L’invèrs de la pensada per projèct, es l’istòria. Pas simplament l’istòria passada, mai leis istòrias que nos contam, que nos inventam, per interpretar lo mond. D’istòrias sensa fin, au contra dei projècts. E nos tornar inventar d’istòrias es mai que mai urgent, dins un monde cada jorn mai dessenat. Per reprene la formula de Donna Haraway, una filosòfa feminista americana que vènon de tradusir de tèxts qu’escriguèt recentament dins un libre titolat Habiter avec le trouble (2019), l’enjòc dau monde actuau es de poplar nòstreis imaginaris d’istòrias que duèrbon de brècas e escometon la fin dau mond. Una politica que siegue pas de policia, que.
 
Doncas, que podrián èstre aqueleis istòrias? En qué semblarián? Prepausi de partir de l’istòria que se conta lo moviment occitan, per veire puei coma se podriá articular amb d’autrei. De versions, n’i a un fum. Dison mai o mens totei la mema causa, e vos citi aquí aquela de Robert Lafònt, per sa poesia :
   
Aquela istòria es nòstra e la conoissètz totei. Mai per tan polida que siegue, es benlèu pus una istòria per nòstre temps. Es una istòria per lo sègle 20^en, per un temps que l’admiracion de son país, per pas dire nacionalisme, que Lafònt èra pas vertadierament nacionaliste, èra una causa normala e esperada. Ara, es a mon vejaire pus un discors pertinent estent que nòstre problema, es lo planèta, e, segur, lo país bòrd qu’es a crebar — mai a crebar de set, de pollucion, dei veituras e dei vias que fèm per lei faire anar. Lo país que vòl viure, per o dire autrament, es pus aqueu deis annadas 70 e viure vòu pus dire la mema causa. Lo país que vòu viure es ara pus una metafòra e lo monde que vèn es un monde de mòrt, de guerra e de devastacions.
 
Ai ja parlat tot escàs dau libre de Bruno Latour, Où atterrir? (2019) que fai l’ipotèsi que siam dins un mond que ni “lo glòbe” dei mondialisators, ni “lo terraire” dei nacionalistas fan sens. La vision mondialista a mostrat que menava a la foliá destruseira capitalista. La vision nacionalista a la foliá murtriera que sabèm e que cada jorn mai tòrna ganhar de terrenh, mai que mai en Occitània — o avèm vist recentament amb leis eleccions.
 
 Per Bruno Latour, fau imaginar aurre. Parla, eu, de “terrestre”. Lo terrestre, es ni l’una opcion ni l’autra; es pas l’environament nimai, es tot e ren de tot aquò en meme temps, mais es dotat d’una agentivitat. Es actiu — es pus quicòm qu’es a l’exterior deis umans e dei individús, es aurre. Lo nòstre, de terrestre, es tanbèn format (puslèu que puplat) de trèvas, e de monstres. Lei trèvas, son aquelei des espècias qu’an desapareissut, dei mòts (o dei lengas) que se parlan pus, entre autrei causas. Lei monstres, es a l’encòp leis orrors qu’an sortit de la modernitat capitalista, lo plastic per exemple; es tanbèn lo fach de s’avisar que i a pas d’èstres sensa interaccion: l’ADN uman es tanbèn compausat d’ADN bacteriologic, siam totei, per o dire autrament, umans o non, de monstres, o de lichen se vos agrada mielhs. Siam totei de compausats, de simbiosis, d’un fum de causas, vivas o non.
 
Breu, siam vertadierament pus dins un mond que lo tèxt de Lafònt i a encara fòrça interés, senon per lo costat romantic o istoric dau moviment occitan. Vos disiáu adès qu’aviam besonh d’istòrias nòvas, una idèa que repreniáu de la filosofia feminista de Donna Haraway, de l’antropologia d’Anna Tsing o de la sciencia ficcion d’Ursula Le Guin. Tres femnas, o notarètz, e es pas un asard.
 
Leis istòrias que n’avèm besonh son benlèu pus leis istòrias deis eròis de l’Edat Mejana, ni aquelei de “l’amor cortés de l’òme per la femna”, istòrias ben ancoradas dins un patriarcat despassat. Bensai podriam escotar puslèu leis istòrias dau pòple occitan, leis istòrias dei patesants, leis istòrias mai umblas d’aquelei que vivián autrament e que nos ensenhan benlèu de causas per l’avenir. Escotar, puslèu que parlar. “Òme d’oc, as drech a la paraula, Parla!” Vèn ansin “Femnas e òmes d’òc, Calatz vos, e escotatz”.
 
Ausirètz un molon d’istòrias puslèu qu’una istòria mitificada, qué. L’istòria de Dòna Robert per exemple, que rescontrèri en Aurenja en 2007 e qu’aviá a aqueu moment 87 ans. Naissuda a Niça, èra arribada en Aurenja a dètz ans per trabalhar dins una granja, qu’aviá après lo provençau dau canton que senon se trufavan de son niçart. L’istòria de Fernand, l’òme que compreniá pas perqué lei joves avián parat de parlar sa lenga, mai que, a 98 ans en 2019 me disiá que la lenga se n’èra anada amb lei bèstias, dins leis annadas 60. O Michel, que a 67 ans me contava l’an passat coma anava que sa lenga mesclava de trachs dei valadas italianas amb d’autrei de son relarg de la Droma. A partir d’una basa provençala qu’aviá ausida dins son enfança, aviá puei trabalhat amb d’italians qu’èran venguts en Provença per far lei maçons, e qu’entre elei se parlavan occitan.
 
Son que tres pichons exemples, mai son d’istòrias de la vida deis occitans amb sa lenga: ni d’eròis, ni de trobadors, qu’an pas fach de literatura, mai de mond qu’an viscut amb la terra, amb la lenga. E qu’an benlèu de causas de nos aprene, a nautrei terrestres de l’antropocèna en bosca d’istòrias per comprene çò que nos arriba. Çò que nos dison aqueleis istòrias, es que la practica de l’occitan èra ligada a un monde qu’ara a quasi completament desapareissut. Au monde finalament d’avans la guerra de 14. Au temps que lei bèstias parlavan, coma disiá una autra poeta nòstra que m’agrada tant, Marcela Delpastre.
 
Lo nòstre monde es tanbèn a desaparéisser. Siam pus dins lo sègle de Mistral, nimai dins aqueu de Lafont. Vèn a nautrei de far que l’occitan siegue pertinent dins aqueu que vèn, segon de modalitats que son completament a inventar.