La medecina modèrna a pas pus l’abitud de conselhar l’ingestion d’alcòl, mai que mai se s’agís de bevendas fòrtas, mas lo fach es que l’aigardent nasquèt de las mans dels alquimistas arabis coma elixir igienic e curatiu, e encara uèi d’unes utilizan l’aiga dels Carmens coma remèdi per tot. Los mètges, amb la sciéncia a la man, devon aver logicament las siás rasons, mas ieu me’n preni un veironet de còp en còp dempuèi un brave brieu, e, puèi que me fa pas tant de mal, ai idèa de contunhar de ne prene, almens pendent que qualque còla scientifica de qualque universitat americana descobrisca pas que l’alcòl, confòrmament a l’opinion dels ancians alquimistas, es bon per la santat, qu’alavetz aquel jorn me caldrà veire çò que vau far, per çò que las mòdas e ieu avèm pas jamai pogut èsser d’acòrdi.
 
L’aigardent se pòt far de quin vegetal que siá que fermente, e n’i a d’unes que son mai fins al tast e n’i a d’autres que se destinan a d’usatges industrials e farmaceutics. Per las nòstras latituds lo mai corrent es lo de vin, que, envielhit en fusta, produsís lo brandi, una bevenda que, amb inegala fortuna, s’elabòra a l’ora d’ara d’en pertot. Mas los mai famoses, uèi coma abans, contunhan d’èsser lo conhac de la Charenta francesa (e part de la Charanta Lemosina e las encontradas occidentalas de Peiregòrd) e l’armanhac de la region occitana del meteis nom, totes dos descendents dirèctes dels aigardents que los comerçants olandeses crompavan al sègle XVII als pòrts de Bordèu e Baiona. Los olandeses emplegavan l’aigardent per melhorar o far pojar de gra los vins qu’aquerissián en Gasconha e d’autras regions e qu’anavan vendre après dins lo nòrd d’Euròpa, fins que eles meteisses s’afeccionèsson a la mèrça, segon contan Joan e Jòrdi Samalens dins Le livre de l’amateur d’armagnac:
 
“Los primièrs consumaires d’aigardent pur foguèron, sens cap mena de dobte, los marinièrs olandeses. L’armator lor donava per cada viatge una barrica de brandewijh, qu’en olandés vòl dire ’de vin cremat’, mot que los angleses transformèron en brandy. Per çò que ne bevián al vaissèl, los marinièrs l’exigissián dins las tavèrnas dels pòrts. Aital doncas, los armators finiguèron que ne provesiguèron tanben aquelas tavèrnas”.
 
En Armanhac l’usatge de l’alambic es encara mai ancian e i a documentacion d’un aparelh cap a 1480, e mai d’aquel temps l’usatge de l’alcoòl foguèsse sustot medicinal. Un manuscrit de 1441, conservat dins d’archius d’Auch, consacra qualques paragrafes numerotats a las siás vertuts; n’i a que son interessants e curiosas e nosautres ne copiarem qualques unes:
   
Coma avètz pogut remarcar, èra una sòrta de balme miraculós, un remèdi per tot amb de poders extraordinaris.
 
Una reglamentacion del mercat de Sant Sevèr (vilatge de Shalòssa, fòrça pròche d’Armanhac), datat del 17 de març de 1461, nos confirma que l’aigardent èra d’usatge corrent alavetz: “Item, tot homi qui aportera aygue ardente en lo dyt marcat a bener, si nia de dus lots en sus et ab totes sas ampoles et apareilh, pagui, et sera tengut de pagar un morlan.” Lo morlan èra la moneda gascona o bearnesa de l’epòca.
 
La transformacion de l’aigardent blanc en un autre de color d’ambre foguèt un passatge natural per çò que s’emmagazinava dins de barricas e èra pas totjorn que se vendiá tan rapidament coma los comerçants aurián volgut. Puèi qu’envielhit es mai agradiu al paladar, la demanda d’aquela sòrta d’aigardent se deguèt generalizar de manièra progressiva.