Opinion
Lo nogat (I)
L’airal torronaire abasta de païses coma Itàlia (Abruç, Piemont, Campània, Calàbria, Sicília), Aragon e tanben qualque endrech de Peiregòrd e Bigòrra, mas en aqueles cases s'agís, per règla generala, de sucrariás fòrça localas, amb una acceptacion relativa que se redusís exclusivament als luòcs de produccion. Las zònas torronièras per excelléncia, aital o cal dire perque aquò's aital, son los Païses Catalans e Provença, ont son plan apreciats e ont, arribat Nadal, son consumits en quantitats formidablas.
Lo nogat provençal apareis dins la poesia de Bellaud de la Bellaudiera A Monsurs Deleonés provençaus[1], compresa dins lo recuèlh Obras e rimas provençalas[2][3](1595); ne donarem un quatrin:
Èra tanben conegut per torron, una denominacion qu'èra abans mai usuala e que perdura encara dins qualque endrech; al mitan del sègle xix, los torronièrs ambulants s’anonciavan per las carrièras de Marselha al crit de “Lei taurons de Selon!”. Lo trobam tanben dins la poesia de l’escrivan nimesenc Antòni Bigòt Loleon, lo lop e lo reinard (1862); ne transcriurem unes vèrses:
Çò qu'arribava èra que i aviá de divèrses noms per un produch semblable, solament diferenciat per los fruches secs que portavan coma ingredient principal: pinhons, noses, ametlas o avelanas. Se’n ditz nogat perque, originalament, se fasián amb de noses. Actualament n’i a de negre e de blanc. Lo nogat blanc mai famós es lo de Montelaimar, populacion del Valentinés, prèp de Ròse, lo riu cabalós e aimable del poèma mistralenc[4].
Son de sucrariás de Nadal, de tala manièra qu'en arribar decembre i a una identificacion fèstas-nogat: las campanadas qu'anóncian la naissença del filh de Dieu son conegudas coma “la campana dau nogat”. Lo poèta Totsants Glaup escriguèt una cançoneta nommada Per Novè que parla de las costumas nadalencas; s’i menciona lo nogat blanc:
— Ametla, nòse e nogat blanc,
figa, avelana e confitura,
pareiguèron lo lendeman:
au gabre servi[gu]ent de centura
Lo nogat me prenguèt pèr l’uelh,
leu lo sabe, çò que faguère:
dins ma pòchi n’escondeguère
un tròs, per grinhotar la nuech
— Mon enfanton, se se tauleja,
se lo nogat blanc pegoleja,
se tot es bòn a faire gaug,
se l’aste vira dins l’ostau,
es qu’es un jorn de granda fèsta,
lo jorn qu’es nat lo Dieu-Enfant,
qu’es vengut desarmar Satan,
qu’es vengut i’escrachar la tèsta!
Una de las primièras referéncias al nogat provençal es d’una òbra anonima, lo Thresor de santé (Tresaur de santat), publicada a Lion en 1607: «tresenament, amb lo mèl blanc dont òm fa de nogats e de torrons, confitura pro agradiva, coma los meteisses torrons, e peculiars en Provença e Lengadòc, non alhors a çò que sabi.» La mai anciana que coneissi es d’aperaquí 50 ans abans, de 1555, an que lo mètge e astrològ provençal Nòstra Dama (latinizat en Nostradamus) publiquèt, tanben a Lion, lo tractat Traité des fardemens et confitures (tractat dels farciments e confituras), ont dona una recèpta de pinholat o torron d’Espanha (çò que semblariá indicar que, en Provença, es una sucrariá importada), e i ditz que los pinnhons se podián cambiar contra d'ametlas. Se mençona (lo torron) dins una pèça teatrala representada pel primièr còp lo 16 de mai de 1616, es la Istòria del divertiment de las cambrièras de Besièrs, de Francés Bonet, una d'aquelas pèças teatralas que, amb lo nom de Teatre de Caritats, i aviá la costuma de representar dins aquela vila per la fèsta de l’Ascension[5]; una de las crambèras insulta una autra amb aquelas paraulas:
Dins aquela populacion ne devián far perque lo trobam dins los Vèrses besieirencs (1882) del poèta local Jacme Azaís; ne donarem qualques vèrses:
Lo nogat provençal apareis dins la poesia de Bellaud de la Bellaudiera A Monsurs Deleonés provençaus[1], compresa dins lo recuèlh Obras e rimas provençalas[2][3](1595); ne donarem un quatrin:
Non sabi si de flor es estat grand larguessa,
de peras, d’ambricòts, d’angrotas, de nogat,
de figas, d’escalhons, de toma, de calhat:
que de tot autrafés n’ai fach ma pança espessa.
de peras, d’ambricòts, d’angrotas, de nogat,
de figas, d’escalhons, de toma, de calhat:
que de tot autrafés n’ai fach ma pança espessa.
Èra tanben conegut per torron, una denominacion qu'èra abans mai usuala e que perdura encara dins qualque endrech; al mitan del sègle xix, los torronièrs ambulants s’anonciavan per las carrièras de Marselha al crit de “Lei taurons de Selon!”. Lo trobam tanben dins la poesia de l’escrivan nimesenc Antòni Bigòt Loleon, lo lop e lo reinard (1862); ne transcriurem unes vèrses:
I’a d’olivas a Totsants, e per Pascas i’a d’uòus;
Per Novè, de torrons; —e de nabets quand plòu;
Per Novè, de torrons; —e de nabets quand plòu;
Çò qu'arribava èra que i aviá de divèrses noms per un produch semblable, solament diferenciat per los fruches secs que portavan coma ingredient principal: pinhons, noses, ametlas o avelanas. Se’n ditz nogat perque, originalament, se fasián amb de noses. Actualament n’i a de negre e de blanc. Lo nogat blanc mai famós es lo de Montelaimar, populacion del Valentinés, prèp de Ròse, lo riu cabalós e aimable del poèma mistralenc[4].
Son de sucrariás de Nadal, de tala manièra qu'en arribar decembre i a una identificacion fèstas-nogat: las campanadas qu'anóncian la naissença del filh de Dieu son conegudas coma “la campana dau nogat”. Lo poèta Totsants Glaup escriguèt una cançoneta nommada Per Novè que parla de las costumas nadalencas; s’i menciona lo nogat blanc:
— Ametla, nòse e nogat blanc,
figa, avelana e confitura,
pareiguèron lo lendeman:
au gabre servi[gu]ent de centura
Lo nogat me prenguèt pèr l’uelh,
leu lo sabe, çò que faguère:
dins ma pòchi n’escondeguère
un tròs, per grinhotar la nuech
— Mon enfanton, se se tauleja,
se lo nogat blanc pegoleja,
se tot es bòn a faire gaug,
se l’aste vira dins l’ostau,
es qu’es un jorn de granda fèsta,
lo jorn qu’es nat lo Dieu-Enfant,
qu’es vengut desarmar Satan,
qu’es vengut i’escrachar la tèsta!
Una de las primièras referéncias al nogat provençal es d’una òbra anonima, lo Thresor de santé (Tresaur de santat), publicada a Lion en 1607: «tresenament, amb lo mèl blanc dont òm fa de nogats e de torrons, confitura pro agradiva, coma los meteisses torrons, e peculiars en Provença e Lengadòc, non alhors a çò que sabi.» La mai anciana que coneissi es d’aperaquí 50 ans abans, de 1555, an que lo mètge e astrològ provençal Nòstra Dama (latinizat en Nostradamus) publiquèt, tanben a Lion, lo tractat Traité des fardemens et confitures (tractat dels farciments e confituras), ont dona una recèpta de pinholat o torron d’Espanha (çò que semblariá indicar que, en Provença, es una sucrariá importada), e i ditz que los pinnhons se podián cambiar contra d'ametlas. Se mençona (lo torron) dins una pèça teatrala representada pel primièr còp lo 16 de mai de 1616, es la Istòria del divertiment de las cambrièras de Besièrs, de Francés Bonet, una d'aquelas pèças teatralas que, amb lo nom de Teatre de Caritats, i aviá la costuma de representar dins aquela vila per la fèsta de l’Ascension[5]; una de las crambèras insulta una autra amb aquelas paraulas:
Torna-te'n tu, freta-basanas
Dedins lo rach de Fontseranas,
Aquel bandièr que t’i trobèt
Tu sabes ben qu’o me diguèt,
Tu non siás qu’una corredissa
Vilan cabàs, cuòl de noiriça,
Gorja de forn, cròcalardons
Lecapadenas, manjatorrons,
Vilan [eis]sugomans de taverna
La grand goriassa te governa
Coma aquelas del cap del pònt.
Dedins lo rach de Fontseranas,
Aquel bandièr que t’i trobèt
Tu sabes ben qu’o me diguèt,
Tu non siás qu’una corredissa
Vilan cabàs, cuòl de noiriça,
Gorja de forn, cròcalardons
Lecapadenas, manjatorrons,
Vilan [eis]sugomans de taverna
La grand goriassa te governa
Coma aquelas del cap del pònt.
Dins aquela populacion ne devián far perque lo trobam dins los Vèrses besieirencs (1882) del poèta local Jacme Azaís; ne donarem qualques vèrses:
Portavan dins de panieiretas
Quauquas botelhas de muscat,
De pastissons, de tarteletas,
Un flòc de cambajon glaçat,
Un fricòt de cagarauletas,
Un pain-au-lait, un merlussat,
De milhassons, de gimbeletas,
De castanhetas, d’aurelhetas,
De torrons e de pinhonat.
Quauquas botelhas de muscat,
De pastissons, de tarteletas,
Un flòc de cambajon glaçat,
Un fricòt de cagarauletas,
Un pain-au-lait, un merlussat,
De milhassons, de gimbeletas,
De castanhetas, d’aurelhetas,
De torrons e de pinhonat.
[1] S'agís de la familha De Leon (o de Leone), que recebèt letras de noblessa liuradas pel rei Francés I en 1515. Son originaris d'Orgon, vigaria de Tarascon. Acurse de Leon foguèt conselhièr al Parlament de Provença en 1543, son filh Pèire de Leon lo succediguèt en 1567 e 1578. (Informacion tirada de 'Louis Bellaud de la Bellaudière. Obras et rimos'. Edicion critica de Silvan Chavaud. Presses Universitaires de la Méditerranée. 2011
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#1 Mercés plan per la informacion!
Interessant.
En Gavotina, en país mentonasc o devèrs Annòt (valaa de Vaira), lo nogat se ditz "cobaita".
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari