Lo patoàs
 
Quand ero pechon, ausiciau sovent aquela lenga que tot lo monde nomenava tot simplament lo patoàs. Mos grands la parlàvan entre eles mai passàvan au francés tré qu’arribaviam. Autra chausa, restavo dins una maison que l-i aviá una ferma tengüa per Monsur Cesmat que parlava patoàs amb sa femna e davant nosautres sensa se geinar. Lo parlava pereu a sas bèstias e a sa Rosengard quand aviá begut un còp de mai. De còps, me regalavo d’anar au merchat dau sandes a Gap que l-i aviá un grope, pròchi la fònt de la plaça Jean-Marcellin, onte se parlava la lenga. M’aprochavo per los escotar, l-i compeniau pas grand’chausa, mai amavo ben aquela musica de la lenga.
 
Un autre rescontre amb la lenga que fuguec determinant per ieu. Era quand ai entrincat mon mestier d’institutor a Crèvos, en 1960, qu’un jorn que partiam en promenada, un escolan m’a dich: “Monsieur, vous avez oublié de claver la porte”. A n-aquela epòca, lo verbe francés ‘‘claver’’ era pas dins lo diccionari. E realisavo d’un còp qu’en patoas chaliá un mòt alora qu’en francés ne’n chaliá tres “fermer à clé”. A n’aqueu moment me siau dich qu’un jorn estudiarai aquela lenga mai richa que lo francés.


Dau patoàs a l’occitan
 
Puei lo temps a passat amb tot plen d’ocupacions: Augeria, mariatge, mes a dispausicion de la Federacion de las Òbras Laïcas que me siáu entrevat d’educacion populària amb la creacion d’un Club de Joines a Gap (qu’achampava a l’entorn de 150 joines) …
 
Es en 1973 qu’ai reprès una classa a Gap-Beurerard, lo quartier onte restavo. Aqueu quartier es una mesclaa d’abitats: de maisons individualas, d’imubles e de H.L.M. Es sovent que la polícia l-i veniá bòque los joines fasian tot plen de bestisas e qu’un molon de familhas avian de problemas. E ai creat una associacion de quartier vengüa Centre Sociau.
 
Es en 1975 que me siáu decidit a aprendre lo patoàs. Ai cherchat un professor de patoàs. E fuguec mon grand-oncle Adòlfe. Chasque dijòus anavo charrar amb eu e emplissiáu de caiers de patoàs. A cha pauc dintravo dins la lenga. Adolfe m’a donat tot çò que poiá, mai per apregondir me chaliá trobar quauquaren de mai elaborat… Ai cherchat. Un amic m’a dich qu’existisiá a Gap una associacion, la Sosta Gavòta mestrejaa per André Richaud, que donava de corses d’Occitan e qu’aviá escrich ‘‘Lo pechon vocabulari gavòt’’. Me siau fach explicar çò qu’era l’Occitan e siáu anat au cors. Gràcia a n-eu, a cha pauc ai poscut parlar un pauc. Mon beu-paire, originari de Sant-Fremin, me fasiá de remarcas, subretot a prepaus de l’accent tonique. E ai avançat a cha pauc...
 
A n-aqueu moment, existissiá lo jornau l’Escoba (créat en 1973) menat per Gerard Rolland. Me l-i siau abonat, e coma era un jornau pron revendicatiu e pereu pedagogique, poiau lo legir sensa tròp de problemas. Amb tot aquò, la lenga preniá una autra dimencion. Passar dau Patoàs a l’Occitan era dintrar dins un monde pron larg. Lo patoàs pron locau qu’aviáu descubert pechon s’estendiá au sud de França, de l’Atlantique a las valaas occitanas d’Italia. Per ieu, lo patoas era vengut l’occitan e l-i siau totjorn istat fideu maugrat las temptativas dau majorau Paul Pons que voliá que pàssiu au Felibritge. Es quand mema eu qu’a demandat que prèniu sa seguia per donar de cors de lenga au liceu de Gap per l’opcion au baccalaureat. Parallelament, ai creat un atalier d’occitan dins mon escòla (Gap-Beuregard), ai publiat mon prumier ‘‘Noms de lieux et noms de familles des Hautres-Alpes’’, ai passat lo diplòme de conselher pedagogique en lenga e cultura regionala. La seguia, la coneisses, mai te la vau contar…