Bandièra01 1180x150: Comuna de Tolosa

Opinion

Lo gascon estandard: ont n’èm?

Bèths legedors m’an demandat explics sus la mea concepcion deu gascon estandard.
 
Sostenguèri en 2004 ua tèsi sus l’estandardizacion pluricentrica de l’occitan e me la publiquèren en 2006[1]. Escriguèri mei d’un article complementari sus aqueste subjècte e, en particular, hèri ua contribucion en 2005 tocant lo gascon estandard[2]. Lo men trabalh se situa dens la continuitat de bèths principis establits longtemps abans jo peus lingüistas Loís Alibèrt (lo fondador de la nòrma classica en 1935), Pèire Bèc[3] (un gascon qu’a hèit ua òbra immensa suu gascon e sus tot l’occitan estandard), Robèrt Lafont, Patric Sauzet, Alan Viaut e Andrieu Bianchi. Tieni compte tanben de Jacme Taupiac e Rogièr Teulat.
 
Quand la mea tèsi se finalizava, apareguèc au medish periòde la beròia gramatica gascona de Maurici Romieu e Andrieu Bianchi, en 2005. Aquera hornís tanben solucions au gascon estandard[4] en tot redesvolopar un trabalh anterior d’Andrieu Bianchi e Alan Viaut de 1995[5]. Ne tieni compte, evidentament.
 
 
Principis globaus
 
En resumir lèu los principis globaus, l’occitan estandard (o larg o referenciau) es tecnicament indispensable entà que la lenga reconquerisca dens la societat las foncions de comunicacion qu’a perdudas. 
 
Los occitans culturalament conscients vòlen guardar los grans dialèctes de la lor lenga. Entà respóner a aquera preocupacion, ua solucion existís: es lo modèl de la lenga pluricentrica. Es ua lenga estandard dab leugèras adaptacions regionalas o dialectalas. Segon Bèc, Lafont e autes lingüistas, aquò implica, laguens lo medish occitan estandard, ua modalitat generala dita occitan generau, qu’ei de basa lengadociana, e modalitats mei regionalizadas que son lo gascon, lo lemosin, l’auvernhat, lo vivaroaupenc, lo niçard e lo provençau.
 
Las modalitats regionalas son convergentas tant e mei, mercés a quauques principis:
 
— Se preferís, dens cada modalitat regionala, las formas mei similaras a las que trobam dens l’ensemble de la lenga. Atau en gascon, entre duas formas possiblas coma nàisher e nèisher, se preferís nàisher pr’amor que los autes dialèctes disen nàisser.
 
— Totun, certanas formas non convergentas son acceptadas dens las modalitats regionalas quand semblan indispensablas, pr’amor deu pes de l’usatge renaishentista. Atau, lo gascon renaishentista ditz coma, qu’es unitari, e com, qu’ac es mens. Cau considerar la possibilitat d’adméter en gascon estandard coma e, eventualament, lo son doblet com. Aqueth principi que concerniriá sustot quauques mots hèra frequents e emblematics: coma (com), es (ei), pòdi (poish)...
 
— Se met en comun los recors expressius de tots los dialèctes. Atau l’usatge gascon de nàisher e vàser (vàder), utilizables coma dus sinonims, s’esten a tots los autes dialèctes a travèrs de las formas nàisser e vàser. Aute exemple, los enonciatius que, be, ja, e, se, hèra frequents en gascon, e totun atestats dens autes dialèctes, que’us cau considerar corrèctes dens totas las modalitats regionalas de la lenga estandard. Lo gascon hornís recors a tot l’occitan, recipròcament, pòt acceptar recors coma lo lemosinisme frotjar o lo niçardisme capir.
 
— S’evita las influéncias superfluas e excessivas de las lengas dominantas (francés, espanhòu e italian), en acòrdi dab los principis formulats per Alibèrt en 1935. Los critèris de restauracion s’aplican identicament a totas las modalitats de l’estandard. Atau Sénher remplaça pertot lo francisme Mossur* (deu francés Monsieur).
 
— Se fixa los mots de formacion culta o sabenta —vienent deu latin e deu grèc— segon règlas comunas per tota la lenga, a partir deus principis d’Alibèrt de 1935. Atau telefòn b’es la sola forma normativa. Non se pòt pas preconizar qu’ua modalitat regionala de l’estandard diga telefòn, ua auta telefòne* (francisme) e ua auta telèfono* (italianisme).
 
— Dens quauques cas limitats, l’ortografia oficiala a acceptat duas manèras divergentas d’escríver la medisha causa, segon los dialèctes. Son errors accidentaus. En aqueths cas, suggerissi de causir las formas graficas mei unitàrias o mei ancianament fixadas de l’usatge renaishentista. Per exemple: quauquarren (usatge gascon, melhor que l’usatge provençau quauqua ren), prene (melhor que préner), quand (prononciat [kwan] en gascon, melhor que quan), ont (prononciat [un] en gascon, melhor que on).
 
Hornirèi tres principis addicionaus en responsa aus comentaris polemics legits dens Jornalet:
 
— Ja combati energicament l’idèa d’un gascon reputat “superior”, que seriá atlantic e pirenenc, opausat a un gascon dit “inferior”, que seriá garonenc e “tròp” vesin deu lengadocian. En lingüistica scientifica, tota varietat d’ua lenga es digna de consideracion. Los autors de l’Atlàs Lingüistic de Gasconha (ALG) an cartografiat un “camp gradient de gasconitat” entà la descripcion scientifica. Aquò non implica pas arren sus la valor deus parlars.
 
— Non èi pas nada pretension d’impausar aus gascons lo lor estandard. Coma sociolingüista, be sabi qu’un estandard e tròba lo son succès unicament quand ua populacion l’utiliza massissament. Lo men trabalh es de prepausar solucions racionalas. Entre las solucions racionalas, i a l’estabilitat de la nòrma, la continuitat deus principis fondadors e la cèrca de convergéncia. L’usatge sociau qu’aurà lo darrèr mot.
 
— Tot lingüista especialista de l’occitan qu’a dreit de trabalhar sus totas las varietats d’occitan. Un provençau pòt trabalhar suu gascon coma un gascon pòt trabalhar suu provençau. Es logic, se consideram que la lenga es ua.
 
 
Causidas laguens lo gascon
 
Dens la mea tèsi, en 2006, preconizavi de bastir lo gascon estandard en guardar los trèits essenciaus de la koinè literària bearnesa —dab quauques adaptacions leugèras totun— en acòrdi dab la grana majoritat de la produccion gascona.
 
Mes la situacion a evolucionat rapidament dempuish la segona mitat deus ans 2000:
 
— L’occitanisme bearnés, plan solide, multiplica las iniciativas culturalas beneficas a l’ensemble de la lenga occitana. Mes, paradoxalament, hèra militants culturaus bearnés non cèrcan pas de difusar seriosament la lor koinè literària bearnesa dens l’ensemble de Gasconha. Hèra de gascons occitanistas, en dehòra de Bearn, que semblan de reprochar aus bearnés un bearnocentrisme excessiu e, en reaccion, observam practicas de mei en mei localistas en gascon, luenh de la koinè bearnesa.
 
— Pèire Bèc, dempuish seishanta ans, a desvolopat un projècte de gascon estandard que se basa mei sus las formas de la Gasconha centrala, e plan sovent sus ua solida coneishença de l’ensemble de Gasconha. Ça que la lo modèl de Bèc demòra vesin de la koinè bearnesa. Ua diferéncia sensibla es la terminason deus vèrbs de la tresava persona deu singular, au preterit de l’indicatiu: Bèc preferís parlèc, sentic, batoc quand lo bearnés ditz parlè, sentí, bató.
 
— Dens aqueste contèxt, las òbras de referéncia de Maurici Romieu, Andrieu Bianchi e Alan Viaut dan solucions qu’intègran haut o baish las solucions ja installadas de la koinè bearnesa, mes en tot alargar (o recentrar) las formas referencialas possiblas gràcias a ua consideracion de l’ensemble gascon.
 
— L’occitanisme aranés pren un ròtle de mei en mei important a l’escala panoccitana, maugrat la febla basa demografica de la Vath d’Aran (de 10 000 estatjants). Los aranés be son conscients que l’aranés non pòt pas foncionar coma gascon estandard. Totun non an pas jamei adoptat la koinè bearnesa, que tien ua tradicion literària plan mei hòrta que l’aranesa. L’aranés es un pòl emergent de la cultura deu gascon, b’es incontestable.
 
En mei d’aquò, las institucions aranesas an manifestat un interès creishent cap a l’occitan estandard generau (lengadocian) e, ara, que’u vòlen desvolopar au costat de l’aranés. Aquò se pòt verificar dens lo traductor automatic en linha e dens lo Grop de Lingüistica Occitana, desvolopats vèrs 2010, dab lo sostien deu Conselh Generau d’Aran e de la Generalitat de Catalonha. Be son aranés d’adopcion, d’origina catalana, los qu’an creat recentament aisinas de comunicacion innovantas en associar l’occitan generau dab l’occitan aranés: pensi a la gramatica-diccionari d’Aitor Carrera de 2011[6] e au nòste Jornalet en linha animat per Ferriòl Macip. Dens aquesta medisha direccion, la recenta lei catalana e aranesa de promocion de l’occitan (Lei de l’Occitan, Aranés en Aran) evòca possibilitats de gestion panoccitana en mestior de lenga.
 
En avent parlat dab hèra de responsables culturaus aranés, e en coneishent hèra plan en parallèl, dempuish mei de vint ans, hèra occitanistas bearnés, qu’èi comprés aquestes darrèrs ans que i a un iat, un escart, un desfasament creishent entre Aran e Bearn. L’audàcia visionària, au prohèit de tots los occitans, que’s tròba de mei en mei deu costat aranés.
 
En aquestas condicions, me soi pausat la question: es realista de preconizar enqüèra lo bearnés coma modèl de gascon estandard? Soi arribat a ua conclusion provisòria: se los bearnés conscients non se preocupan pas pro de l’occitan estandard, quand los aranés eths ac hèn, lhèu cau trabalhar sus un modèl de gascon estandard mei acceptable e mei equilibrat per l’ensemble deus gascons. Atau soi passat d’un esquèma a un aute.
 
(1) Dens l’esquèma iniciau de la mea tèsi de 2006, lo gascon estandard se basava sustot sus la koinè bearnesa e prevesiá, coma sosvarietat associada, un aranés cultivat e connectat a l’estandard.
 
(2) Dens l’esquèma navèth que soi a elaborar ara, lo gascon estandard se basariá sus formas gasconas mei unitàrias, dab duas sosvarietats associadas: (a) un aranés cultivat e (b) un bearnés cultivat, tots dus connectats a l’estandard.
 
Aquestes dus estats successius de la reflexion prevesen lo dreit de cultivar formas tipicament bearnesas o aranesas.
 
Lo futur de l’occitanisme indicarà la melhora pista.
 
— Lhèu los bearnés compreneràn melhor los enjòcs e prepararàn enfin las condicions d’un gascon estandard basat suu bearnés, acceptat peus aranés e peus autes gascons. En aqueth cas, que sostienerèi aqueth modèl bearnés renovat.
 
— Lhèu lo modèl de Pèire Bèc s’impausarà coma ua bona solucion de compromés entre los aranés, los bearnés e los autes gascons. En aqueth cas, que serèi un defensor acarnassit deu modèl de Bèc.
 
— Las meas proposicions, lhèu auràn succès, lhèu seràn oblidadas. Qu’ac veiram dab publicacions futuras e dab la lor recepcion peu public. Aumens espèri de poder contribuir a l’impulsion de bèra solucion.
 
 
 
 
 
__________
[1] SUMIEN Domergue (2006) La standardisation pluricentrique de l’occitan. Nouvel enjeu sociolinguistique, développement du lexique et de la morphologie, coll. Publications de l’Association Internationale d’Études Occitanes, Turnhout: Brepols
[2] SUMIEN Domergue (2009) “L’estandardizacion deu gascon: l’ensenhament, la koinè e lo diasistèma” [Latry Guy (2009) (ed.) La Voix occitane, actes du VIIIe Congrès de l’Association internationale d’études occitanes, Bordeaux, 2005, Peçac: Presses universitaires de Bordeaux, t. II,  p. 837-850]
[3] Quauques òbras fondamentalas de Pèire Bèc:
— BÈC Pèire (1959) = BEC Pierre, “Petite nomenclature morphologique du gascon”, Annales de l’Institut d’Études Occitanes
— BÈC Pèire (1972) “Per una dinamica novèla de la lenga de referéncia: dialectalitat de basa e diasistèma occitan”, Annales de l’Institut d’Études Occitanes 4e série, tome II, n° 6 [reed.: Bèc Pèire (2002) = BEC Pierre, Per un país…: écrits sur la langue et la littérature occitanes modernes, Peitieus: Institut d’Études Occitanes de la Vienne: p. 351-369]
— BÈC Pèire (1973) = BEC Pierre, Manuel pratique d’occitan moderne, coll. Connaissance des langues, París: Picard
[4] ROMIEU Maurici, & BIANCHI Andriu (2005) = ROMIEU Maurice, & BIANCHI André, Gramatica de l’occitan gascon contemporanèu, Bordèu: Presses universitaires de Bordeaux
[5] BIANCHI Andriu, & VIAUT Alan (1995) = BIANCHI André, & VIAUT Alain, Fiches de grammaire d’occitan gascon normé, vol. 1, Bordèu: Presses universitaires de Bordeaux
[6] CARRERA Aitor (2011) L’occità: gramàtica i diccionari bàsics, occità referencial i aranès, coll. Garona Estudis, Lhèida: Pagès
 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris

Gaby Balloux
57.

#26
Conjugasons identicas ?
aviá vs avè(va)
diguèt vs dishut/dishot/disó/digot/digoc etc.
foguèt/fosquèt/siaguèt/siguèt/sisquèt/soguèt/sosquèt etc.
vs estut/estot/estèt/estoc/estó/ho etc.

#43
Qu'es aquò un Bugalés ? Vòletz díser un Bogés ?

#50
Benlèu que vau mèi un biarnés estandard que non pas un barrejadís shens coëréncia intèrna...

  • 0
  • 0
Drôle de Troll Poudlar
56.

#55 Ici, tout ce qui regimbe est un troll. Gérard-Jean, vous exagérez!

  • 3
  • 5
Gerard Joan Barceló Pèiralata
55.

#54 L'occitan es una lenga modèrna: ara avèm nòstres tròls! :)

  • 7
  • 2
Dieu Lou Paradou
54.

#52 Sabem que lo Sénher Sumien es un lingüista professional, ara sabem tanben qu'es especialista de psicologia perqué nos fa un diagnostic psiquiatric de Bourdieu. Macarèl, los que son pas d'acòrdi amb Occitanus Magnus van acabar a l'espital!
Mas avem la solucion, Bourdieu èra un Gascon, doncas un "déviant" per definicion.

  • 6
  • 6
Gerard Joan Barceló Pèiralata
53.

#52 Bordieu èra pas Dieu! ;-) Poiriam aver la referéncia de l'article de Patric Sauzet?

  • 4
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article