Opinion
Lo tortèl dels Reis (II)
A comptar del torton e de la fava, dins cada region la ceremònia podiá èsser diferenta. Aital, fa de sègles, mentre que dins qualques luòcs de França nommavan rei l’enfant mai paure de la vila, e li rendián los onors e li fasián tanben un don financièr, a Tolon (Provença) lo pastissièr marcava lo ponch ont i aviá lo legum e, en acabant, lo responsable de la reparticion lo donava al mai innocent o pèc de la fèsta, que dins lo cacalàs general èra proclamat rei e èra obligat d’ofrendar de dansas e de taulejadas a las personas presentas alai.
De còps, lo rei dispausava del privilègi de se poder causir una reina, segon çò que ditz Jaume Josèp Jutge dins Changements survenus dans les moeurs des habitants de Limogesdepuis unecinquantaine d’années (1817) se talhava lo torton en porcions, se’n reservava una (la part de Dieu) e lo rèsta se repartissiá entre los assistents:
Amb tanta chimada, vos daissi pensar las fins d’aquelas reünions.
Donarem tanben qualque poesia. La Chanson sur los bolangers (1849) es del lemosin Joan Baptista Focaud; dins aquela region se ditz justament reibeu:
La vertat es que totes aqueles cerimonials festius i a longtemps que se son perduts. Uèi, al pus mai, lo que tròba la fava paga lo tortèl, o si que non ne carga un autre per son compte (i a de luòcs en Provença e Lengadòc que la fèsta dels reis se celèbra totes los dimenges de genièr). Tanben s’es mes a la mòda de cambiar la fava contra de pèças de moneda (es ja una costuma anciana, e abans las metián d’aur), de figurinas de porcelana o d’autres objèctes decoratius, que fan gaug als pichons mai que mai... mas son mai dangieroses per la dentadura.
La tendéncia actuala d’aquelas causas, totun, es de començar a passar a l’istòria. Als pichons, abans, nos agradavan aqueles jòcs innocents, nos adobàvem amb qualque besucarieta, mas los pichons d’ara solament an temps de jogar a l’ordenador e se’n desconnèctan pas facilament contra un tròç de còca.
Mas nos cal dire qu’a encara fòrça succès. Fa d'ans i aguèt un temps qu'èra a declinar, sabèm pas perqué, mas semblariá que ara torna èsser de mòda, sens farcir o farcit de divèrsas manièras.
Direm tanben, per acabar, que dins qualques regions del nòrd d’Occitània (Marcha, Auvèrnhe, Carcin, Roergue, Gavaudan, Vivarés e País Gavòt), segurament per influéncia francesa, en luòga de tortèl fan çò que nomman galeta dels reis o fogassa dels reis, una còca redonda de pasta fulhetada.
De còps, lo rei dispausava del privilègi de se poder causir una reina, segon çò que ditz Jaume Josèp Jutge dins Changements survenus dans les moeurs des habitants de Limogesdepuis unecinquantaine d’années (1817) se talhava lo torton en porcions, se’n reservava una (la part de Dieu) e lo rèsta se repartissiá entre los assistents:
En avent pres cadun sa porcion, cercavan la fava, lo que la trobava èra declarat rei. Lo primièr usatge que fasiá de sa prerogativa èra lo de se causir una reina; e cada còp que bevián, cridavan: “Lo rei beu, la reina beu!...” Aquel concèrt trigava pas a se veire interromput per una sòrta de cantic, cantat en lenga vulgara a la pòrta dels ostals pels paures, que son refranh èra: “La part de Dieu, se vos platz!”; òm los fasiá pas esperar, e òm recomençava a cridar: “Lo rei beu, la reina beu!”
Amb tanta chimada, vos daissi pensar las fins d’aquelas reünions.
Donarem tanben qualque poesia. La Chanson sur los bolangers (1849) es del lemosin Joan Baptista Focaud; dins aquela region se ditz justament reibeu:
Tots los pestors’vián jurat
sur l’”étouffoir” sur las mans,
qu’ujan degun per los reis
n’auriá de desreis
A fòrça d’enflar sas peus
en tròp minjant de reibeus.
´Queu grand còp seriá montat
despuei certan arrestat,
que lor defend d’embrucir
per se far bastir
de las doas o tres maisons:
Se moche qui ei vormós.
Mas, ma fe, diluns passat,
vos en seriatz vos dobtat,
quauques perjurats maudits
fagueren lusir
de plens cabaus de reibeus,
plan fricauds mai plan rosseus.
M...e G...rd e L...lon,
mas tots’gueren lo nas lonh,
la velha’vián ribotat
e tot calculat:
Sur l’esparnha dau reibeu
chacun fasiá son chasteu.
L’un voliá’chatar un pòrc
tres peças de Perigòrd,
l’autre boisar son segond,
far far un plafon;
‘queu-qui vei a sa Marguí
chadena e Sant Esperit.
Aura qu’ei plan tot bufec,
car qu’ei dissades que ven,
que vòstre bureu se fond,
per qu’a l’unisson;
diumenc maugrat J....neu,
nos credarem: lo rei beu!
sur l’”étouffoir” sur las mans,
qu’ujan degun per los reis
n’auriá de desreis
A fòrça d’enflar sas peus
en tròp minjant de reibeus.
´Queu grand còp seriá montat
despuei certan arrestat,
que lor defend d’embrucir
per se far bastir
de las doas o tres maisons:
Se moche qui ei vormós.
Mas, ma fe, diluns passat,
vos en seriatz vos dobtat,
quauques perjurats maudits
fagueren lusir
de plens cabaus de reibeus,
plan fricauds mai plan rosseus.
M...e G...rd e L...lon,
mas tots’gueren lo nas lonh,
la velha’vián ribotat
e tot calculat:
Sur l’esparnha dau reibeu
chacun fasiá son chasteu.
L’un voliá’chatar un pòrc
tres peças de Perigòrd,
l’autre boisar son segond,
far far un plafon;
‘queu-qui vei a sa Marguí
chadena e Sant Esperit.
Aura qu’ei plan tot bufec,
car qu’ei dissades que ven,
que vòstre bureu se fond,
per qu’a l’unisson;
diumenc maugrat J....neu,
nos credarem: lo rei beu!
La vertat es que totes aqueles cerimonials festius i a longtemps que se son perduts. Uèi, al pus mai, lo que tròba la fava paga lo tortèl, o si que non ne carga un autre per son compte (i a de luòcs en Provença e Lengadòc que la fèsta dels reis se celèbra totes los dimenges de genièr). Tanben s’es mes a la mòda de cambiar la fava contra de pèças de moneda (es ja una costuma anciana, e abans las metián d’aur), de figurinas de porcelana o d’autres objèctes decoratius, que fan gaug als pichons mai que mai... mas son mai dangieroses per la dentadura.
La tendéncia actuala d’aquelas causas, totun, es de començar a passar a l’istòria. Als pichons, abans, nos agradavan aqueles jòcs innocents, nos adobàvem amb qualque besucarieta, mas los pichons d’ara solament an temps de jogar a l’ordenador e se’n desconnèctan pas facilament contra un tròç de còca.
Mas nos cal dire qu’a encara fòrça succès. Fa d'ans i aguèt un temps qu'èra a declinar, sabèm pas perqué, mas semblariá que ara torna èsser de mòda, sens farcir o farcit de divèrsas manièras.
Direm tanben, per acabar, que dins qualques regions del nòrd d’Occitània (Marcha, Auvèrnhe, Carcin, Roergue, Gavaudan, Vivarés e País Gavòt), segurament per influéncia francesa, en luòga de tortèl fan çò que nomman galeta dels reis o fogassa dels reis, una còca redonda de pasta fulhetada.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#1 Mercés plan per la informacion!
Sus lo subjècte, un article (en francés) que ramenta la distinccion istorica entre reiaume e galeta e lo rapòrt amb la rencadura òc/oïl
http://www.slate.fr/story/96613/galette-ou-gateau-carte
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari