Diluns, 6.5.2013 03h00
Encuei, l’occitan estandard niçard non conoisse encara un gra d’estabilitat satisfasent. Entretant existisse un ponch de gramatica niçarda qu’es tot plen consensuau, tant en niçard normatiu coma en niçard non normatiu: si tracta dau plurau en ‑u e ‑i, qu’es un aspècte fòrça emblematic.
Lo plurau de basa en ‑s
La règla per defaut dau plurau niçard demanda d’escriure una ‑s finala que non si pronóncia [1].
una vila > de vilas
un brave garçon > de braves garçons
fach > fachs
Lu mots terminats au singular per
‑s, ‑ç, ‑x, ‑tz, ‑z gardan la mesma forma au plurau.
un cas precís > de cas precís
un braç > de braç
un fax > de fax
una crotz > de crotz
una merguèz > de merguèz
Lu mots aisina emb de pluraus en ‑u e ‑i I a tota una sèria de mots aisina, en nombre limitat mas de granda frequéncia, que vòlon un plurau masculin en
‑u e un plurau femenin en
‑i, en toti li posicions de la frasa.
lo, l’ > lu
la, l’ > li
aqueu, aquel > aquelu
aquela > aqueli
aquesto, aquest > aquestu
aquesta > aquesti
esto, est > estu
esta > esti
(formas equivalenti per aquesto...)
eu > elu
ela > eli
quauque > quaucu
quauque > quauqui
(femenin singular classic: quauque; popularament: quauqua)
un > unu (+ d’unu)
una > uni (+ d’uni)
quant > quantu
quanta > quanti
tant > tantu
tanta > tanti
mant > mantu
manta > manti
Lu mots aisina emb solament de pluraus femenins en ‑i Dins d’autres mots aisina, i a minga de masculin plurau en
‑u mas trobam ben lo femenin plurau en
‑i. quau, qual > quaus
quala > quali
tau, tal > taus
tala > tali
quauqu’un > quauqu’uns
quauqu’una > quauqu’uni
cèrt > cèrts
cèrta > cèrti
certan > certans
certana > certani
(formas equivalenti per cèrt...)
divèrs > divèrs
divèrsa > divèrsi
mesme > mesmes
mesma > mesmi
(Si desconselha lo francisme meme*...)
meteis > meteis
meteissa > meteissi
(formas equivalenti per mesme...)
Lu mots aisina emb de pluraus masculins e femenins en ‑i Trobam quaucu mots que vòlon la
‑i tant au masculin plurau coma au femenin plurau. De còps es una
‑i après vocala que si pronóncia [j] (coma dins la ‘i’ de
mai).
de + lo > dau
de la
de + lu > dei
de + li > dei, de li
a + lo > au
a la
a + lu > ai
a + li > ai, a li
emb + lo > emb lo [eⁿbe lu], embau
emb la [eⁿbe la]
emb + lu > emb lu [eⁿbe ly], embai
emb + li > emb li [eⁿbe li], embai
(Es possible de non prononciar la b.)
tot > toi
tota > toti
bèu, bèl > bèi
bèla > bèli
bòn > bòi
bòna > bòni
pichon > pichoi
pichona > pichoni
(formas equivalenti: pichin > pichins, pichina > pichini)
Lo nombre “2” presenta de formas pron particulari.
— masculin: doi
— femenin: doi/doas (cèrts autors preferisson doï/doas).
Lu possessius Cau notar li formas a despart dei possessius.
lo mieu > lu mieus
la mieua > li mieui (li mieus)
lo tieu > lu tieus
la tieua > li tieui (li tieus)
lo sieu > lu sieus
la sieua > li sieui (li sieus)
lo nòstre > lu nòstres
la nòstra > li nòstri
lo vòstre > lu vòstres
la vòstra > li vòstri
lo sieu > lu sieus
la sieua > li sieui (li sieus)
Lu tipes femenins pluraus
li mieui, li tieui, li sieui devenon
li mieus, li tieus, li sieus solament davant lo nom.
li istòrias mieui — li mieus istòrias
li amigas tieui — li tieus amigas
li raubas sieui — li sieus raubas
L’
‑s dau plurau non si pronóncia; non fa minga de ligason davant un mot començant per una vocala.
li mieus istòrias [li ˈmjew isˈtɔrja]
Dins l’usatge corrent, a la tèrça persona dau plurau, lo tipe
lo sieu, lu sieus, la sieu, li sieui (li sieus) a remplaçat lo tipe pus tradicionau
lo lor, lu lors, la lor, li lors. Lu adjectius femenins pluraus en ‑i Toi lu adjectius femenins transforman la
‑a finala dau singular en
‑i au plurau. Aquò si fa en toti li posicions, davant o après lo nom.
la novèla rauba > li novèli raubas
la rauba novèla > li raubas novèli
La rauba es novèla. > Li raubas son novèli.
Lu participis passats foncionan un pauc coma d’adjectius e, doncas, demandan tanben la marca dau plurau femenin en
‑i. la lenga parlada > li lengas parladi
Una amiga es venguda. > D’amigas son vengudi.
Li consonantas conoisson de modificacions ortografiqui davant la terminason
‑i.
‑ca > ‑qui — Es rica. > Son riqui.
‑ga > ‑gui — Es lònga. > Son lòngui.
‑ça > ‑ci — Es tenaça. > Son tenaci.
‑ja > ‑gi — Es roja. > Son rogi.
‑tja > ‑tgi — Es sauvatja. > Son sauvatgi.
Quand i a un accent grafic davant la terminason dau femenin singular
‑ia, aquel accent grafic despareisse davant lo femenin plurau en
‑i. Es una aplicacion dei règlas generali de l’accentuacion grafica.
Es ordinària. > Son ordinari.
Es propícia. > Son propici.
Totun, dins lu mots que passan de
‑ia a
‑i, gardam sempre l’accent grèu sus
è, ò per indicar que non si pronóncian coma
e, o. Es armènia. > Son armèni.
Es bòrnia. > Son bòrni.
La
‑i dau plurau vòu un trèma après certani vocalas, per fin d’indicar que la
‑ï si pronóncia ben [i], sensa faire un diftong emb la vocala precedenta.
Es europèa. > Son europèï.
Es mediterranèa. > Son mediterranèï.
Es amoroa. > Son amoroï.
Es famoa. > Son famoï.
L’occitan niçard
‑oa, ‑oï equivau a l’occitan generau
‑osa, ‑osas.
Enfin, s’un adjectiu femenin deven un nom femenin, lo plurau es
‑as.
una frema optimista > de fremas optimisti
una optimista > d’optimistas (nom)
una frema roja > de fremas rogi “de fremas comunisti”
una roja > de rojas (nom)
Li oríginas Lo niçard ancian avia un plurau similar a aqueu de l’alpenc, dau lengadocian e dau gascon, emb una
‑s que si faïa ben audir. Lu pluraus en
‑u e
‑i apareguèron vèrs lo sègle XVII, quand l’
‑s dau plurau comencèt de s’amudir. Es a la mesma epòca que lo provençau generau desvolopèt de maniera parallèla lu sieus pluraus en
‑ei(s).
Au masculin plurau, una terminason anciana
‑os si trobava dins
los e, per analogia, dins
aquelos, aquestos (cen qu’existisse encara dins cèrts parlars vivaroalpencs vesins dau niçard). Pi
‑os evolucionèt en
‑oi, que trobam encara dins
toi, pichoi (i a de parlars vivaroalpencs, auvernhats, lengadocians e gascons dont
los comença de si prononciar ‘loi’, davant certani consonantas, mas aquí l’ortografia usuala rèsta sempre
los). Dins la fasa finala, lo
‑oi niçard es arribat a
‑u dins la màger part dei mots concernits.
Au femenin plurau, la terminason
‑as evolucionèt en
‑ai (que si trobava encara au sègle XIX dins la forma dobla de l’article
lai = li; tanben i a de parlars vivaroalpencs, auvernhats, lengadocians e gascons dont
las comença de si prononciar ‘lai’, davant certani consonantas, mas s’escriu sempre
las). Aüra lo niçard
‑ai a evolucionat completament en
‑i. Se cercam ben lo detalh dialectologic, trobam finda de parlars auvernhats e lemosins locaus que conoisson lo tipe
lu (per
los)
[2] o ben lo tipe
lei(s) per
los, las. Tanben en Peiregòrd avèm de resultats locaus en
lei(s). Ensinda, li formas en
‑u e
‑i dau niçard e en
‑ei(s) dau provençau generau son pas exactament de “particularismes”. Son pus prèst lo resultat d’una evolucion latenta, qu’es possibla dins toi lu dialèctes occitans mas qu’es arribada au sieu tèrme complet en niçard e en provençau.
____
[1] Lo niçard amudisse
‑s,
‑r e
‑rn dins pron de cas. Per còntra, pronóncia tot plen d’autri consonantas finali coma
‑b, ‑c, ‑ch, ‑d, ‑f, ‑g, ‑l, ‑m, ‑mb, ‑mp, ‑n, ‑nd, ‑nt, ‑p, ‑rm [ʀp],
‑t, ‑x, ‑tz [s]...
[2] Mas d’autres parlars lemosins locaus utilizan
lu per lo singular
lo.
26 comentaris
(21 vòtes)
En cargament
26 comentaris
Mandar
