Bandièra01 1180x150: Comuna de Tolosa

Opinion

Las terminasons ‑ança, ‑ància, ‑ença, ‑éncia

la vila de Florença, en Itàlia
la vila de Florença, en Itàlia
L’occitan coneis una distincion tradicionala entre las terminasons ‑ança, ‑ància, ‑ença, ‑éncia, dempuèi la lenga classica de l’Edat Mejana. Aquelas terminasons forman de noms e exprimisson un estat o un resultat.
 
 
Explicacion de las formas
 
Las quatre formas, ‑ança, ‑ància, ‑ença, ‑éncia, se pòdon explicar e classar segon dos paramètres.
 
(1) Paramètre del grop de conjugason
 
— Los tipes amb una a, valent a dire ‑ança e ‑ància, son sovent liats a de vèrbs en ‑ar (venjar > venjança, abondar > abondància).
 
— Los tipes amb una e, valent a dire ‑ença e ‑éncia, son sovent liats a de vèrbs en ‑ir, ‑re, ‑er (creire/créser > cresença, preferir > preferéncia).
 
(2) Paramètre del tipe de formacion
 
— Los tipes ‑ança e ‑ença son en general de formacion populara (venon de las terminasons latinas ‑antia e ‑entia après aver subit de sègles de transformacions foneticas progressivas, en anant del latin popular tardiu fins a l’occitan naissent).
 
— Los tipes amb l’i, valent a dire ‑ància e ‑éncia, son de formacion culta o sabenta (son de manlèus dirèctes a las terminasons latinas ‑antia e ‑entia, sens transformacion progressiva long de sègles).
 
 
Una lista de mots usuals
 
Per los usatgièrs que son pas segurs de la bona forma, vaicí una lista de mots pro usuals, classats segon la forma de la terminason. Es pas una lista completa, de segur.
 
‑ança‑ància‑ença‑éncia
aliança (aligança)
concordança
discordança
endurança
enfança
esperança
finança
fisança (hidança, fidança, fiança)
ordenança
performança (anglicisme)
perseverança
quitança
remembrança
susvelhança
vacança(s)
venjança
abondància
alternància
arrogància
circonstància
elegància
ignorància
importància
preponderància
substància
tolerància
vigilància
benvolença
clarvesença
coneissença (conoissença, coneishença)
creissença (creishença)
cresença
escasença (eschasença)
malvolença (mauvolença)
mantenença
naissença (naishença)
prevesença
provenença
reconeissença (reconoissença,  reconeishença)
sofrença
sostenença
sufisença
vesença
abséncia
abstinéncia
aderéncia
agéncia
aparéncia
apertenéncia
assisténcia
audiéncia
cadéncia
circonferéncia
cleméncia
competéncia
concurréncia
conferéncia
consisténcia
contenéncia
convergéncia
correspondéncia
decadéncia
decéncia
deficiéncia
dependéncia
descendéncia
diferéncia
emergéncia
equivaléncia
esséncia
evidéncia
excelléncia
existéncia
experiéncia
geréncia
incompeténcia
inconsisténcia
independéncia
indigéncia
indulgéncia
inexperiéncia
influéncia
ingeréncia
insisténcia
insoléncia
intendéncia
licéncia
negligéncia
opuléncia
paciéncia
poténcia
preferéncia
preséncia
presidéncia
providéncia
regéncia
residéncia
resisténcia
sciéncia
senténcia
sequéncia
tendéncia
urgéncia
veeméncia
viruléncia
 
 
 
Correspondéncia amb lo catalan, l’espanhòl e lo portugués
 
Aquela sèria de terminasons es pro similara entre occitan, catalan, espanhòl e portugués. En general tenèm las correspondéncias seguentas.
 
occitan‑ança‑ància‑ença‑éncia
catalan ‑ança ‑ància ‑ença ‑ència
espanhòl ‑anza ‑ancia ‑enza ‑encia
portugués ‑ança ‑ância ‑ença ‑ência
 
Es fòrça rar qu’un mot sortisca d’aquestas correspondéncias entre las quatre lengas mençonadas. Exemples rars: l’occitan alternància, aparéncia, enfança, Florença (vila d’Itàlia) es en contradiccion amb lo catalan alternança, aparença, infància, Florència.
 
 
Comparason amb lo francés e l’italian
 
Lo francés e l’italian, per contra, an de tradicions pro diferentas de l’ensemble occitan‑catalan‑espanhòl‑portugués. An pas tant de correspondéncias amb l’occitan.
 
occitan‑ança‑ància‑ença‑éncia
francés ‑ance ‑ance ‑ence, ‑ance ‑ence, ‑ance
italian ‑anza ‑anza, ‑anzia ‑enza ‑enza, ‑enzia
 
Lo francés e l’italian son fòrça perturbants. Las influéncias francesas (e de còps, italianas) tendon a generalizar en occitan ‑ança, ‑ença e a eliminar ‑ància, ‑éncia.
 
La nòrma classica de l’occitan, fixada per Loís Alibèrt e lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO), demanda de restaurar la reparticion ‑ança, ‑ància, ‑ença, ‑éncia. Es una reparticion identica dins totes los dialèctes. Es en acòrdi amb la tradicion occitana.

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris

Miquel Mallorca
11.



En català clàssic era únicament "Florença".

I què me'n dieu, de "Bordeus", "Noruega", "Suècia", "Dinamarca", etc.?

És ver que, en català clàssic trobam:

"Noruega. De la mar mayor de les regions de Noruega, Flos medic. 137.
Var. form. ant.: Norouega (Com lo levant, qui és un en quant se leva lo sol en Jerusalem, e és altre en quant se leva en Itàlia, e és altre en quant se leva en Norouega, Llull Arbre Sc. ii, 111).

Seria creïble que l'espanyol "Noruega" i el portuguès també "Noruega" siguin catalanismes? Cal dir que el "Norouega" lul·lià és del segle XIII però, com es pronunciava "Norouega"? "Norovega"?

Caldria aclarir-ho.

  • 1
  • 0
Lilian Chovèl Clarmont / Le Crest / Auvèrnha-bassa
10.

Aviái ja remarcat qu'en Puèi-domat, se fai pas jamai la diferença entremèi las terminasons ‑ança, ‑ància, ‑ença, ‑éncia... disèm totjorn ‑ança e ‑ença... Aquèl article z-a respondut a 'na question que me posave depuèi ben de temps!

  • 1
  • 0
Domergue Sumien Ais de Provença
9.

#8 Valença en Occitània (Dalfinat),
Valéncia en Catalonha (País Valencian).

  • 2
  • 1
Tòni
8.

Quid de Valença / Valéncia ? (França e Espanha).

  • 1
  • 0
Domergue Sumien Ais de Provença
7.

#3 Que òc, car "V", son ben l'usatge, la tradicion e la consultacion dels bons diccionaris qu'ajudan a conéisser las formas '-ança, -ància, -ença, -éncia'. Un bon diccionari catalan en linha pòt portar ajuda (en esperant qu'arribe un bon diccionari occitan en linha).

  • 3
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article