a cap de lingua franca estrangièra. Una de las doas cambras de lor parlament (lo Conselh dels Estats) a quitament pas cap d’interprèts. T’imaginas? S’ara los europèus aplicam la comunicacion multilingua a los estandards internacionals, Michelle de París poiriá parlar en neolatin a Boris de Zagrèb e a Karina de Copenaga e, de contunh, aqueles dos poirián respondre respectivament en intereslau e en germanic. Cadun d’eles utilizariá sa lenga pròpria e comprendriá los autres dos. Per aténher aquò, sonque cal que los europèus nos conescam lingüisticament melhor entre nos. Imagina-te que nos conescam e nos comprengam vertadièrament! L’anglés blòca aquela descubèrta mutuala.
 
La lenga de Shakespeare es estonanta e meravilhosa, so true. D’efièch, es ma lenga natala de per ma maire. Mas es tant incresibla e meravillosa coma o son las nombrosas autras lengas que son dejà estadas o son a èsser substituïdas per ela. En Euròpa, lo scots e lo galés se tròban dins una situacion vulnerabla, lo gaelic irlandés e lo gaelic escocés son en perilh, lo cornic e lo manés se tròban dins una situacion critica (moriguèron dejà un còp). E ara, en defòra de las Illas Britanicas, lo neerlandés e d’autras lengas d’amplor pichòta o mejana pèrdon de mai en mai de contèxtes d’usatge. Islàndia a dejà començat de sonar l’alèrta per sauvar sa lenga. Son las grandas lengas las solas a l’abric? Nos i cal prene seriosament.
 
2019 foguèt declarada per l’UNESCO (ONU) Annada Internacionala de las Lengas Autoctònas per far prene consciéncia que la diversitat lingüistica (coma la diversitat culturala o ecologica) es una part decisiva del patrimòni e del futur del monde. Cada lenga es una ressorsa estrategica per respondre a de provocacions importantas que nos poirián èsser somesas a totes nosautres. Dich autrament, la pèrda de quina lenga que siá sus la planeta es una pèrda per l’umanitat tota.
 
Avèm la responsabilitat partejada de prene suènh de la diversitat lingüistica. E ara, amb lo Brexit (please, remain!), avèm l’oportunitat de tornar pensar lo ròtle de l’anglés en Euròpa. Una estrategia alternativa que nos poiriá ajudar es l’organizacion de nòstras familhas lingüisticas mejançant los estandards internacionals. Considerem-o! Eslau, germanic, romanç: tres lengas per aimar e unir melhor Euròpa. “In varietate Concordia”, aquela es la devisa nòstra.