Après aver laissada la tèrra comtadina de mon enfància, percorreguère tota Occitània, per enfin viatjar sus lei còstas de Bretanha. Puei me gandiguère dins mon vilatge natau, vueg e sens degun. Lo solet prèire, ermita de sa pròpria glèisa, m’ensenhèt sàviament que totei mei davanciers èran partits per lei tèrras luènchas.  
 
 
Fasiá mai d’un jorn que la Comtat s’èra mesa a brutlar d’una flama que non aviá que ben rarament conegut. Despuei la guèrra francoprussiana, e lo refús deis autoritats comtadinas d’ofrir d’òmes e d’armas per se batre sus lo frònt, l’estat francés aviá mai d’un còp assajat d’envaïr lo Comtat Venaicin. I aviá de segur lo sosten sens relambi que totei lei comtadins avián portat a la Comuna de Marselha, e a mai d’encanhar fòrtament lei francés, aquò aviá rendut plus malaisadas totei lei relacions diplomaticas.
 
Una setmana aperabans, en aquel an 1879, de francés, armats e entretenguts per la Republica Francesa, avián traversat Durença per saquejar la vila de Cavalhon e tuar mai d’un de seis abitants. Lo Legat aviá ordenat la repatriacion de totei lei tropas dau país, per fin de se preparar a una invasion.
 
Es au mitan d’aqueu çaganh qu’ère arribat. Passant lo magnific pònt d’Avinhon, en costejant lei bòrds de Ròse, aviáu lòngament observat lei bateliers ajocats sus lors carretas, a tirar, amb l’ajuda de poderosei cavaus de tira, d’immensei naviris dei fons plans. En aguent despassat l’illa de l’Auselet, que i aviáu passat bòn nombre de meis après-miegjorns, me caliá quitar lei bòrds de l’aiga per rejónher ma maire e lei grands còntrafòrts de la bèla vila de Bedarrida.
 
Ma maire aviá paur e, coma sempre, s’inquietava per lo país e sustot per ieu. D’efiech, lei viatjaires comtadins son de butas de tria a l’estrange, e de mai, leis autoritats de la Comtat voudrián segurament mobilizar leis òmes qu’avián servit dins l’armada, per fin de defendre lei frontieras dau país.
 
Me demandèt prèstament coma s’èran passadas mei peripècias. Alora li o contère tot, lei bèlei pradas dau Miègjorn, lei sentors e lei doçors de la natura, lo temps que s’escarta ai plasers de totei, mai sustot de la furor que sevís per autra part. Li parlère tanben de mei rèires, de la familha de mon paire. Lo nom de tèrras luenchas de verai non li disiá ren, e semblava agotada ren qu’a l’idèa d’i pensar.
 
Alora li diguère, sens qu’ela me pausèsse de questions o s’inquietèsse pas per ieu, qu’anave partir tornarmai. Benlèu auriá vougut que tot çò que disiáu fuguèsse faus e que jamai l’idèa de partir tornèsse traversar un còp de mai mon esperit. Alora la potonère e li diguère dins lo clòt de l’aurelha: “Te’n fagues pas, Mamà, t’enviarai de bèlei letras d’avau, t’o promete.”
 
Alora que m’aprestave a partir, me sonèt e, en tot me sarrant dins sei braçs un darrier còp, me donèt la magnifica mòstra de pòcha de mon paire, que pengère prèstament au revèrs interior de ma vèsta.
 
E partiguère, sens quitament pensar a dire adieu a ma bèla Clamença. Prenguère ma saca, e l’encroquère solidament a Liona, partent per d’autreis aventuras, que riscavan benlèu de durar tota una vida.
 
Sabiáu pas ben ont anave, ni coma i anave poder anar, mai i a de determinacions que ren non empacharà jamai de se veire realizar. Aquelei tèrras luenchas viatjavan sens relambi dins ma tèsta, que m’imaginave exploraire d’endrechs que l’Òme non auriá jamai explorats, en pausant mei dos grands pès sus de tèrras que jamai degun a pas caucadas. Aquelei sòmis, de lònga se butassan dins ma tèsta e se n’escapan pas que per pensar a mon país, que me manca un pauc mai a mesura que m’aluenche d’eu.
 
Prenguère quauqueis afaires, mon berret e mon pistolet, en tirassant fièrament mon bèu cavau vèrs lei tèrras occitanas de l’oèst.
 
Nos arrestèrem fòrça pauc, marchaviam de còps de nuech, ieu e mon cavau. Pasmens, lo temps e la fam m’obliguèron a pausar pè a Tolosa, après sèt lòngs jorns de traversada dins lei contradas lengadocianas. Avau, m’establiguère pas qu’una jornada, prenguère plaça a la terrassa de l’aubèrga que me lotjava, sus la granda plaça dau Capitòli. En regardant leis òmes passar, preissats, m’endormiguère, fins qu’una brava femna dau regard d’àngel me venguèsse secotre delicadament l’espatla, per me demandar l’ora. Coma èra pas tròp en retard, se poguèt jónher a ieu, e tastar quauqueis instants un pichòt beure caud. Veniá de Carcin e, e mai s’èra vestida corrèctament, sei parents èran de bravei païsans, que cultivavan la tèrra maire, e parlavan pas un quite mot de francés.
 
De sa cara somptuosa, s’exprimissiá e m’expliquèt sens relambi sa pichòta vida mondana, d’una femna de Tolosa, qu’aviá esposat un ric patron d’usina francés.
 
D’un maridatge arrengat, sabiá pas qué ne far, alora de mon aurelha atentiva, la laissave parlar, e tot còp, la conortave. Puei se levèt, tan lèu coma èra venguda, e me laissèt tornar prene mei rotas e mei camins.
 
Me cauguèt encara quatre lòngs jorns per arribar enfin a Bordèu, en remontant la magnifica Garona, calma e grandiosa dins aquela partida plus en avau dau fluvi.
 
En arribant, fuguère susprés per la grandor dei bastiments que m’environavan e lei manòbras incessantas dei carretas e dei maquinas de vapor. En regardant brèvament ma mòstra de pòcha, preissave lo pas, per fin de trobar un endrech ont dormir abans la tombada de la nuech.
 
Dau mai avançave vèrs lo pòrt, dau mai lo bruch èra fòrt e leis òmes s’activavan. Dins lo quite pòrt de Bordèu, ausiáu lei bruchs sords dei sèrras e dei destraus que venián tombar sus la fusta freula dei Landas, e lei sirenas luenchas dei novèus mostres dei mars, qu’escupissián lors fumieras immensas dins lei cèus dau luench. Sus la cauçada marchan quauqueis òmes vestits de costums, e acompanhats per de gentei damas. Obsèrvan lei trabalhs coma avançan e cadun sembla d’esperar sàviament que se termine lor embarcacion.
 
De saber pas per ont començar, me gandiguère dins un bar, ont degun de verai parlava pas ma lenga. Demandère a cada òme, e a cada femna encara presenta dins aqueu luòc talament sorn e estrangier, se voliá ben me menar vèrs lei tèrras luenchas. Òm me refusèt sovent, e quauquei còps tanben, òm me metiá en garda dei dangiers d’aquelei luòcs e de totei leis òmes que n’èran jamai tornats. Lo vièlh bar delavat fasiá gisclar de son sen una odor pestilenciala de vin virat, que donava lo mau de tèsta.
 
Alora sortiguère e pendent mai d’una ora, errère sus lei cais de pèira d’aqueu pòrt magnific. Puei, sabent pas que far nimai ont trobar d’ajuda, m’assetère sus lo bòrd dau cai e quasi tota la jornada, regardère la mar au luench e lei gigants de vapor. Lei fumieras escavartadas me donavan a pantaisar e me metère a somiar a aquelei tèrras luenchas qu’esperavan pas que ieu.