Solide que la coneishença de la lenga occitana nos daubrís la pòrta deu catalan, deu castelhan, deu portugués, deu piemontés e d’autas lengas latinas. Dens aquesta bèra familha, n’i a una que’s tròba un drin aluenhada, plan a l’èst sus la mapa, mes qu’es totun una vertadièra sòcia de la familha, lo romanés.
 
Perduda en territòri eslau, vesina deu hongarés, vaquí una lenga romana en escambi constant dambe culturas autas. Per un ahuecat de las lengas, son estudi es una benediccion e un encantament vertadièr.
 
Me brembi plan de çò que, a l’universitat deu Miralh de Tolosa (ara Joan-Jaurés), lo professor de lîmbă română avèva placardejat un escritèu a l’entrada de la bastida per balhar enveja aus estudiants de la prénguer com opcion, en emplegar especialament un vocabulari de bon comprénguer peus francofònes. Per malastre, èi pas guardat còpia d’aqueste escrit, mes l’efèit èra escadut.
 
Se’vs passejatz au bèth miei deu vocabulari romanés, trobaratz mots que son plan quasi identics aus correspondents occitans (cap, bun, lung, a casă, preţ, gustos, auzi, ajuta, om, nostru, verde, vecin, foc, carne) o franceses (sustot los mots modèrnes du sègle XX-au coma garaj, apartment), d’autes que’vs brembaràn l’italian coma frate, ultima, bine, ochii, mes, a còps, encontraratz mots tipicament eslaus coma lo vèrbe a citi (“legir”, en polonés czytać, en rus чытать) o trebuie (“cau”, en polonés trzeba, sèrbe treba).
 
Lo mot oraş, eth, veng deu hongarés varos e vòu díser “vila” (de var, lo castèth).
 
Se lo romanés parlat en Moldavia s’escriu dambe l’alfabet cirilic, lo periòde comunista a vist una refòrma pro particulara que volèva esluenhar la lenga de son especificitat latina en tot remplaçar la letra  a l’endehens d’un mot per la letra Î, de medisha prononciacion. Un sola excepcion demorèc: dens lo mot român, română, româneşte, adjectius e advèrbes que designan la nacionalitat.
 
Podètz doncas aisidament datar un tèxte de pendent lo periòde 1945-1989.
 
La prononciacion de la lenga es pro aisida, levat justament aquestas  o Î que’s pronóncian entre la U e la I occitanas, pro pròche de la Ы russa se coneishètz. De son costat, la letra Ă sembla fòrt una E muda francesa.
 
D’un punt de vista gramaticau, lo romanés seguís lo foncionament de las autas lengas romanas dambe los medishes temps de conjugason (Lo participe passat se fòrma màgerment com en occitan o catalan en -at, -it e -ut!).
 
De notar totun quicòm de fòrça interessant e comun a las lengas deu sud èst d’Euròpa, a maugrat de lor apartenéncia a grops linguistics diferents, vòli parlar de l’article definit que’s “pèga” a la fin deu mot. Es comun au romanés, au bulgar e a l’albanés (lenga latina, eslava e paleo-balcanica). En romanés preng la fòrma mascle -ul e femenin -a (au lòc de -ă a l’indefinit).
 
Atau avèm:
   
Lo sol moment quan la lenga a tocat Euròpa tota estoc a l’entorn de l’annada 2004 quan la cançon deu grop moldave O-ZONE, DRAGOSTEA DIN TEI, que’s pòt revirar coma AMOR DEU TILH (deu nom d’un barri de Bucarèst) s’es hèita ausir dens la ràdios e suus taulats de las discotècas. Qui, s’èra joen ad aqueste periòde, a pas cantonejat au mens lo famós Vrei sa pleci dar nu mă nu mă iei que vòu díser “Te’n vòus anar, mes me prengues pas”.
 
Per benlèu vos balhar lo gost d’aprénguer la lenga, vos perpausa per acabar o frază scurtă com profesorul meu de la universitate que poderatz comprénguer sens d’anar a Joan-Jaurés.
 
IERI VECINA NOASTRĂ A AVUT O PROBLEMĂ: A AUZIT CĂ UN OM A INTRAT ÎN CASĂ, A FUGIT REPEDE ÎN STRADĂ. (LA ORA ASTA, TOTUL ESTE COMPLET CALM).