Opinion
Lo Lugar: ua vision de Vènus
Un mot tradicionau e un emblèma
LoLugar, nom pròpri dab majuscula, qu’ei ua de las apelacions popularas de la planeta Vènus. Aqueth astre que’s vei hèra plan dempuish lo nòste cèu terrèstre, especialament a la nueitòta e a l’auba.
Per generalizacion, un lugar, coma nom comun sens majuscula, que pòt estar tot astre qui lusish bèthcòp dens lo cèu.
Au sègle XIX, lo Felibritge qu’avèva causit l’estela de sèt brancas coma simbòl, en relacion dab la sua patrona Santa Estela. Au sègle XX, Francés Fontan que dèc lo nom de lugar a aquera estela de sèt brancas e que la hiquèc au costat de la crotz occitana sus la bandèra occitana. Lo medish Fontan que creèc la revista politica lo Lugar, organ deu PNO.
Formas variablas
Lo mot lugar que tien formas localas fòrça variablas: lugan, luganh, lugard/lugar, luan, luard/luar, lubran, lugran, lutzgran (ua reïnterpretacion artificiala de lugran), lugòt, ligòt, ligon...
Aqueth mot, dab tantas formas, que sembla limitat aus dialèctes gascon, lengadocian, provençau e lemosin. Que sembla mens tradicionau en auvernhat, vivaroaupenc e niçard.
La sua grafia que pausa interrogacions.
L’etimologia de lugar qu’ei coneguda
L’etimologia qu’ei coneguda. Que la trobam dens lo diccionari etimologic de Walther von Wartburg, lo FEW, ua grana referéncia scientifica (tòme 5, pagina 428). Qu’i cau poder legir los explics redigits en alemand.
Au començament, que i agoc en latin lo mot lux~lucis “la lutz”. Que se’n derivèc l’adjectiu latin antelūcānus “anterior a l’auba”. Lo latin mei tardiu que’n hascoc per abreviacion un nom masculin, lūcānus “l’estela deu matin”.
Deu latin lūcānus vengoc regularament la forma occitana lo lugan. La sua ‑n finala qu’ei muda o prononciada segon los parlars.
Lo tipe iniciau lo lugan que conegoc un tipe segondari lo lugran per influéncia d’ua familha de mots occitans coma lugrejar qui tienen la basa lugr- (deu latin lucor “lusiment”)...
En parallèl, lo tipe iniciau lo lugan que conegoc tanben un autre tipe segondari, lo lugard, per cambiament de sufixe. Dens las grafias medievalas que podèvan escríver ‘lugart’ per lugard.
Mei tard, lo tipe lo lugard que hoc reïnterpretat coma “lo lugar” dens certans parlars gascons, lengadocians e provençaus qui non pronóncian pas la ‑d finala après r (d’autes parlars gascons e lengadocians, au contrari, pronóncian la ‑d finala après r, per exemple lugard [lyˈɣart], mes aquera forma qu’a agut mens de succès).
Dens lugar, l’‑r finala qu’ei muda o prononciada segon los parlars.
La grafia lugar, pro difusada tre l’Ancian Regim, b’èra plan installada e plan anteriora a las normalizacions de Mistral e Alibèrt. En eiretar d’aquera tradicion escriuta, Mistral e Alibèrt qu’escrigón eths tanben lugar, sens comprene que vienèva de lugard.
Aquò non ei pas un fenomèn extraordinari. Dens totas las lengas, hèra de mots qu’evolucionan atau dab accidents d’interpretacion qui passan dens l’usatge. En catalan estandard, lo normalizaire Pompeu Fabra que registrèc tanben evolucions accidentalas d’aquera traca.
La forma discutibla lugarn*
La forma lo lugarn* non a pas jamei existit dens l’istòria de la lenga, segon lo diccionari etimologic FEW.
Dens los derivats, per contra, si que trobam la basa lugarn- seguida d’un sufixe, per exemple dens enlugarnar (en-lugarn-ar) o lugarnejar (lugarn-ej-ar), mes que son variantas gasconas segondàrias, vengudas d’enlugranar (en-lugran-ar) o lugranejar (lugran-ej-ar), eths medishs derivats de lugran. En gascon l’r après consonanta que’s desplaça sovent.
Quinas preferéncias?
Los legedors refractaris a tota idèa d’occitan estandard que’s haràn plaser en utilizar totas las variantas qui vieni d’expausar.
Los legedors qui vòlen un occitan estandard, eths, que poiràn preferir la forma lo lugar. Qu’ei comuna a diferents dialèctes. B’ei hòrt incoerenta etimologicament, puish que vien de lugard. Mes que tien ua vielha tradicion orala, escriuta, literària e prenormativa, reculhida dens los obratges normatius. Qu’ei la continuitat de l’usatge...
LoLugar, nom pròpri dab majuscula, qu’ei ua de las apelacions popularas de la planeta Vènus. Aqueth astre que’s vei hèra plan dempuish lo nòste cèu terrèstre, especialament a la nueitòta e a l’auba.
Per generalizacion, un lugar, coma nom comun sens majuscula, que pòt estar tot astre qui lusish bèthcòp dens lo cèu.
Au sègle XIX, lo Felibritge qu’avèva causit l’estela de sèt brancas coma simbòl, en relacion dab la sua patrona Santa Estela. Au sègle XX, Francés Fontan que dèc lo nom de lugar a aquera estela de sèt brancas e que la hiquèc au costat de la crotz occitana sus la bandèra occitana. Lo medish Fontan que creèc la revista politica lo Lugar, organ deu PNO.
Formas variablas
Lo mot lugar que tien formas localas fòrça variablas: lugan, luganh, lugard/lugar, luan, luard/luar, lubran, lugran, lutzgran (ua reïnterpretacion artificiala de lugran), lugòt, ligòt, ligon...
Aqueth mot, dab tantas formas, que sembla limitat aus dialèctes gascon, lengadocian, provençau e lemosin. Que sembla mens tradicionau en auvernhat, vivaroaupenc e niçard.
La sua grafia que pausa interrogacions.
— En ortografia classica, que s’escriu sustot lo lugar o lo lugan segon los obratges normatius de Loís Alibèrt (lugar dens lo son diccionari, lugar o lugan dens la sua gramatica).
— En ortografia mistralenca, que s’escriu ‘lugar’, ‘lugra’, ‘lugan’, ‘lugran’, ‘lutz-gran’, ‘luar’, ‘luga’, ‘lugò’ segon lo diccionari de Mistral.
— La revista deu PNO, “lo Lugar”, be trantalha entà escríver lo son pròpri nom. Ancianament qu’escrigoc ‘lu Lùgar’ puish ‘lu Lygar’ dens ua grafia experimentala. Uei qu’escriu lo Lugarn* dab ‑n muda en grafia classica, en lòc de lo Lugar. E tanben ‘lou Lugar’ en grafia mistralenca.
— Lo diccionari lemosin d’Ives Lavalada que repren aquera forma lugarn*.
— En ortografia mistralenca, que s’escriu ‘lugar’, ‘lugra’, ‘lugan’, ‘lugran’, ‘lutz-gran’, ‘luar’, ‘luga’, ‘lugò’ segon lo diccionari de Mistral.
— La revista deu PNO, “lo Lugar”, be trantalha entà escríver lo son pròpri nom. Ancianament qu’escrigoc ‘lu Lùgar’ puish ‘lu Lygar’ dens ua grafia experimentala. Uei qu’escriu lo Lugarn* dab ‑n muda en grafia classica, en lòc de lo Lugar. E tanben ‘lou Lugar’ en grafia mistralenca.
— Lo diccionari lemosin d’Ives Lavalada que repren aquera forma lugarn*.
L’etimologia de lugar qu’ei coneguda
L’etimologia qu’ei coneguda. Que la trobam dens lo diccionari etimologic de Walther von Wartburg, lo FEW, ua grana referéncia scientifica (tòme 5, pagina 428). Qu’i cau poder legir los explics redigits en alemand.
Au començament, que i agoc en latin lo mot lux~lucis “la lutz”. Que se’n derivèc l’adjectiu latin antelūcānus “anterior a l’auba”. Lo latin mei tardiu que’n hascoc per abreviacion un nom masculin, lūcānus “l’estela deu matin”.
Deu latin lūcānus vengoc regularament la forma occitana lo lugan. La sua ‑n finala qu’ei muda o prononciada segon los parlars.
Lo tipe iniciau lo lugan que conegoc un tipe segondari lo lugran per influéncia d’ua familha de mots occitans coma lugrejar qui tienen la basa lugr- (deu latin lucor “lusiment”)...
En parallèl, lo tipe iniciau lo lugan que conegoc tanben un autre tipe segondari, lo lugard, per cambiament de sufixe. Dens las grafias medievalas que podèvan escríver ‘lugart’ per lugard.
Mei tard, lo tipe lo lugard que hoc reïnterpretat coma “lo lugar” dens certans parlars gascons, lengadocians e provençaus qui non pronóncian pas la ‑d finala après r (d’autes parlars gascons e lengadocians, au contrari, pronóncian la ‑d finala après r, per exemple lugard [lyˈɣart], mes aquera forma qu’a agut mens de succès).
Dens lugar, l’‑r finala qu’ei muda o prononciada segon los parlars.
— Bèthcòp d’autors prenormatius de l’Ancian Regim non reconeishèvan pas mei lo sufixe ‑ard e que desvolopèn la forma escriuta lugar. Per exemple los lengadocians Danièl Sage e l’Abat de Sauvatges.
— En gascon, la forma lugar qu’ei estada percebuda tanben, coma ac muisha lo derivat gascon enlugarar (en-lugar-ar) (diccionari de Palai).
— En provençau e lemosin, l’amudiment de la ‑d finau qu’ei mei generau, çò qui a favorizat tanben la percepcion d’un tipe navèth lugar.
— En gascon, la forma lugar qu’ei estada percebuda tanben, coma ac muisha lo derivat gascon enlugarar (en-lugar-ar) (diccionari de Palai).
— En provençau e lemosin, l’amudiment de la ‑d finau qu’ei mei generau, çò qui a favorizat tanben la percepcion d’un tipe navèth lugar.
La grafia lugar, pro difusada tre l’Ancian Regim, b’èra plan installada e plan anteriora a las normalizacions de Mistral e Alibèrt. En eiretar d’aquera tradicion escriuta, Mistral e Alibèrt qu’escrigón eths tanben lugar, sens comprene que vienèva de lugard.
Aquò non ei pas un fenomèn extraordinari. Dens totas las lengas, hèra de mots qu’evolucionan atau dab accidents d’interpretacion qui passan dens l’usatge. En catalan estandard, lo normalizaire Pompeu Fabra que registrèc tanben evolucions accidentalas d’aquera traca.
La forma discutibla lugarn*
La forma lo lugarn* non a pas jamei existit dens l’istòria de la lenga, segon lo diccionari etimologic FEW.
Dens los derivats, per contra, si que trobam la basa lugarn- seguida d’un sufixe, per exemple dens enlugarnar (en-lugarn-ar) o lugarnejar (lugarn-ej-ar), mes que son variantas gasconas segondàrias, vengudas d’enlugranar (en-lugran-ar) o lugranejar (lugran-ej-ar), eths medishs derivats de lugran. En gascon l’r après consonanta que’s desplaça sovent.
Remarca — Daubuns qu’evòcan ua forma latina coma lucerna entà justificar la grafia lugarn*. Mes lo latin lucerna non pòt pas arribar a lugarn* en fonetica istorica occitana. Au contrari, lo latin lucerna qu’a engendrat lo mot occitan la lusèrna (insècte lusent).
Quinas preferéncias?
Los legedors refractaris a tota idèa d’occitan estandard que’s haràn plaser en utilizar totas las variantas qui vieni d’expausar.
Los legedors qui vòlen un occitan estandard, eths, que poiràn preferir la forma lo lugar. Qu’ei comuna a diferents dialèctes. B’ei hòrt incoerenta etimologicament, puish que vien de lugard. Mes que tien ua vielha tradicion orala, escriuta, literària e prenormativa, reculhida dens los obratges normatius. Qu’ei la continuitat de l’usatge...
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Tirat deu blog deu Joan, sus l'etimologia de "lugran":
"...Totun, com ac èi dejà dit, n'i pas cap d'indicacion qui permet de pensar "lucanu" que pogosse aver ua valor astronomica quina que sia. Que significava lutz de l'auba e non pas estela ni Vènus. Que's cau dongas mauhidà's de l'extrapolacion au camp astronomic hèita per Wartburg. De fèit la solucion mei simpla e mei probabla que ns'ei balhada en comparar lo mot gascon lugrâ (lugran) dab d'autes mots gascons qui, a l'evidéncia, e son membres de la medisha familha etimologica com lugret (s.n.), sinonime d' eslambre (ved. G. Balloux: Les mots de la nature dans les parlers gascons du Val de Garonne), autanplan au TdF: lugret, alugret, estalugret, s.m. éclair, étoile, en Gascogne (definicion qui Mistral acompanha d'ua citacion de Jansemin), lugrèra s.f. (ensemble d'étoiles, constellation) e los vèrbes lugrejar e lugrir (luir, briller comme un astre, cf. Palay e Mistral). Aqueths mots, a l'evidéncia, ne derivan pas briga de "lucanu". Qu'apuntan tots tà lugre o lugra dont e serén derivats afixats. Lo melhor candidat com a mot etimon que demora *lugra qui ei lo mot deu celtic ancian (galés) tà díser "lua" (oc. "luna") cf. lexics de proto-celtic de Ward et de Matacevic. Lugra = lua, aquò qu'explica hòrt plan au còp la significacion astronomica com la d'uelh qu'a lo mot lugran en gascon (proto-gascon *lugranu = qui ei de la lua, qui a la fòrma de lua, astre qui luseish, e per extension, uelh). Que cau notar lo mot "lugre" qu'ei conservat en occitan tà designar l'uelh (cf. Mistral, lugre). Qu'avem trobat atau lo tresen etimon, lo qui apòrta un concèpte astrononomic qui hasè hrèita tà explicar lo mot gascon "lugran" e l'occitan "lugarn". Qu'ei evident que i agó confusion semantica e etimologica enter los tres etimons: *lucanu (lutz de l'auba), *lucarnu (lum qui luseish, lampa qui brilha) e *lugranu de *lugra (lua, astre qui luseish). Aqueth etimon *lugra (s.f.) qu'ei celtic, possiblament relacionat dab *lucor, *lugor - (gasc. & oc. lugor) (s.m.) dont la "latinitat" demora plan dobtosa, enqüèra que possibla.
#19 Ieu pensi que lugarn ven de *lukarnu, mot proto-romanç eretat deu galés *lukornon (s.n.), afin au breton lugern, cornic lugern, gallés llugorn etc mots que significan tots fondamentalament lampa, lum artificiau, lum brilhanta, . En francés vielh, lo mot lucarne que significava "lampe, torche, flambeau" (cf. lo dic. Godefroy), aqueste mot francés es a l'evidència cognate au mot occitan lugarn. La significacion de finestron, modèrna, qu'a pres lo mot francés es per confusion amb l'etimon que sec.
Lo mot latin "lucanu" significa lutz de l'auba e designa, en romanç, un finestron que daissa passar la lutz. Cal notar que lucanu, pas mai que lucarnu, n'a pas nada significacion astronomica. Es una invencion tardiva e localizada a l'occitan, explicada pel tresen mot que sec.
La significacion astronomica la trobam mercés au mot gascon lugran. Notatz que l'n' de lugran es velara, valent a dire qu'es pas l' n de enlugarnar ni l' n de lucarnu. Aqueste mot "lugran' (diminutiu lugranhet) fa partida d'una seria de mots en gascon: lugret (s.m, éclair, Gabriel Balloux), lugrèra (constellation, ensemble d'étoiles) lugrir (v) , lugrejar (v) luire, briller comme un astre cf. Palay. L'etimon es - a l'evidéncia- pas ni lucanu ni lucarnu. Totes aquestes mots gascons apuntan cap a un mot lugr- , probablament *lugra. Lugran representa donc un derivat afixat (-anu) d'aquest mot lugra a l'origina de lugret. En celtic ancien, lugra significava luna (ved. dic. proto-celtic de Mazarevic e lo de Ward). Aquí l'avetz la vòstra relacion astronomica. Tot la rèsta zo es per confusion d'etimons. Lucanu: concept de lutz d'auba, d'auba; lucarnu: nocion de lutz que brilha; lugra: lugret, lugrir, lugrejar lugran= nocion astronomica. Tres etimons. Lugarn que prengo la significacion astronomica per influéncia du mot lugran, d'etimon completament distint.
Qu'ajustarèi la significacion astronomica deu latin "lucanu" qu'ei ua invencion de Wartburg.
#17 Bon, ne soi pas d'acòrd dab jo medish e que voi corregir las conerias qui escrivoi. :-D Lucanu n'explica pas lugarn ni tanpòc lugran. Lucanu que significa lutz de l'auba e que serveish tà designar un hiestron qui dèisha passar la lutz. Lucarnu qu'ei d'origina galesa e qu'a la significacion deu latin lucerna, haut o baish. Los dus etimons que se con.honen, lo mot francés lucarne - cognate de l'occitan lugarn, qu'avè la significacion de lampa, de lum en ancian francés, ara qu'a la significacion de hiestron qui dèisha passar la lutz. Lo mot gascon lugran ne pòt pas derivar de lugarn pr'amor la n finau de lugran qu'ei VELARA, n'ei pas dentau. Qu'ei lugrâ, diminutiu: lugranhet. Dongas lugran ne vien pas ni de lukarnu (la n que seré dentau sequenon), ni de lukanu (cap de r present a l'etimon). Lugran que hè partida de la seria etimologica lugret (sinonime d'eslambre), lugrir e lugrejar qui tots apuntan tà un lugr-, problament *lugra, fòrma femenina de lugor (etimon faussament latin *lucor, probablament celtic, cf. *lugra: luna en celtic ancian). Lugar deriva de lugor (la fòrma masculina), per cambi d'afix, qu'ei un vèrbe vadut substantiu.
lugan > luga(n) > lugar(n) per refortiment > lugar(d) per error > lugardar, lugardejar, etc. derivats. Mas la fòrma mai etimologica demòra plan viva : lugar(n) > lugarnar , lugarnejar, lugarnejada, lugarnejaire... derivatz amb remembre de la "n".
tavan > tava(n) > tavar(n) per refortiment > tavar(d) per error e derivats > tavardejar, etc. Mas la fòrma etimologica "tavan" demòra plan espandida e avèm > tavanar, tavanejar, tavanièra, etc.
La causida en occitan estandard es : "lugarn" e "tavan"
Las fòrmas "*lugar" e "*tavar" sense consonanta de sosten e amb la "r" prononciada son impossiblas en occitan per de mots de formacion populara : favar, pibolar, castelar, etc.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari