Ecrivo en tant que païsan occitan e arpitan. Vos vau parlar aicí de coma prenem en compte las semenças dins la bòria que nos anima aubé Gwenn, la copaïsana. Parlarai amai dau contèxte e de las accions que lai sem implicat a l’entorn de la question de la semença, quò’s una question politica e collectiva.
 
Nòstre tròç de tèrra es dins lo Forés, aquí ont se rescontran Occitània e Arpitania, sem entremèi Auvèrnhe e l’Oest dau país aupenc. Tenem entre 4 e 5 ectaras de prats, tèrras, boès, aubres de frut ont vivem aubé polas, abelhas, las mochas a mial coma disem, asne amai ega de tira. Laurem aubé l’ega un pauc mens d’un ectara e mièi. Tachem de trovar un equilibri entre agricultura e viá sauvatja per capitar de farjar un agroecosistèma. Aquò’s un ecosistèma travalhat per l’òme. L’agroecosistèma es una nocion centrala de l’agroecologia païsana tala coma la vei mai la pòrta la Via Campesina, moviment païsan au nivèu mondiau fondat en 1993 vès Brasil per los Sens-tèrra, los Gins-de tèrra. La Via Campesina es una fòrça de resisténcia, aubé 200 milions de sòcis daus cinc continents, au desvolopament. Aquela veiaa de desvolopament es una ideologia de l’eliminacion de la païsanariá, per faire plaça au productivisme. Coma dison: “un país desvolopat, quò’s un país sens païsan !”.
 
Veiquià, i-ara vau bailar una definicion de païsana, païsan. Aquí, en Occident, au nòrd de Mediterranea, i a pas mai de paisanariá, vòlo dire pas mai de mond organizat capable de fonccionar en autonomia, coma un organisme pas gaire dependent dau sistèma tecnic. Mond païsan aubé un brave taus de resiléncia fàcia a una agro-industria franc dependenta de las matèrias promièiras. Païsan per oposicion a agricultor, bòria per oposicion a espleitacion agricòla que foncciona coma una entrepresa. Redusem pas nòstre orizont a çò qu’anem vendre que nos pensem promièir a çò qu’achaptarem pas. Volem faire venir lo mai possible çò que mingem chasque jorn. Agricultor quò’s mas un mestièr, païsan aquò’s tota una viá. Tròvo que dins lo liure de Michèu Chaduèlh “J’ai refermé mon couteau” i a una bòna idèia de çò que pòt estre lo mond païsan.
 
Vau parlar de pòble, coma es un mot d’utilizacion delicata, veiquià lo sens que li bailo dins çò que dirai: coma païsan e païsanariá, lo concèpte de pòble es de tornar inventar en occident. Un pòble a gardat sa cultura e son autonomia e en particulièr dau latz de l’alimentacion. Per tornar venir un pòble, nos chau bastir l’avenir sus nòstre eiretatge culturau, nos afortir en tant qu’occitans e prene en man nòstra soverenetat alimentària. L’agroecologia païsana prend en compte los pòbles aubé sas originalitats e son biais de cultivar la tèrra. La soverenetat alimentària, aquò’s lo dreit daus pòbles de produre son alimentacion en respectar çò que minjan lo mond, un minjar de qualitat liat a una identitat culturala.
 
Vès nos, vès la bòria de vers Martîn, cultivem mas d’ortolalha, de legums, e de blats eissuts de semenças païsanas. Son de varietats que disem populacion, i a de variabilitat dins la varietat, tenon un brave patrimòni genetic, son pas uniformisaas. Son a l’imatge d’Occitània, uniás dins la diversitat. Se pòn adaptar a de terraors diferents, a mai d’un biais de las cultivar e au chanjament de condicions de temperatura e d’aiga. Las semenças païsanas, las disem populacion per çò que totes los individús d’una varietat son pas identics. Son seleccionaas mas en gardar de caractèrs genetics variats, un potenciau d’adaptacion. Per exemple, dins una varietat de blat, d’individús qu’i a fan ben aubé lo temps seche, d’autres aubé lo temps umid, se fai una sason a tendéncia umida, son los individús adaptats a l’aiga que prendràn lo dessús mas los individús adaptats au manca d’aiga, que pòrton los caractèrs genetics liats au seche, demòran. Coma aquò se l’annaa venenta o quatre ans puèi, se fai una sason a tendéncia seche son los darrèrs que se poiràn exprimir. S’asseürem una produccion benlèu pas constenta mas qu’amortís las irregularitats dau climat que, z-o savem, son de créisser. Nòstras semenças son evolutivas, lo biais de las gardar es de las semenar dins lo mai grand nombre possible d’òrts e tèrras totes los ans. Las botar dins de bancas de semenças, au frei, las empacharián de s’adaptar aus chanjaments. Son de semenças que son pas totjorn ancianas coma o auvissem sovent dire que poem crear de nòvas varietats païsanas mas aquò demanda una bona competéncia tecnica, es un pauc coma per la lenga occitana, tenem una libertat granda per crear de mots mas se comprenem pas coma foncciona nòstra lenga, capitem a d’absurditats coma se ne tròva dins de pseudo-diccionaris en linha o endacòm mai.
 
Las semenças païsanas son reproductiblas, aquò vòl dire que en tornar semenar las granas que fasem venir, poem gardar una varietat. Per exemple cultivem la laitua de la varietat Blonda de vès Sant Tiève / Blonde de Saint-Etienne, veiquià, nos bailem los moiens de faire de semença de qualitat, doncas per aquò faire gardem una trentenat de plants per aver de diversitat genetica, per tombar pas dins una mena de consanguinitat vegetala. Seràn trenta laituas que minjarem pas en ensalada, o ensalaa. Laissem tanar, montar en grana tot aquò, van florir puèi en fin d’estiu, a l’endarrèr poirem culhir las granas. E ben l’an d’après, brolharàn totjorn de blondas de Sant Tiève que son diferentas las unas de las autras mas qu’an de caractèrs genetics pròpris a la varietat, aquò’s çò que disem lo fenotipe. Aquí, una laitua bataviá blonda, de color vèrd clar, de gròssa bola o poma.
 
Se chau mefiar de pas neglijar las condicions de cultura de las semenças coma lo nombre de pòrta-grana e la distància entremièi doas varietats que los problèmas de degenerescéncia se veion pas totjorn de suita, pòn venir mas après cinc, sièis o dètz generacions vegetalas e son irreversiblas.  
 
I-ara volem cultivar una “varietat” de tomata ibrid F1, savo pas se se pòt parlar de varietat que i a gis de variabilitat dins aquestas menas de semenças. Anem dire una “apelacion comerciala”, son las tomatas las mai produtas, amai en agricultura biologica. L’ibrid F1 es una creacion de l’industria de la semença faita per l’agro-industria, totes los individús se semblan per facilitar la mecanizacion, tenon un rendement en quantitat franc important a condicion d’arosar coma chau, de fertilizar aubé lo drudge que chau e de traitar aubé tot çò que volem pas coma biocidis mas que nos son estats conselhats per lo merchand de granas. La produccion se pòt conservar de temps qu’es faita per viatjar, èstre consomaa luènh dau luòc de produccion e en principi, i a pas gis de gost e las qualitats nutritivas son pas presas en compte… Veiquià, apeitem que los fruts de pron de tomatièrs sián ben moires. Avem botat de caire nòstra varietat, vòlo dire “apelacion comerciala” d’una autra varietat de pron de distància, los tomatièrs son pingats en carrat e prenem las tomatas daus plants dau mitan, coma aquò gis de mariatges, d’ibridacion, aubé los vesins. E ben la sason venenta de tomatièrs brolharàn ben que l’ibrid F1 es pas estèrle mas aurem pas dau tot l’apelacion comerciala de l’an passat. Aurem d’assurat de tomatièrs crois, mastrut, traces que bailaràn pas grand veiaa per minjar. L’ibridacion, de tipe F1 es una de las tecnicas utilizaas per l’industria de la semença per forçar los ortalhièrs, las païsanas de tornar achaptar chasca sason de granas. Diso las païsanas que son las femnas qu’an lo mai lo biais, lo feeling aubé las semenças. Aquelas menas de granas an gis de capacitat d’adaptabilitat, aubé lo climat caotic que s’anóncia seràn despassaa, çò que laissa pensar que los industriaus de la semença, los Monsanto, Bayer, Limagrain e autres se van botar a faire de semenças païsanas. O veiem dejà aubé la mòda de las semenças païsanas dins la granda distribucion, se chau pas trompar, lo ròtle daus supermarchats dins l’eliminacion de la païsanariá es centrau. Nos chau anticipar tot aquò que de tot biais per faire de sòus, son promptes a pilhar las semenças païsanas, las semenças daus pòbles, trovaràn un biais de nos faire paiar l’utilizacion de nòstras semenças. De tot biais lo modèl unic qu’impausa l’industria es criminau, amenaça la soverenetat alimentària.
 
La question quò es pas de savèir se avem lo dreit de cultivar, eschanjar, vendre de semenças païsanas, per çò qu’es un dreit fondamentau. Son aquelas semenças que nos an permes de passar los segles, aubé una transmission de las semenças e dau savèir que las acompanhan sus de centenas de generacions. Via Campesina pòrta lo pretzfait de faire reconéisser aqueu dreit au nivèu planetàri. Se d’institucions, d’estats nacions imperialistas, l’Union Europenca, ... farjan de leis en sostenh a l’industria de la semença, es ora de se levar per dire de non. Es per çò que lo modèl agro-industriau es incompatible aubé un projècte de societat que fai una plaça a una païsanariá que aubé la copaïsana sem engajats dins la luta contra las semenças funestas, OGM e autres ibrid F1. 
 
La semença es una question politica mas vòlo laissar de plaça a un pauc de poësia, aquí un tròç d’un tèxte escrit per un païsan, Franck Sarda qu’es dau sud de Forés, au pè d’una montanha que disem Pilat. Nos conta son rescontre aubé una varietat de sèia, de segal o seigle. Es dins lo parlar de mon caire, un arpitan tot mesclat d’occitan que nos plai de dire occipitan, la lenga que parlo totes los jorns:
   
Quò es pas una necessitat de cultivar la tèrra per afortir lo dreit d’aver una biodiversitat cultivaa, de téner de semenças a disposicion per l’avenir d’Occitània. Veiquià, en 2013 sus lo marchat de l’Avelhanet dau latz de Foish dins las Pirenèias, d’ortalhièrs qu’èran de vendre de plançons de varietats païsanas, se faguèron contrarotlar per los agents dau GNIS. Lo GNIS es un organisme interprofessionau de la semença que l’Estat francés utiliza per faire de repression contra la cultura de semenças païsanas. Aquí la pratica daus ortalhièrs sud-occitan aubé l’ajuá d’organizacions ciutadanas se son mobilizats e descoratgèron la repression. En fasent de brut poèm faire passar la legitimitat davant las leis liberticidas.
 
Aquò mòstra la necessitat de s’organizar collectivament. Quò es per garantir lo dreit de produre e d’eschanjar de semenças que se son farjats los Ostaus de la Semença. Lo promièir en Occitània es AgrobioPerigord, dins lo començament de las sasons 2000, los productors biò de maís, de milh capitavan pas de trovar de varietats populacion que totas las varietats dau comerci èran d’apelacions comercialas, los famós ibrid F1, inadapats a l’agricultura biologica e que chau aigar tant e mai. Son partits en quista de semenças per lo país, trovèron mas quauques vièlhs qu’avián gardat tantsepé de granas per la polalha mas quò èra pas pron. Ne trovèron mai au país basc e completèron aubé de granas d’America latina, aquí d’ont nos ven lo concèpte d’Ostau de la semença.
 
Puèi en 2003, pròche de Tolosa, brolhèt lo Réseau Semences Paysannes, malhum que en delai d’Occitània relia los actors de la semença païsana au nivèu internacionau. Per exemple de solidaritats son teissaas aubé Africa de l’Oest, ailà an gardat una dinamisme important per eschanjar de semenças, la fèira de Remini, au Senegal, fai venir de mond de franc luènh, la semença es demoraa centrala dins la viá, festeian de setmanas entèiras en l’onor de las granas que pòrtan l’espèr per aquela fèira bisanuala. Laos (Las e los) païsans d’Africa de l’Oest tenon franc per nos ensenhar que au nòstre fai mai d’un sègle que la semença es botaa de caire, los païsans an perdut la competéncia, la produccion s’es professionalizaa. Mas nos chau lutar en solidaritat aubé lo mond d’ailà que lo desvolopament putafina totas las païsanariás d’en pertot. Poèm explicar a las personas d’Africa de l’Oest la menaça que representan las semenças industrialas per los ajuar a se parar. E coma lo mau es dejà en partiá fait, lor poem donar de semenças, quò es coma aquò que de semenças de tomatas venguás de l’Ostau de la semença de Leire, dau Forés foguèron distribuaas, venián a l’origina d’AgrobioPerigord. Una semença, après quatre o cinc sasons, quò vòl dire quatre o cinc generacions per una planta, ven una semença locala d’aquí ont se tròva.
 
A la bòria fasem nòstras semenças de las cerealas e d’una bona partiá de l’ortolalha, lo demai l’achaptem a de semencièrs artisanaus, sòcis dau RSP. Aquò’s indispensable de faire viure los petits semencièrs que fan viure las semenças païsanas. Tenon la competéncia per faire de semenças de qualitat que pòn servir de basa per faire de semenças dins los òrts e las bòrias. Aquí amai, la dimension internacionala es utila, dins las montanhas dau nòrd d’Occitània, la semença que ven de Bretanha marcha franc ben, se prenem de semenças dau sud, van patir, van bareiar en arrivent amont, lor chaudrà mai de temps per ben butar.
 
Las semenças païsanas quò’s dins las mans de païsanas, d’ortalhièrs, per los òrts, e las tèrras que son en securitat. Mas poem demandar a de scientifcas de nos bailar la man, per exemple per lo milh, lo blat turquí coma disem au nòrd, es franc malaisit de gardar un patrimòni genetic important, chau de centenats de pòrta-grana. Poem demandar a de geneticians d’estudiar lo nombre minimom d’individús que chau, los protocòls seràn elaborats aubé de païsans e de scientificas, aquò’s çò que se ditz de rechercha participativa. En agroecologia païsana se parla de dialòg daus savèirs. Per aquò l’òvra de l’etnobotanista occitana Josiana Ubaud es fondamentala. Ten lo biais de valorizar lo savèir popular, païsan e o completa aubé l’analisi scientific. Fai de temps que la competéncia de produccion de semenças s’es esbolhaa dins lo mitan païsan occitan, nos demòra mas de tròç que chau rechampar. Aubé sas nombrosas enquistas, Josiana Ubaud nos baila de basas per tornar lançar una dinamica de transmission. D’associacions coma La Faraça, me penso en particulièr au liure “En cò nòstre” son de minas d’informacion de tot çò que vira a l’entorn de la semença, tota la cultura dins totes los sens dau mot. Quand anem rescontrar un ancian qu’a gardat una varietat, sovent a franc mai de veiaa de dire, sus lo biais de cultivar, de triar, de conservar, de cosinar se li parlem dins nòstra lenga.
 
Au començament dau sègle XX, lo cherchaire botanista rus, Nicolaï Vavilov, teorisèt lo liam entre biodiversitat cultivaa e diversitat culturala e lingüistica. A capitat en vitajar de per lo Mond a farjar una colleccion de 330000 varietats. A remarcat que los luòcs de fòrta diversitat cultivaa son de luòcs ont vivon mai d’un pòble. Per qu’una varietat siá consideraa doncas traitaa a despart, condicion de sa transmission, chau que lo grop uman li baile un nom dins sa lenga. Coma aquò poirà faire d’eschanges aubé d’autras comunautats umanas. La diversitat culturala d’Euròpa despend de la surviá daus pòbles dominats, sem la diversitat, sem l’avenir.
 
Los estats nacions imperialistas, estats francés, italian, espanhòl per Occitània faràn pas avançar l’agroecologia païsana per çò que se la païsanariá occitana tornava trovar una plaça consequenta, auriam pas mai besonh d’aquelas organizacions. Z-o veiem ben, quand l’estat francés parla d’agroecologia, es una agroecologia que pòt marchar aubé l’agro-industria, gis de remesa en causa dau sistèma, vòl impauzar un modèl unic, un bio-bisness estandard alòr que la situacion de chasque caire es diferenta, son los pòbles riches de son eiretatge culturau, que son en mesura de proposar un projècte de societat, un modèl agricòl. L’imperialisme es bastit sus lo pilhatge de richessas de la natura e d’autres pòbles e aquò o poem pas mai acceptar. L’idèia de libertat se pòt pas imaginar tant que l’espleitacion serà la nòrma. Nos chau nòstra diversitat de las semenças païsanas per faire venir possible una fòrma de libertat. O tòrno dire, las semenças païsanas son una necessitat per l’avenir d’Occitània !