Bandièra01 1180x150: Comuna de Tolosa

Opinion

Patronims occitans dins las Americas (II): Guadalope e nòtas sus Martinica

Laurenç Revèst

Laurenç Revèst

Escrivan, traductor. Dialectològue, Doctor en lingüistica. President onorari dal Centre Cultural Occitan País Nissart e Alpenc.

Mai d’informacions
Malgrat lo fach d’aver trabalhat despí de temps sus la diaspòra occitana, e d’aver relevat los fogals d’acuèlhs principals coma los Estats-Units d’America -per los occitans de Pemont e los valdeses en particular- (notar que manca un trabalh precís sus las traças d’occitan per exemple dins lo francés cajun, cf. DAVIES Peter, 2005: “En novèla França una distincion s’es creaa entre la koïne de Quebec […] e [la koïne d’] Acadia, que los colons venian sovent dal sud de Léger e utilizavan de dialèctes sempre colorats per l’occitan parlats en Peitau e Santonja al sègle XIII” p. 684 in JOHNSTON Cristina, France and the Americas: Culture, Politics, and History), coma lo Mexic (amb los occitans d’Ubaia -ligats a Loisiana-) o ancara Argentina (Pigüé per los roergats)… foguèro susprés de descobrir d’autres fogals d’acuèlh - ges conoissuts de la literatura occitana – coma la Cariba.
 
A la diferéncia de la diaspòra occitana ja vista fòra de la Cariba que l’occitanitat relèva d’un fenomèn de poblament per d’occitans, l’occitanitat presenta dins las Antilhas relèva de fenomèns variats. Pòt èstre visibla amb los patronims dals occitans qu’an poblat l’airal e per la denominacion occitana de l’espaci. Mas subretot pòt se veire lo mai frequentament per la denominacion occitana d’esclaus afranquits qu’an pilhat lo nom de lor ancian mèstre occitan o lo nom occitan dal luec que s’i trobavan.
 
Après Haití, veguèm Guadalope, una terra increïblament marcaa per l’occitanitat, per los patronims coma los toponimes. E aparentament que recebèt una notabla influéncia de l’occitan dins lo creòl guadalopean (cf. los comentaris d’Eric 971 e de C. dins mon opinion precedenta). Lo novèl monde es totjorn per descubrir!
 
 
1. Patronims occitans:
 
Coma per Haití, lo nombre de personas amb un nom occitan es pron important per poler los illustrar amb de portaires celèbres guadalopeans.
 
— “Adémar” Ademar, varianta d’Asemar, patronim corrent en Provença. Citam Luc Adémar actual cònsol de Gourbeyre.
 
— “Bourgarel” Borgarèl, patronim occitan marselhés o tolosan. Citam Adrien Bourgarel cònsol de Pointe-à-Pitre a la mitat dal sègle 20
 
— “Caussade” Cauçada, patronim bigordan. Citam Gratien-Fabien Caussade, cònsol de Pointe-à-Pitre a la mitat dal sègle 19.
 
— “Chaulet”, patronim perigòrd. Citam Philippe Chaulet, cònsol de la comuna de Bouillante a la fin dal sègle 20.
 
— “Delgrès”, patronim sud-cevenòl (ne’n sabèm ren mai precisament). Cal citar de segur Louis Delgrès (1766-1802), coronèl d’infantaria de las fòrças armaas de la Bassa-Terra, abolicionista, es conoissut per la proclamacion antiesclavagista firmaa dal sieu nom de 1802, simbòl de la resisténcia de Guadalope a las tropas imperialistas napoleonianas. Es l’enfant natural d’Elisabeth Morin e de Louis Delgrès blanc creòl martiniqués de Saint-Pierre que fuguèt recebeire dal Rei e director dals Domènis dal Rei a Tobago (actual país independent de Trinidad e Tobago, país egalament poblat per d’occitans).
 
— “Jugla” Juglar (varianta de joglar), patronim gascon bordalés. Citam Charles Emmanuel Saint-Clair Jugla cònsol de Pointe-à-Pitre dins la segonda mitat dal sègle 19.
 
— “Laguerre” La Guerra (ligat a Daguerra?”, patronim corrent dins lo Comtat de Foish. Citam Jean-Emmanuel Laguerre reire cònsol de Goyave.
 
— “Lasserre” La Serre, patronim corrent en Gasconha (subretot dins las Landas). Citam Vincent Lasserre cònsol de Terre-de-Bas al principi dal sègle 19.
 
— “Lognos” (dificil de saber coma cal escriure “Lonhòls”?) patronim de Bas-Lengadòc. Citam Jean-Pierre Lognos cònsol de la comuna de las “Saintes” a la fin dal sègle 19.
 
— “Lurel”, Lurèl, patronim d’Aut-Lengadòc (subretot carcinòl). Citam Victorin Lurel president dal Conselh regional e ancian cònsol de la comuna de Vieux-Habitants.
 
— “Megy” Metgi (= lo metge, lo medecin), patronim vivaroalpenc (subretot dals Alps). Citam Fernand Megy ancian cònsol de Gourbeyre.
 
— “Molinié” de l’occitan Molinièr, patronim d’Aut Lengadòc (subretot dins Carcin). Citam Louis Molinié cònsol actual de la comuna de Terre-de-Haut.
 
— “Plantier” patronim alvernhat (subretot vivarés) o de Bas-Lengadòc (Cevènas). Citam Rolland Plantier cònsol actual de Vieux-Fort.
 
— “Reimonenq” Raimonenc (deribat de Raimon, que se rapòrta a Raimon, a Tolosa la ciutat “(rai)mondina”?), patronim provençal o gascon bordalés. Citam Joseph Reymonenq cònsol de Sainte-Rose dins la primiera mitat dal sègle 20 o los establiments “Bellevue-Reimonenq” sus la quita comuna amb lo musèu dal ròm.
 
 
2. Toponims occitans:
 
Cal signalar un nombre pròpi important de toponims occitans en Guadalope. Una part importanta - mas non la soleta - ven de patronims.
 
— Las comunas de “La Désirade” (e una iscla, en creòl Dézirad o Déziwad), de l’occitan “La Desirada” (en francés seria “Désirée”), e de “Gourbeyre” (en creòl Goubé) “Gorbaire” (deribat possible de l’occitan “gòrba”?), que ven dal patronim alvernhat en omenatge a Jean-Baptiste-Marie-Augustin Gourbeyre naissut a Riam (Alvèrnhe) e defuntat en Guadalope.
 
—Lo quartier “Pelletan” de la comuna de Port-Louis, dal patronim gascon bordalés.
 
—Lo quartier “Caraque” de la comuna de Les Abymes, de l’occitan “caraca” (= bomiana).
 
—Lo quartier “Durieu” de la comuna de Sainte-Rose, de l’occitan “dau rieu” o dal patronim religat.
 
—Lo quartier “Darboussier” de la comuna de Pointe-à-Pitre, de “darbocier” l’arbolet que dona de darboças (frucha).
 
—Lo quartier “Siblet” de l’instrument de musica, lo siblet, en occitan.
 
—Lo quartier “Subercazeau(x)” dal patronim gascon Subrecasau.
 
—Lo quartier “Verdier” dal patronim “Verdièr” aut-alvernhat e sud-lemosin.
 
—Lo quartier “Jabrun” dal quite nom de vilatge de Cantal.
 
—Lo quartier “Murat” dal quite nom de vilatge de Cantal.
 
—Lo quartier “Joubert” Jobèrt, patronim sud-alvernhat (de Velai).
 
—Lo quartier “Vezou” Veson?, nom de riu de Cantal.
 
Los quartiers de la comuna de Morne-à-l’eau: “Bosredon” de l’occitan “Bòsc redond”, “Salette” dal toponim occitan corrent “La Sala, La Saleta”, “Sauvia” de l’occitan “sàuvia”. De notar que lo tèrm de “Morne” es extremament corrent dins las Antilhas que practican lo creòl a basa francesa per designar una còla. Se ditz que vendria dal portugués mas perqué non prepausar “mòrne”, de costieras escuras per la color negra de la terra rica e/o per lo fach d’èstre cubèrtas de bòscs (cf. las “Mauras” en Provença e de luecs dedins coma “Negressa” o “Val Escura” = còlas o valaas cubèrtas de bòscs d’aparéncia escura e autra part La Trinitat (Comtat de Niça) “Negron” = endrech negre)?
 
— Los quartiers de la comuna de Vieux-Habitants: “Laurichesse” dal patronim alvernhat cantalon Laurichessa, “Cousinière” de la “cosiniera”?, “Les Écores” de la prononciacion nòrd-occitana de “Las eicòras (escòlas)”?
 
— Los quartiers de la comuna de Trois-Rivières (en créole: Twarivyè): “Delgrès” de l’occitan “del grès” (= del grès o del camp peirós) o dal patronim sud-cevenòl “Delgrès”, “Carbet” de l’occitan “carbet (dal cumascle)”, “Galbat” de l’occitan “galbat?”.
 
— Los quartiers de la comuna de Lamentin: “Blachon” de l’occitan “blachon” (= pichona blacha), “Borel” dal patronim vivaroalpenc (subretot dals Alps), “Castel” dal patronim panoccitan, “Jaurès” en omenatge a Joan Jaurès?, “Merlande” dal patronim bordalés “Merlanda”, Montauban dal toponim lengadocian, “Roussel” dal patronim panoccitan, “Routa” de l’occitan “rota”?.
 
— La canal “Faujas”, dal patronim dal dalfinat occitan “Faujàs”.
 
— La ribiera “Dauriac”, dal toponim nòrd-lengadocian “d’Aurilhac”, o dal patronim ligat.
 
— Lo tèu dal “Banc des couillons” sus la comuna de Pointe-à-Pitre, de l’occitan “banc dals colhons”, benlèu perqué lo monde i demorava tancat sus lo camin de l’entraa dal pòrt…
 
— La “Pointe de la Coste”, de l’occitan “còsta” o dal patronim “Còsta”.
 
— La “Pointe du Gouvernour”, de l’occitan popular “governor” per “governaire, governator”.
 
— La “Point à Cabrits” sus la comuna de Saint-François, de l’occitan “cabrit”.
 
— La “Pointe La Cale” quasi una repeticion dal sens, vist que la cala es una pichina baia e qu’a las sieu extremitats se tròban segurament una poncha fàcia a una autra.
 
— La calanca/ baia de “Anse de Gascogne” e la calanca “Anse gascon”, de l’occitan Gasconha e gascon (de segur…), indicacion de l’origina geografica dal monde qu’an bateat l’endrech.
 
— La calanca/ baia “Anse à la gourde” sus la comuna de Saint-François, de l’occitan “(co)gorda”?
 
— La calanca/ baia “Degrat”, de l’occitan “degrat”.
 
— Las iscletas de la comuna de Terre-de-Haut (en creòl: Tèdého): “(ilet à) Cabrit” de l’occitan “Cabrit”, “la Redonde” de l’occitan “La Redonda”.
 
— L’iscleta “(ilet à) Cosson” de l’occitan “cosson, cusson” (= bèstia qu’arna la fusta o al sens deribat de “racho”), de ren mesclar amb “l’ilet à Cochons”.
 
— L’iscleta “Ilet Crabière”, de la comuna de Sainte-Rose, de l’occitan “crabièra” (= de las crabas/ cabras).
 
— L’iscla que pòrta un nom d’escuelh “Recif Barrel”, de Barrel, patronim vivaroalpenc (Comtat de Niça) e nòrd-alvernhat
 
— Lo “Plateau de Cantamerle” toponim dins la montanha pròcha de la comuna de Trois-Rivières, de l’occitan “canta merle”.
  
E benlèu que totes los toponims dal tip “Grand’ Case”, “Salines De Grand’case” vendrian de l’occitan gascon “casa” (que trobam tanben en vivaroalpenc oriental a Mentan “casa”, o al nòrd “chasal”).
 
Avèm fach la tièra dals toponims principals que designan una estendua granda. Mas pensam que la tièra de microtoponims dèu èstre lònga. Benlèu los occitans qu’i demòran poiràn la completar? Trobam de tièras de toponims sus Getamap.net
 
Citam dins la comuna de “Basse-Pointe” lo luec ”Habitation Pécoul”, d’ancians cònsols Gaston de Laguarigue, Romanius Dartel; dins la comuna de Les Trois-Îlets lo luec “L’Anse mitan” (lo nom pòt èstre quitament revirat “L’Anse du milieu”) un ancian deputat Alcide Delmont.
 
Poèm pensar que lo tèrm “cabesterre”, “capesterre” que designa dins lo vocabulari marin dal sègle 17en una terra expausaa als vents d’èst (citat dins los viatges dal preire Labat) ven de l’occitan “cap”. Doas comunas guadalopeanas an aquel nom: “Capesterre-Belle-Eau”, “Capesterre-de-Marie-Galante” e mai la localitat “Saint Paul Capisterre” de l’estat de la Federacion de Sant Cristòl e Neves.
 
La Capesterre es l’ancian nom de La Martinica.
 
 
Referéncia: per los toponims dins lor version creòla, avèm consultat Wikipèdia.
 
Passam aüra a La Martinica, iscla amb mens d’occitanitat visibla qu’en Guadalope.
 
 
LA MARTINICA
 
1. Patronims occitans:
 
— “Baquié” Vaquièr, patronim lengadocian (tolosan e narbonés)
 
— “Costier” Costièr, patronim sud-cevenòl (veire lo toponim “Costière” ligat?)
 
— “Delmond” patronim sud-lemosin. Citam l’autor DELMOND Stany, 1937. Jeunesse aux Antilles (Saint-Pierre 1870-1902) [Jovença a las Antilhas]. Tornat editat a Paris, L’Harmattan, p. 125
 
— “Fraissinet” patronim lengadocian montpelhierenc e provençal marselhés
 
 
2. Toponims occitans:
 
— “Barême” Barrèma, toponim vivaroalpenc
 
— “Bezaudin” Besaudun/ Beudun, toponim vivaroalpenc (Dalfinat, Comtat de Niça)
 
— “Boutaud” Botaud, que ven dal patronim sud-lemosin
 
— “La Capoul” (La) Capol, que ven dal patronim gascon bordalés e sud-lemosin
 
— “Costière” tèrm generic citat per HUYGHUES-BELROSE, §6, que fa pensar a l’occitan “costièra”
 
— “Crassous” Crassós, que ven dal patronim aut-lengadocian (roergat) e bas-lengadocian (montpelhierenc)
 
— “Dizac” D’Isac?, totun ven dal patronim gascon bigordan e sud-lemosin
 
— “Ferret” ven dal patronim sud-alvernhat de Velai (e tanben arpitan)
 
— “Fond + …” es ben representat. En creòl citat per HUYGHUES-BELROSE, vòl dire “cròs, fond de valaa o valaa”, fa pensar a una eventuala reinterpretacion correnta de “fònt” occitan (que se tròba sovent al fòns dins una valaa) en “fond” francés. Veirèm parier a Santa Lucia mai tardi.
 
— “Josseaud” ven dal patrinom ortografiat “Jausseau” Jaussau en lo Creissent lemosin
 
— “Lourdes” Lorda, toponim gascon bigordan
 
— “Mayol” Malhòu, ven dal patronim provençal (airal marselhés)
 
— “Puyferrat” Puegferrat ven dal toponim sud-lemosin (perigòrd) sus la comuna de Sant Astier. Citam Jean Jacques de Laporte proprietari d’aquel castèl qu’en 1792 se “retira” a La Martinica amb tota sa familha, qu’es lo país de sa frema Marie Anne Agathe de Lée, la filha d’un ric colon.
 
— “‘Roxelane’ per ’Rosselan’ o ’Rousselan’” (riu) citat per HUYGHUES-BELROSE, Rosselan dona a pensar que ven d’un patronim occitan basat sus la deribacion de Rossèl/ Rossèu o sus la color rossèla e que conoissèt un procès de francizacion
 
— “Touza” Tosan, ven dal patronim gascon armanhaqués
 
— “Viala” Vialar?, ven dal patronim aut-lengadocian (subretot albigés)
 
— “Vivies” Viviès?, ven dal patronim aut-lengadocian tolosan
 
 
 
Referéncia: HUYGHUES-BELROSE Vincent, “Le nom des lieux à la Martinique: un patrimoine identitaire menacé” [Lo nom dals luecs a la Martinica: un patrimòni identitari amenaçat], Études caribéennes no 11, Décembre 2008, mis en ligne le 21 janvier 2009.
 
D’un biais estonant d’après ce qu’avèm vist, en Martinica i son quasi ges de patronimse pauc de toponims occitans en rapòrt de Guadalope. Benlèu que los colons occitans an privilegiat una iscla -Guadalope- mai qu’una autra, segon de filieras de trajets classics per los expatriats “vau dins un endrech qu’i ai al mens un contact”. E donca per fòrça los estatjants d’un endrech pròche s’an enveia de partir, partiràn al meme endrech.
 
***
 
En conclusion per aquela segonda part, es important de far resson entre los toponims de diverses endreches per comparar e veire se se tròban dins lo meme encastre e dins las memas proporcions a Haití, Guadalope, La Martinica, Santa Lucia, etc.

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris


I a pas cap de comentari

Escriu un comentari sus aqueste article