Cap de societat se pòt pas liberar sens la coneissença d’ela meteissa. Lo pòble occitan es dins aquel dilèma. Subís la subordinacion e es en perilh de mòrt culturala. Se pòt pas salvar sens una coneissença solida de sa civilizacion, estudiada per los sabents que son capables de l’explorar e de la restaurar (lingüistas, istorians, geografs, musicològs, antropològs, sociològs, economistas, especialistas literaris, etc.).
 
Los militants sens formacion scientifica, segur, devon jogar un ròtle importantissim per salvar la cultura d’òc. Mas i arribaràn plan melhor amb la contribucion dels sabents.
 
L’11n congrès de l’Associacion Internacionala d’Estudis Occitans (AIEO) se debanèt a Lhèida la setmana passada e foguèt una granda reüssida, segon l’avís unanim dels participants.
 
L’occitan, per lo primièr còp, i foncionava coma lenga principala de las comunicacions e de las discussions scientificas que las seguissián. Tanben l’occitan èra la lenga de l’aculhença umana, de l’afichatge e del sit web del congrès. Cal remarcar qu’aquò se passava a Lhèida —una vila non occitana—, gràcias al valent coordenaire del congrès, Aitor Carrera, e gràcias a tota la Cadièra d’Estudis Occitans de l’Universitat de Lhèida. Òsca los lheidatans! Un còp de mai son de catalans que mòstran l’exemple.
 
Ara, en defòra de l’eveniment de Lhèida, lo francés rèsta totun la lenga principala de comunicacion dins las reünions de trabalh de l’AIEO. Mas, grand gaug, l’occitan i progrèssa pauc a cha pauc dempuèi qualques ans. Aquesta anomalia del francés predominant a l’AIEO s’explica aital:
  Ça que la, dins los estatuts de l’AIEO, es escrich que la lenga de trabalh es l’occitan. Ara que l’usatge de l’occitan progrèssa dins l’AIEO, esperem que la practica lingüistica se meta en conformitat amb los estatuts.
 
Lo militantisme occitanista a una granda responsabilitat dins aquesta situacion. A la fin dels ans 1970, i aguèt, dins l’Institut d’Estudis Occitans (IEO), una presa del poder d’una tendéncia dicha “populista”, menada per Ives Roqueta, que criticava los sabents, los universitaris e que pensava que tot militant de basa podiá faire de recèrca sens formacion preliminara. En fàcia, la tendéncia dicha “universitària”, menada per Robèrt Lafont, quitèt alara l’IEO en 1981, après l’amassada generala d’Orlhac, car l’atmosfèra èra venguda irrespirabla.
 
Dempuèi aquela epòca, lo movement occitanista demòra dins aquel ambient estupid de mesfisança entre “militants” e “sabents”. L’IEO a cessat d’èsser un organisme de referéncia scientifica. L’AIEO, fondat en 1981, es devengut la novèla referéncia dins la recèrca.
 
D’autras associacions scientificas existisson tanben amb una exigéncia de qualitat comparabla a la de l’AIEO. Per exemple, l’associacion Lingüistica Occitana, qu’anima la revista en linha del meteis nom.
 
En contrast, d’autras associacions arriban pas a sistematizar aquel nivèl de qualitat. Dedins i a ben de scientifics serioses qu’assajan de i far un bon trabalh, mas son obligats de i subir certans burocratas e “militants” que lor impausan de publicacions de marrida qualitat. Es un problèma que s’eterniza encara dins qualques “instituts”, “espacis” e associacions amb de pretensions “universitàrias”, “lingüisticas”, “regulatòrias” o “academicas”.
 
Los militants e los burocratas devon cambiar d’actitud. Devon mostrar de respècte e de modèstia envèrs los sabents de la matèria occitana. Es urgent. E es necessari per elevar la cultura occitana al nivèl de promocion e de dignitat ja assumit per los movements catalans, bretons o bascos.