Passèri lo mes de julhet a córrer los camins d’Escòcia. Aviái pas causit aquesta destinacion a l’asard. M’èri mes dins l’ase d’anar véser cossí se podiá debanar dins aqueste país una campanha electorala tan caporala que lo referendum per l’independéncia. D’efièch, se tracha, ni mai, ni mens, de decidir de la libertat de la nacion.
 
La question de l’independéncia nacionala a pas jamai completament abandonat lo debat politic en Escòcia. Segon los periòdes istorics es estat entre pauc e mens viu, mas sempre present. Desempuèi lo Pache d’union de 1707, que realisèt la fusion dels reialmes d’Escòcia e d’Anglatèrra, i a totjorn agut un partit independentista escosés. Cèrtas pas a la debuta un partit politic legalament declarat, mas un corrent d’opinion demest la populacion. Lo pòble rural es sempre estat mai independentista que non pas l’aristocracia. Fa encara un sègle aquesta èra mai que mai compausada dels capdals dels clans. D’uèi, l’organisacion de la societat escocesa en clans existís pas mai; se que non, benlèu, d’un biais folcloric. Cresi pas necessari de notar que la societat escocesa d’uèi es una democracia europèa que viu amb son temps.
 
Pensavi trobar en Alba (es lo nom gaëlic del país) un pòble en boliment, al rebat de çò que se passa en Catalonha. Cal dire que lo referendum del 18 del mes de setembre va decidir de l’avenidor de la nacion. E pas sonque de l’avenidor, mas tanben de la dignitat del país. Lo parallèl que fasiái pus naut amb Catalonha ten pas d’afièch. Siem aicí en país cèlta e pas latin. La sang i es pas tant rebolida pel solelh, al contrari es sovent que i es refregida per la bisa freda del Nòrd. Alavetz, las discutidas, quand n’i a, i son mens apassionadas.
 
Onestament pòdi pas dire quin resson balha la premsa escocesa a la campanha pel referendum. L’ai pas legida que mas feblas coneissença de l’anglés me permetan pas de m’aventurar a legir d’article de fons. Mas a ne legir sonque los títols, al mes de julhet estant, èra pas cada jorn que se parlava de la votacion dins las colonas de la premsa nacionala.
 
A Edimborg manquèri pas d’anar visitar lo Parlament nacional. Siá dich en passant es estat concebut per Enric Miralles, un arquitècte… catalan. Dins la librariá del parlament, pr’aquò plan fornida, pas que quatre titols tocant al referendum: un que se voliá èsser lo mai objectiu que se pògue e que balhava las rasons favorablas a l’“Òc” e las favorablas al statu quo, e tres autres favorables a l’independéncia. Demest aqueste se compta lo famós Libre blanc per l’independéncia del Primièr ministre actual Alex Salmond. Obratge qu’a ma coneissença es pas estat tradusit en francés (çò que —sens dementit estant— seriá un signe de mai de la crispacion parisenca). La librariá del Parlament escocés essent un espaci neutre, i aguèsse agut maites obratges militanta pel “non”, serián estata sus las laissas amb los autres.
 
E mai se la campanha oficiala aviá pas començat al mes de julhet (a supausar qu’en Escòcia i age coma en França una “campanha oficiala”), me seriái pogut esperar a trobar d’afichas per o contra l’independéncia. Ne vegèri pas la coa d’una. Res! Nimai cap per anonciar lo mendre acamp public. A creire que los politicians escoceses èran totes en vacanças.
 
Aqueste mes de julhet, a sonque una mesada e mièja d’un vòte istoric qu’engatja lo país coma jamai cap vòte l’engatgèt pas, èra lo voide politic en Escòcia. Sabi pas cossí de debanan de costuma las campanhas electoralas dins aqueste país, mas soi estat susprés de la flèuma escocesa per aqueste referendum.
 
Dins las vilas d’Edimborg (capitala politica) e de Glaschu (capitala economica) ai pas sabut nimai véser lo mendre signe de propaganda per un bòrd o per l’autre, per una opcion o l’autra. Pr’aquò se tracha de trencar en favor, o pas d’una vertadièra revolucion a l’encòp politica e culturala. A Edimborg, un patron de taxi aviá fach entièrament pintrar sa veitura de las colors nacionalas. Mas se pòt pas saber s’aquesta demonstracion nacionalista èra circonstanciala o pas. Nimai se li porgissiá mai de practicas. La quita vila de Glaschu, mai obrièra e d’ordinari mai socialament e politicament bolegaira, es demorada en somnoléncia. Pr’aquò, d’aprèp çò que foguèt dich, seriá l’endrech ont i a lo mai d’unionistas atissats en causa d’una fòrta immigracion anglesa. Aquí tanben, dels tres jorns qu’i passèri, foguèt la calama referendica.
 
Los sols pichons signes d’engatjament que vegèri, totes favorables a l’independéncia, lo rescontrèri dins lo Ponent e lo Nòrd del país. Dins la part, e es pas un asard, qu’es gaelofòna. Comencèt dins lo pòrt d’Oban, ont penjava a una fenèstra lo drapèu nacional amb un gròs “yes” en subrimpression. Es ça que la pas lo sol que vegèri de tot lo viatge. Qualques temps aprèp, dins l’isla de Skye, vegèri qu’un bordièr aviá pintrat sus la totalitat d’un pendís de la teulada de sa fenial un enòrme “yes” que se vesiá a un quilomètre. Un pauc pus luènh, sempre dins la meteissa isla, un autre bordièr (son totes noiriguièrs de fedas) aviá, dins una prada a broa de rota, quilhat un mast amb lo drapèu nacional e aplechat amb de fustas un “yes” bèl qu’aviá pintrat de blanc. El tanben se vesiá de luènh. A Inverness anèri tanben rescontrar los militants del Partit Nacionalista Escocés dins lor permanéncia publica. Dins aquesta botica se difusissiá de material de propaganda per “yes”, mas tot lo temps qu’i demorèri foguèri lo sol a se venir entresenhar.
 
Fin finala son plan pauc de causas. Ieu qu’anèri en Escòcia per “prene la temperatura” d’una situacion politica excepcionala dins la vida d’una nacion, ne demorèri sus l’enveja. Pas cap de barnom electoral enluòc! Alavetz, cossí explicar aquel manca de mobilizacion populara alara que los sondatges serián indecises? Benlèu que la responsa la cal anar quèrre dins las competéncias ja acquesidas pel poder autonòm escocés: agricultura, justícia civila e penala, educacion, evironament, santat, lotjament, administracion locala, planificacion, servicis de polícia, proteccion civila e servicis de secors, assistància sociala, cultura, espòrts, e per acabar, carreges. Benlèu que d’unes Escoceses s’acontenta d’aquò, mas l’autonomia, per tan espandida que foguesse, a pas jamai fach d’una nacion capaironada una nacion liura e juridicament reconeguda.
 
Que ne serà deman de la nacion escocesa? Aprèp aver corregut lo país pendent mai d’un mes, soi incapable de preveire çò que serà lo resultat del referendum. Los Escoceses, plan pauc expansius, son insondables…