Opinion
Panorama de las lengas en contacte amb l’occitan
Cada occitan(a) cultivat(ada) a una idèa de las lengas que son presentas dins nòstre país. Mas certanas lengas jògan de ròtles mal coneguts o mal compreses a respècte de l’occitan. Vaicí un panorama rapid de çò que se passa.
Las lengas pus afinas
Tres lengas romanicas son especialament pròchas de l’occitan. Son de lengas subordenadas.
(1) Lo catalan, al sud. En tèrmes tecnics, catalan e occitan son tan similars que forman una sola lenga per distància (o lenga Abstand o encara diasistèma). Mas lo catalan se separèt culturalament de l’occitan pendent la fin de l’Edat Mejana per aquerir un foncionament distint, e es vengut aital una lenga per elaboracion (o lenga Ausbau). Ça que la, la proximitat demòra. Es perfièchament normal que lo desvolopament de l’occitan s’inspire de las solucions que ja foncionan en catalan.
(2) L’aragonés, al sud-oèst. A tant de similituds amb l’ensems occitanocatalan coma amb l’espanhòl. Es una lenga freula mas se defend amb un coratge bèl.
(3) Lo peitavin-santongés (o parlange, aguiainés), al nòrd-oèst. Es una varietat d’oïl apareguda dins una region que foguèt occitana fins al sègle XII. Garda de traças importantas de l’occitan. Tendriá a emergir ara coma lenga per elaboracion (o lenga Ausbau) en se separant del francés. Es una lenga freula mas se renòva de manièra interessanta.
D’autras lengas vesinas e subordenadas
D’autras lengas subordenadas an de limits amb l’occitan e, per tant, d’escambis ancians amb el.
(4) Lo francoprovençal (o arpitan), al nòrd-èst. Es una lenga romanica. Subretot, es pròcha del francés primitiu de la Nauta Edat Mejana. A d’afinitats segondàrias amb l’occitan. Son estat es freule mas sos defensors son de mai en mai ardits.
(5) Lo nòrd-italian (o italian septentrional, padan), a l’èst. Es una lenga romanica, abusivament confonduda amb l’italian. Sofrís d’un feble sentiment d’unitat e a de dialèctes extrèmament diferenciats: piemontés, ligur (aqueles dos son en contacte dirècte amb l’occitan), lombard, emilian-romanhòl, venèt e istriòt. I a encara fòrça locutors mas la lenga se fragiliza rapidament.
(6) Lo basco (o basc, euscar), al sud-oèst. Es una vièlha lenga d’Euròpa, d’origina desconeguda, que pertanh pas a la familha indoeuropèa. Los escambis entre Occitània e lo Bascoat son fòrts dins lo domeni cultural, especialament del costat gascon. La resisténcia opinhastra del basco contra l’assimilacion lingüistica deuriá inspirar l’occitanisme.
Las lengas dominantas
Tres lengas romanicas son en posicion dominanta e impausan de contactes conflictuals amb l’occitan.
(7) Lo francés (o lenga d’oïl), al nòrd. Se parla originàriament a l’entorn del Bacin Parisenc. Es ben una lenga de l’Euròpa del Nòrd... L’ideologia oficiala de l’estat francés veïcula de mites totalitaris sus la lenga francesa. Aqueles mites embarran dins una preson mentala una granda partida de la populacion occitana, persuadida qu’es d’èsser naturalament francofòna dempuèi la nuèch dels tempses. Aquò se passa perque la màger part d’Occitània subís l’autoritat politica de París. Lo quite estat occitan de Mónegue escapa pas a aquela engana.
(8) L’italian (o lenga de si). Se parla originàriament de Toscana a Sicília. L’italian a pas de frontièra lingüistica amb l’occitan perque lo nòrd-italian fa tampon. Mas l’italian impausa un contacte inegal a nòstra lenga car las Valadas Occitanas son jos l’autoritat politica de Roma.
(9) L’espanhòl (o castelhan). Se parla originàriament al mitan de la Peninsula Iberica. L’espanhòl a pas de frontièra lingüistica amb l’occitan perque lo basco, l’aragonés e lo catalan fan tampon. Mas l’espanhòl impausa un contacte inegal a l’occitan car la Val d’Aran subís l’autoritat de Madrid.
Las lengas de referéncia universala
(10) Lo latin. Es l’aujòl dirècte de l’occitan e de las autras lengas romanicas. Se parla pas pus mas a gardat un prestigi immens pr’amor de son usatge dins l’Empèri Roman e, pus tard, dins los escambis intellectuals europèus entrò al sègle XVIII. Per tant, lo latin rèsta una font permanenta per crear aqueles mots qu’enriquisson l’occitan e que los apelam cultismes, mots cultes, mots sabents o mots de formacion sabenta.
(11) Lo grèc (o ellenic). Serviguèt de lenga internacionala pendent l’Edat Antica e l’Edat Mejana, gràcias al prestigi de la Grècia antica e gràcias a la vigor de la civilizacion grèga medievala (o civilizacion bizantina). Lo grèc modèrne es en continuitat amb lo grèc ancian. Coma lo latin, lo grèc es una font considerabla de cultismes qu’enriquisson l’occitan.
(12) Dempuèi lo mond biblic antic, l’ebrieu e l’aramèu tanben an fornit de mots a l’occitan.
(13) L’anglés. Es la principala lenga internacionala dempuèi lo sègle XVIII. Ocupa uèi lo ròtle que lo latin o lo grèc tenguèron a passat temps. Es absoludament normal qu’utilizem de mots d’origina anglesa per enriquir nòstre lexic occitan.
D’autras lengas
D’autras lengas son en contacte amb l’occitan, mas segon d’escambis d’intensitat variabla. Aicí caldrà mençonar de nòu qualques lengas que n’avèm parlat çai sus.
(14) Las lengas dels immigrants (rics o paures) installats en Occitània. Pòdon èsser de lengas romanicas coma lo còrs, lo francés, lo romanés, l’italian, lo nòrd-italian, l’espanhòl, lo galègoportugués (galèc e portugués)... Pòdon èsser non romanicas coma l’arabi, lo berbèr, l’armèni, lo wolof, lo swahili, l’anglés...
(15) Las divèrsas lengas parladas dempuèi de sègles per los josieus e los gitanos, que son doas comunautats ben enracinadas en Occitània. La lenga originària dels gitanos es lo gitano (o ròm o romaní) e aquela dels josieus es l’ebrieu. Mas aquelas comunautats coneisson d’autras lengas apassionantas...
(16) Divèrsas lengas estrangièras amb un cèrt raionament. Aquelas fornisson a l’occitan, a bèles còps, de mots novèls. Mençonem lo persan, l’arabi, lo japonés, lo chinés, l’alemand, lo rus, lo neerlandés, lo galègoportugués...
Aital vesèm que los discorses insipids sul meravilhós “bilingüisme occitan-francés”, o sul parelh mitologic “lenga d’òc-lenga d’oïl”, son completament desconnectats de la realitat. La realitat, es que l’occitan a de contactes istorics amb una granda varietat de lengas. Per restaurar un minim d’equilibri, e sustot per nos salvar coma pòble occitan, devèm rebaissar lo francés al ròtle de simpla lenga vesina demest d’autras.
Las lengas pus afinas
Tres lengas romanicas son especialament pròchas de l’occitan. Son de lengas subordenadas.
(1) Lo catalan, al sud. En tèrmes tecnics, catalan e occitan son tan similars que forman una sola lenga per distància (o lenga Abstand o encara diasistèma). Mas lo catalan se separèt culturalament de l’occitan pendent la fin de l’Edat Mejana per aquerir un foncionament distint, e es vengut aital una lenga per elaboracion (o lenga Ausbau). Ça que la, la proximitat demòra. Es perfièchament normal que lo desvolopament de l’occitan s’inspire de las solucions que ja foncionan en catalan.
(2) L’aragonés, al sud-oèst. A tant de similituds amb l’ensems occitanocatalan coma amb l’espanhòl. Es una lenga freula mas se defend amb un coratge bèl.
(3) Lo peitavin-santongés (o parlange, aguiainés), al nòrd-oèst. Es una varietat d’oïl apareguda dins una region que foguèt occitana fins al sègle XII. Garda de traças importantas de l’occitan. Tendriá a emergir ara coma lenga per elaboracion (o lenga Ausbau) en se separant del francés. Es una lenga freula mas se renòva de manièra interessanta.
D’autras lengas vesinas e subordenadas
D’autras lengas subordenadas an de limits amb l’occitan e, per tant, d’escambis ancians amb el.
(4) Lo francoprovençal (o arpitan), al nòrd-èst. Es una lenga romanica. Subretot, es pròcha del francés primitiu de la Nauta Edat Mejana. A d’afinitats segondàrias amb l’occitan. Son estat es freule mas sos defensors son de mai en mai ardits.
(5) Lo nòrd-italian (o italian septentrional, padan), a l’èst. Es una lenga romanica, abusivament confonduda amb l’italian. Sofrís d’un feble sentiment d’unitat e a de dialèctes extrèmament diferenciats: piemontés, ligur (aqueles dos son en contacte dirècte amb l’occitan), lombard, emilian-romanhòl, venèt e istriòt. I a encara fòrça locutors mas la lenga se fragiliza rapidament.
(6) Lo basco (o basc, euscar), al sud-oèst. Es una vièlha lenga d’Euròpa, d’origina desconeguda, que pertanh pas a la familha indoeuropèa. Los escambis entre Occitània e lo Bascoat son fòrts dins lo domeni cultural, especialament del costat gascon. La resisténcia opinhastra del basco contra l’assimilacion lingüistica deuriá inspirar l’occitanisme.
Las lengas dominantas
Tres lengas romanicas son en posicion dominanta e impausan de contactes conflictuals amb l’occitan.
(7) Lo francés (o lenga d’oïl), al nòrd. Se parla originàriament a l’entorn del Bacin Parisenc. Es ben una lenga de l’Euròpa del Nòrd... L’ideologia oficiala de l’estat francés veïcula de mites totalitaris sus la lenga francesa. Aqueles mites embarran dins una preson mentala una granda partida de la populacion occitana, persuadida qu’es d’èsser naturalament francofòna dempuèi la nuèch dels tempses. Aquò se passa perque la màger part d’Occitània subís l’autoritat politica de París. Lo quite estat occitan de Mónegue escapa pas a aquela engana.
(8) L’italian (o lenga de si). Se parla originàriament de Toscana a Sicília. L’italian a pas de frontièra lingüistica amb l’occitan perque lo nòrd-italian fa tampon. Mas l’italian impausa un contacte inegal a nòstra lenga car las Valadas Occitanas son jos l’autoritat politica de Roma.
(9) L’espanhòl (o castelhan). Se parla originàriament al mitan de la Peninsula Iberica. L’espanhòl a pas de frontièra lingüistica amb l’occitan perque lo basco, l’aragonés e lo catalan fan tampon. Mas l’espanhòl impausa un contacte inegal a l’occitan car la Val d’Aran subís l’autoritat de Madrid.
Las lengas de referéncia universala
(10) Lo latin. Es l’aujòl dirècte de l’occitan e de las autras lengas romanicas. Se parla pas pus mas a gardat un prestigi immens pr’amor de son usatge dins l’Empèri Roman e, pus tard, dins los escambis intellectuals europèus entrò al sègle XVIII. Per tant, lo latin rèsta una font permanenta per crear aqueles mots qu’enriquisson l’occitan e que los apelam cultismes, mots cultes, mots sabents o mots de formacion sabenta.
(11) Lo grèc (o ellenic). Serviguèt de lenga internacionala pendent l’Edat Antica e l’Edat Mejana, gràcias al prestigi de la Grècia antica e gràcias a la vigor de la civilizacion grèga medievala (o civilizacion bizantina). Lo grèc modèrne es en continuitat amb lo grèc ancian. Coma lo latin, lo grèc es una font considerabla de cultismes qu’enriquisson l’occitan.
(12) Dempuèi lo mond biblic antic, l’ebrieu e l’aramèu tanben an fornit de mots a l’occitan.
(13) L’anglés. Es la principala lenga internacionala dempuèi lo sègle XVIII. Ocupa uèi lo ròtle que lo latin o lo grèc tenguèron a passat temps. Es absoludament normal qu’utilizem de mots d’origina anglesa per enriquir nòstre lexic occitan.
D’autras lengas
D’autras lengas son en contacte amb l’occitan, mas segon d’escambis d’intensitat variabla. Aicí caldrà mençonar de nòu qualques lengas que n’avèm parlat çai sus.
(14) Las lengas dels immigrants (rics o paures) installats en Occitània. Pòdon èsser de lengas romanicas coma lo còrs, lo francés, lo romanés, l’italian, lo nòrd-italian, l’espanhòl, lo galègoportugués (galèc e portugués)... Pòdon èsser non romanicas coma l’arabi, lo berbèr, l’armèni, lo wolof, lo swahili, l’anglés...
(15) Las divèrsas lengas parladas dempuèi de sègles per los josieus e los gitanos, que son doas comunautats ben enracinadas en Occitània. La lenga originària dels gitanos es lo gitano (o ròm o romaní) e aquela dels josieus es l’ebrieu. Mas aquelas comunautats coneisson d’autras lengas apassionantas...
(16) Divèrsas lengas estrangièras amb un cèrt raionament. Aquelas fornisson a l’occitan, a bèles còps, de mots novèls. Mençonem lo persan, l’arabi, lo japonés, lo chinés, l’alemand, lo rus, lo neerlandés, lo galègoportugués...
Aital vesèm que los discorses insipids sul meravilhós “bilingüisme occitan-francés”, o sul parelh mitologic “lenga d’òc-lenga d’oïl”, son completament desconnectats de la realitat. La realitat, es que l’occitan a de contactes istorics amb una granda varietat de lengas. Per restaurar un minim d’equilibri, e sustot per nos salvar coma pòble occitan, devèm rebaissar lo francés al ròtle de simpla lenga vesina demest d’autras.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Es bien pus complicat : te mercegi, Domergue, sui ad una damb tu.#41
#34 Responsa clara e argumentada. Mercés.
#40 Dàvid, te vau rassegurar sus dos ponchs:
— Kloss, se lo legisses ben, defend explicitament l'existéncia e l'unitat de l'occitan.
— Lo concèpte de lenga Ausbau es pas destinat a justificar l'abocinament infinit dei lengas... Se legissèm ben Kloss, comprenèm qu'una lenga Ausbau pòt pas aparéisser facilament. Una simpla autoproclamacion sufís pas per crear una lenga. Es ben pus complicat.
Donc cau ben legir Kloss, atentivament... e son òbra principala es en alemand:
— KLOSS Heinz (1978) 'Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800', coll. Sprache der Gegenwart-Schriften des Instituts für Deutsche Sprache n° 37, Düsseldorf: Schwann
Per ne fenir damb aquò, Domergue, e n’i tornarèi pas mèi.
Lo sistèma de Kloß, o sabes, èra un tot : lo concèpte de l’ausbausprache recapèra l’idèia de lenga per elaboracion, çon qu’es leugeirament desparèir de çon que perpausas, tu, qu’es una lenga per autò-proclam. Una lenga per elaboracion es un concèpte que Kloß adobèt (aquò, es jo que’u disi) augent a l’esperit modèles geòpolitics precís, es pr’aquò que ne hèi pas sens de tirar aqueth concèpte de son concèpte de pensada. Recapera l’idèia d’una varietat d’una lenga se podent veire eregida en lenga per la raison de l’adobament d’una independéncia geopolitica, e dens un contèxte frem particular, contèxte dens loquau ne se tròba pas briga Peitiau-Sentonja. Un mau necessari, se vòs... Sinon, seré la guèrra... e la legitimizacion de l’Anschluß.
Una lenga per autò-proclam n’es pas estreitament religada (coma n’es l’ausbausprache) au concèpte de lenga abstand que los dus son de mau despartir. En fèit, n’es quitament exactament lo contre.
S’adobas, Domergue, capvath lo monde entèir (e pas sulament dens lo mocadueir de pòcha França/Occitania/Catalonha) una geòpolitica apitada sus aquela interpretacion de la sociòlenguistica, tant vau díser que tiras tota legitimitat d’existir a de las causas coma la causa occitanista, la catalana, mès tanben la berbèra, e te parli pas de l’Africa...
De verai, Domergue, çò qu’es, l’Occitania que vedem a las cartas ? A quau realitat se restaca aqueste amolonament de territòris ? Una istòria comuna ? Sabes bien que non, jamèi l’entegralitat de çon que disem anueit Occitania n’a augut una istòria 100% comuna : comtat de Tolosa, Provença daus reis d’Aragon apuei daus Angevins, Nissa, reiaume de Navarra, vescomtat de Bearn, ducat d’Aquitània... Pas d’istòria comuna de l’Occitania en tant que país, sonque comuna dens la França ! Un estat ? Una realitat politica ? Malurosament non...
La legitimitat de l’Occitania, es que recapèra los territòris aon se parla la lenga occitana. Es aquò sa sola legitimitat. La lenga occitana adobada coma lenga, mercés a daus metòdes lenguistics, scientifics, objectius.
Occitania (pensada coma pòble e nacion) n’existís alavetz que dens la mesura on la pensam dens un cadre geòpolitic apitat sus l’idèia qu’una lenga correspond end’un pòble (e me servisses pas Fontan, es pas eth que l’inventèt). Tirada d’aquò, Domergue, Occitania es un hantaume. Un fantasme. Un saunei.
Alavetz, Domergue, s’apitas una lenga artificialament sus l’autò-proclam, a l’encontre de tota realitat lenguistica objectiva (te citi, e citi Eric Nowak : non se pòt pas parlar dau peitavin-sentongés coma d’una lenga objectivament defenida, çon que Kloß auré dishut abstandsprache), tant vau díses que redessenhas, repensas, tota la geopolitica mondiala sus aquestas basas. Aquò n’es pas har un efèit de miralh entr’òc e oïl : alarguem lo devís, vejem mèi larg, a l’escala mondiala tota.
S’es pro de s’autò-proclamar lenga per n’estar, a maugrat lo monde sabussi de plan que lo parlar pertocat n’es pas una lenga mès un dialècte d’una auta, som en camin de cap ad un micrò-abocinament de las micrò-identitats, au destriment daus pòbles e de las lengas dau monde. E aqueste abocinament, ec precizi d’aviada, s’empararà mens sus de las volontats identitàrias que politicas, tant vau díser que serà lèu instrumentalizat.
T’as jamèi damandat perqué lo gran, lo magnific Kloß estut tan shegut de tots ? Seré-quò pas perqué son raisonament, rebutit a l’estrem, pòt meravelhosament servir los fantasmes d’un dictator (Staline, lo Moldau...) ? Encara descredibilizar un moviment de liberacion nacionala, coma l’occitanisme (non, sètz pas una lenga vertadeira, sètz una lenga ausbau) : tot es dishut ! Se França vòu esbrusir, agalar, espotir lo raiar dau moviment occitanista, n’a pas qu’a nos servir aquesta declaracion.
La contradiràs ? Sus qualas basas ? Sus una sociòlenguistica de l’autò-proclam ?
Oblidères una causa, es que lo flaquèir dau raisonament dau Kloß es de pas auger pro tengut compte dau hèit que de las lengas escapavan a son classament : i a de las lengas abstand que son pas reconeishudas, pas oficialas, e que se baten per n’estar : l’occitan n’es, lo berbèr tanben. Una definicion de la lenguistica estrictament apitada sus la sociò-lenguistica dau moment o dau pòble hèi córrer lo risc ad aquestas-aquí de veire son combat desfaçat, hondut capvath lo de las lengas ausbau, qu’es d’una tota auta natura !
Lo sol biais de har lo raisonament de Kloß acceptable e vivedèir per totas las lengas minoritàrias capvath lo monde es, de jo pensat, d’amendar lo concèpte de lenga ausbau en i vedent un mau necessari. Tant vau díser una causa que fau geòpoliticament acceptar, una pèca de l’istòria, lavetz una realitat mèi que mèi politica. E non pas lenguistica.
Es pas briga çon que hèses, amic : tu, perpausas d’i veire una fin, una mira en se. Lo fondament de l’adobament d’una entitat sociòlenguistica novèra : es un destornament de la pensada de Kloß, o un mau-compréner, pensas pas ?
Pr’acabar, parlem pas dau hèit que lo concèpte de lenga ausbau e sii lo qu’autorizaré l’autò-determinacion : sabes bien qu’en s’emparar sus l’autò-determinacion, Marselha es francesa.
Vaquí. N’i tornarèi pas.
Domergue, perdon : çaquelà ! M'i escaderèi jamèi !
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari