“Preservar la tradicion es pas conservar los cendres, mas bufar sus la brasa per garentir que lo fuòc contunhe de s’illuminar.”  (Joan Jaurés)
 
 
Lo primièr còp qu’ausiguèri parlar de la lenga occitana, èra en 1972 quand èri exiliat a París. Una amiga francesa, Pauleta Delpont, me contèt qu’èra dins aquela lenga que lo sieu papet ensenhava als mai joves cossí fabricar aqueles bufets ancians que servisson per reviudar lo fuòc dins la caminada. Lo papet moriguèt en Rosselhon, al sud de França, ont fasiá lo sieu ofici d’artisan. Mas la lenga d’òc resistís e encara uèi n’i a que riscan lor vida per ela. Per la defendre, lo fondador del jornal occitan La Setmana, Dàvid Grosclaude, inicièt a la fin del mes de mai una cauma de la fam contra la politica de l’estat francés que discrimina aquela lenga tan vesina del portugués.
 
L’origina de l’encantament que l’occitan fa nàisser en nosautres, locutors de portugués, residís justament dins l’afinitat entre las doas lengas, que son las “últimas flores do Lácio” (“las darrièras flors de Laci”). Se lo papet de Rosselhon me demandèsse: “Que fas dins la vida?”*, respondriái “Soi estudiant.”* Es que per parlar occitan, çò disiái ieu per galejar, basta de suprimir la vocala finala de las paraulas portuguesas: degra(u), plan(o), catolic(o) sac(o), vent(o), pont(e) e mai la rèsta. Quin que siá mainatge brasilièr compren la crida de la maire occitana, “mon filh”*, e mai que siá pas la de la “voz materna” al “rude e doloroso idioma” cantat per Camões^[1].
 
 
Lenga d’òc
 
Finalament, qu’es aquela lenga, dont los locutors an de se calar per revendicar lo drech de l’utilizar? L’occitan, conegut coma provençal o lenga d’òc, es una lenga neolatina parlada en Occitània, una nacion sens estat, al sud de França, qu’inclutz los territòris de Lengadòc-Rosselhon, Provença, Gasconha, Auvèrnha, Lemosin e lo Dalfinat, en mai de qualques valadas alpencas d’Itàlia e de la Val d’Aran, en Catalonha. Alai se trapa de sits arqueologics e istorics, de roïnas romanas, de colisèus, d’aqüeductes, d’anfiteatres, de monastèris, de glèisas, d’abadiás, en mai del patrimòni mai important que documentèt tot al sieu entorn: la lenga d’òc.
 
Al sègle IX, çò asseguran los especialistas, apareisson los primièrs documents escriches en occitan amb l’amira de convertir los locutors al catolicisme, tota semblança amb çò que faguèron los missionaris en America amb los indians es pas una simpla coïncidéncia. Èran de traduccions eissidas del latin, d’imnes, de poesias, de racontes religioses, de biografias de sants. Se consèrva encara uèi lo manuscrit amb la version facha al sègle XI de l’Evangèli de Sant Joan, en mai de pèças de teatre e de la poesia dels trobadors del sègle XII e de la literatura juridica, filologica e scientifica a partir dels sègles XIV e XV.
 
Mas l’usatge oficial de l’occitan semblava d’aver sos jorns comptats. Amb la Revolucion Francesa, l’Abat Grégoire, prèire e òme politic, tracèt una carta de las costumas e de las lengas parladas en França, a partir de questionaris mandats en 1790, que confirmèron çò que ja constatava l’Enciclopèdia publicada qualques ans mai lèu: lo francés, parlat sustot a París, èra vist coma una lenga estrangièra a l’interior del país, ont predominavan las lengas vernacularas nomenadas depreciativament pateses.
 
Definit per l’Enciclopèdia coma “lengatge corromput parlat dins gaireben totas las províncias”, lo patés èra en realitat “lo nom donat a las lengas dels pòbles vencuts”, coma mai tard o assabentava Joan Jaurés. Foguèt amb aquel discors d’intolerància en relacion a aquelas lengas que l’Abat Grégoire elaborèt son Rapòrt sus la necessitat e los mejans d’eradicar lo patés e d’universalizar l’usatge de la lenga francesa.
 
La compreneson de qué las lengas constuisson un dels supòrts de l’ordenament social de las practicas administrativas de l’estat justifiquèt l’imposicion de la lenga francesa coma un dels fondaments ideologics de l’unitat nacionala, amb l’intransigéncia consequenta, dins la repression de las lengas restantas.
 
 
Lo salvatge de França
 
Lo projècte politic defendut per l’Abat Grégoire voliá atudar las lengas utilizadas en lo mond rural, e tanben las parladas pels esclaus —per la libertat dels quals, es verai , luchèt, del moment que los òmes liures parlèsson lo francés, lenga qu’èra segon el “la lenga de la libertat”—. Coma deputat en la Constituenta, declarèt qu’aquela lenga èra la melhora manièra d’eliminar las supersticions —es aital qu’apelava el las coneissenças tradicionalas que passavan oralament per las lengas vernacularas—. La sieuna proposicion de “crear un pòble” e de “dissòlver totes los ciutadans dins la massa nacionala” passava per l’universalizacion de la lenga francesa, en establissent una relacion entre ciutadanatge e lenga oficiala. Aquò foguèt la politica de las lengas de l’estat francés.
 
Una estatua de l’Abat Grégoire foguèt inaugurada, fa gaire, dins lo còr de Montpelhièr, en commemoracion de la liberacion dels esclaus durant la Revolucion Francesa, çò qu’es pas qu’una escòrna equivalenta a erigir un monument als bandeirantes o una estatua de Cabral^[2] dintre un vilatge indigèna en Brasil, confòrmament a çò qu’obsèrva Matiàs Gibert, que discutís lo ròtle intolerant de l’abat dins un article: “Una França salvatja: subre la «colonizacion interiora»”.
 
Lo modèl politic qu’interferís dins lo destin de las lengas regionalas es mençonat per l’evesque de Burgos, Pedro Luis Blanco, dins sa Respuesta pacífica de un español a la carta sediciosa del francés Grégoire..., datada de 1798, en una polemica ont defend la monarquia e l’Inquisicion criticadas per l’abat, que considèra cèrtas practicas politicas e religiosas de la Peninsula Iberica coma supersticiosas: “Nos tratan como índios”, çò se planh l’evesque, dont la protestacion èra pas en defensa de las lengas indigènas, mas contra lo fach d’aplicar als espanhòls los meteisses jutjaments de valor que los qu’Euròpa formava suls indians. D’aquel biais, l’evesque reconeis que las politicas colonialas d’Espanha, ja que considèran las lengas indigènas coma portairas d’eretgias, cercavan d’extirpar, ensems amb las idolatrias, las lengas ont s’assostavan.
 
Abans d’impausar la lenga espanhòla, l’administracion coloniala utilizèt las lengas generalas^[3] indigènas pel catequisme, çò que signifiquèt l’extincion de plan d’autras lengas minoritàrias. Mai tard, las constituentas de las republicas latinoamericanas tornaràn prene lo modèl francés, en associant lo ciutadanatge al mestritge de la lenga de l’estat.
 
Efectivament, en França, los pòbles de lengas minorizadas foguèron someses a un procès de “colonizacion interiora”, estudiat pel lingüista e istorian Robèrt Lafont, que foguèt professor de l’Universitat de Montpelhièr e especialista de literatura occitana. Segon el, las minoritats que vivon sul territòri contrarotlat per l’estat francés foguèron colonizadas, seguent lo modèl del colonialisme exterior. “Lo païsan francés es lo salvatge de l’interior” per utilizar una expression de Michel de Certeau, citat per Matiàs Gibert dins l’article ja mençonat.
 
 
Lenga d’amor
 
Malgrat tot aquò, la lenga e la cultura d’Occitània conquistèron un luòc dins la literatura e lo cinèma. Istòria d’Adrian, de Joan-Pèire Danís, qu’aguèri l’astre de veire en 1981, es tot en lenga d’òc e sostitolat en francés. Lo filme raconta l’istòria d’un païsan, a l’inici del sègle XX, las migracions, l’exòde rural, la ciutat, la cauma dels agents ferroviaris. La causida de la lenga foguèt determinada —segon lo director— coma un mejan de senhalar qu’en 1905 èra parlada pels païsans dins la vida vidanta de la campanha e dels vilatges.
 
La trajectòria de la lenga e de la cultura occitana pòt èsser vista tanben dins lo documentari Lenga d’amor (2013), qu’es tot parlat en lenga d’òc, escrich e dirigit per Patric Lavaud, qu’enregistra las narracions oralas, los racontes, la creacion literària, la toponimia, lo bilingüisme e discutís lo ròtle de l’ensenhament de la lenga e del sieu futur, a partir dels sovenirs de son enfança en sa bòria de familha, dins la region de Peiregòrd.
 
Occitània, tot coma lo mond indigèna, resistiguèt al colonialisme interior, qu’enebiguèt l’escolarizacion dels mainatges en lenga d’òc. La lenga foguèt enterrada, mas renasquèt, coma una semença. Uèi, las estimacions indican l’existéncia de 4 milions de locutors, e las conquistas de l’escòla bilingüa se tròban amenaçadas. Es pr’amor d’aquò que lo conselhièr regional d’Aquitània, Dàvid Grosclaude, inicièt lo 27 de mai una cauma de la fam. Los jornals franceses de divulgacion nacionala noticièron pas res, mas dins las rets socialas, de milièrs de personas manifestèron immediatament lor sosten.
 
Lo 3 junh la cauma victoriosa foguèt interrompuda, amb la signatura, per las ministras de l’educacion e de la cultura, d’un document que garentís la creacion d’un Ofici Public de la Lenga Occitana e las ressorsas per son foncionament. D’aquí estant en Brasil, despuèi lo Diário do Amazonas, saludam lo bufet del papet de Rosselhon que contunha de bufar sus las brasas de las tradicions en illuminant lo parlar occitan. La nòstra simpatia non es pas sonque la dels locutors de portugués, mas tanben la dels indians de Brasil. Lengas indigènas e lenga d’òc: même combat!**
 
 
 
 
 
PS — Mercegi Matiàs Gibert per sas preciosas indicacions dins son article “Une France sauvage: autour de la «colonisation intérieure»” e d’autras suggestions, eissidas d’escambis per e-mails.
 
 
 

---

 ^[1] Se tracta de la referéncia a un poèma del brasilièr Olavo Bilac (1865-1918) (http://www.horizonte.unam.mx/brasil/bilac1.html), fasent el meteis referéncia a Luiz Vaz de Camões (1524-1580), considerat coma lo mai grand poèta de lenga portuguesa.
 
^[2] Los bandeirantes (o “abandierats”) fa referéncia als colons portugueses que durant lo sègle XVI decidiguèron de penetrar dins los territòris interiors de Brasil en cèrca d’aur e d’autres materials precioses. Son considerats coma responsables de la mòrt de fòrça natius indigènas. Pedro Álvares Cabral (1467/1468-1520) es considerat coma lo “descobreire de Brasil”. Lo 22 abril de l’an 1500, lo batèls portugueses menats per el arribèron a la còsta nòrd-èst de Brasil.
 
^[3] Una recension del trabalh del professor Bessa foguèt facha dins Jornalet fa qualques ans: http://www.jornalet.com/nova/849/cronica-duna-mort-pas-encara-anoncada
 
* En occitan dins lo tèxt.
 
** En francés dins lo tèxt.