“La vida es un tripòt cadun se la remena coma pòt”, es çò que nos escalcís la dicha populara per dire que sèm, pauc o pro, liures de nòstre anar e de far. D’aquel punt de vista avem totas nòstras contraccions, d’unas mai leugièra de d’autras. La causa val per totes los actes de la vida vidanta. Adoncas, dins una societat occitana victima d’una politica lingüistica agressiva de substitucion de l’occitan pel francés, l’emplec de la lenga per cadun de nautres es pas quicòm de neutre. E mai se, o tornem dire, cadun fa çò que vòl, mes estat balhat de viure de situacions sociolingüisticas de las mai curiosas. Perqué ne parlar pas?
 
Per ieu, una de las mai espantantas d’aquestas curiositats es benlèu lo comportament de qualques ensenhaires. De professors que, de longa, revendican sincèrament l’ensenhament de la lenga. De monde que participan al teissut associatiu. De femnas e d’òmes engatjats dins l’accion culturala; e quitament politica per d’unes. De gents que comptan pas lor pena nimai lor temps per promocionar la lenga nòstra. Que la van ensenhar, qualques còps benevòlament dins de corses del ser. Ça que la, d’ora me mainèri que per d’unes, tanlèu dintrat a l’ostal parlavan francés a lors enfants. La cellula familiala revèla de la vida privada, aquò rai! Atanben, un còp fach lo constat, i pas grand causa a ajustar de mai. Se que non qu’aquesta situacion de contradiccion flagranta es induïta per un contèxte desfavorable a la lenga nòstra (es lo mens que se pògue dire).
 
Ai tanben conegut –e coneissi– qualques escrivans. Aquestes, se regalan dins lor gabinet de far de recèrcas e de creacion a partir de la lenga. Fan mestièr d’escrivan. Qualques còps van far de lexicologia e d’etnologia en demandan a la vièlha vesina cossí se ditz o se disiá tala causa o tala autra. Mas ai remarcat que quand d’unes escrivans quitan lor burèu, lor ordenator e que va crompar lor pan s’adreiça a la fornièra en francés sens ensajar, de prima pausa, d’engatjar la conversa en lenga nòstra. D’aquesta funèsta situacion ne resulta que benlèu l’escrivan e la fornièra parlan occitan, mas que de longa comunican en lenga imperiala. Es damatge per çò qu’es m’es arribat dins d’unes comercis de m’adreiçar en lenga nòstra a la comercianta e tanlèu aprèp la lenga se liberèt demest las practicas qu’esperavan. Qualques còps basta pas de grand causa per far càiser la capa de vergonha que nos acapta l’èime.
 
Pus greu, me sembla, son los partits politics occitans que de longa reivindican l’ensenhament e l’utilizacion publica de la lenga, mas que dins lor quite foncionament intèrne, emplegan rarament l’occitan. Me sembla pus grèu per çò qu’aquí quitam l’esfèra del privat per la del public. Sovent los bailes d’aquestes partits evòcan lo piètre argument del “Es per èsser comprés de totes!”. Va sens dire qu’es pas amb una tala demission davant una situacion inaceptabla, que ganharem qualquas parts del “mercat lingüistic”. Ne coneissi quitament un partit, que nomenarai pas per dire de tirar pas sus nòstras pròprias ambulàncias, qu’al nom d’aquesta pietadosa coardisa refusa, quand se presenta a las eleccions, de publicar sas professions de fe en version bilinguas. Alara que la lei de l’Estat colonial o permet, allòc de se ronsar dins la breca dobèrta (per quand de temps encara?) e de tornar sa lenga al pòble, los animators d’aquel partit occitan contunhan de se voludar dins lors insuportablas contradiccions. N’i que sabon pas çò que lo mot “resisténcia” vòl dire...
 
M’es arribat de participar a qualques emissions de television. La situacion diglossica èsser çò qu’es, los videastas (per lo pauc de cinemà que se fa, supausi que deu èsser la meteissa causa) trabalhan sul platèu en francés. Atal los realizators, los jornalistas e los entrevistats an la desagradiva impression de virar en una lenga mòrta. Es almens la sentida qu’agèri cada còp que participèri a una emission. Per en causa d’un sol quadraire que coneis pas l’occitan e la lenga de trabalh vira al francés. Los cocuts comptaz-vos!
 
Los militants occitanistas son de valents. Per definicion fan totes quicòm per la lenga: de reviradas de logicials, organizan de dictadas ont lo monde van per esprovar sa coneissença de la lenga, cantar, contar, etc... Mas aquestas activitats se fan exclusivament dins un encastre plan precís. Fòra lo quadre, m’es arribat de trapar, tre lo lendeman matin d’una manifestacion occitana, dos participants de la velha a chapinar en francés dins una supereta. Per se singularisar pas rapòrt al demai de las autras practicas del magasin? Tre lo lendeman lo banh de liberacion individuala s’èra tornamai estorit, assecat? Es aquí qu’òm se maine que la partida es encara luènh d’èsser ganhada. Dins aquel cas de figura, en tala situacion sociala, quantes siem los que siem capables d’emplegar la lenga? Pr’aquò es sus aquela mena de resisténcia dins lo comportament individual, a l’encòp minimala e caporala, que los catalans trabalhèron tanlèu la dictatura desrocada.
 
Lo piéger, son encara los cantaires occitans que sus l’empont, al moment de lor concèrt, de senton obligats (pr’aquò ne son pas) de tradusir en francés los tèxtes de lors cançons. Lo monde son estats avisats que lo cantaire èra occitan. Atanben comprenon que de pus natural per un cantaire occitan que de cantar en occitan. A imaginar que qualqu’un siá alergic a la lenga nòstra, seriá pas demest lo public (a despart dels masoquistas, aquò va sens dire). Ai pas jamai vist qu’un cantaire francés o anglés revirèsse sas cançons en occitan quand ven cantar a Tolosa. Per aquesta rason fa de decennis que vau pas escotar Nadau. Mescli pas recital e cors de lenga!
 
Lo melhor mejan, lo pus a posita, lo pus directe e lo pus a biais per tornar socializar la lenga es encara la paraula. E quand disi “paraula” ditz lenga parlada. L’oralitat es encara çò que fonciona melhor entre individús que vòlon comunicar dins las colors d’una lenga donada. L’occitan es per nautres lo sol mejan de comunicacion, lo pus eficaç e lo pus preciós per resistir a l’envasiment del francés. Per la salvar, la lenga, la cal parlar!